A.Bakıxanov - Gülüstani-İrəm

Qüdrətli Əmir Teymurun bu ölkədə qoyub getdiyi əsərlərdən ən məşhuru bir torpaq səddir. Bu yer, Axsaq Teymurun ori (Teymur Ləngin səddi) adı ilə məşhurdur. Bu sədd, Dərbənd ətrafından başlayıb Tərəkəmə mahalında təpələr şəklində davam edərək, Ütəmiş səhrasına gəlib çatır. Buradan bir sədd şəklində, Buynaq və Tarxu altından Teymur-Quyuya gedir; Sulaq çayından və İndirinin aşağısından keçərək Mıçıqıçın ortası ilə Nasran və Qaraçay mülkündən ötür; buradan başqa bir Teymur-Quyu adlı yerə, oradan da, Quban çayına yetişir. Bəzilərinin dediyinə görə isə o, Qara dənizə qədər uzanıb gedir. Bu böyük abidənin nə məqsədlə tikildiyi məlum deyilsə də, güman etmək olar ki, Əmir Teymur bununla sərhəddi təyin etmək, öz qüvvət və qüdrətini göstərməkdən başqa bir şey nəzərə almamışdır. 

Xülasə, Əmir Teymur Dağıstan işlərini mümkün qədər yoluna qoyduqdan sonra, Buynaq yuxarısındakı məşhur düşərgəsindən hərəkət edib, hicri 798-ci (=1396) ilin baharında Dərbəndə gəldi.. Buradan da Ermənistana hərəkət etdi. Kür kənarına çatdıqda, bu səfərdə ona yoldaşlıq edən Şirvan valisi Əmir İbrahim, Əmir Teymurun şərəfinə bir neçə gün davam edən böyük bir ziyafət verdi, ləyaqətli hədiyyələr təqdim etdi. Özü də,Sahibqranın lütf və ənamına nail olaraq mürəxxəs oldu. Əmir Teymur Qarabağa gəlib Ağdam adlı yerdə, Dərbənddən Bağdada və Həmədandan Rum sərhəddinə qədər olan bütun əyalətlərin idarəsini oğlu Miranşaha tapşırdı. Özü də Sultaniyyədən keçərək Səmərqəndə getdi. Buradan Hindistana hərəkət etdi. Hicri 801-ci (=1399) ildə Dehli şəhərinin xaricində, bu ölkənin padişahları ilə böyük müharibələr edib qalib gəldi. Məqsədinə çataraq Səmərqəndə qayıtdı. Hicri 802-ci (=1400) ildə yenə İrana hərəkət etdi. Hicri 803-cü (=1401) ildə, Şam valisi Məlik Fərəci məğlub edərək, bütün Şam ölkəsini ələ keçirdi. Buradan da Sultan Əhməd Cəlayirini cəzalandırmaq üçün Bağdada hərəkət etdi. O, keçmişdə Bağdadı Teymur qoşunlarına tərk edib Ruma qaçmışdı. Onlar getdikdən sonra yenə gəlib Bağdadı almışdı. Sultan Əhməd bu dəfə yenə qaçıb Rum sultanı İldırım Bayəzidə pənah apardı. Sahibqran bir neçə gün mühasirədən sonra Bağdadı hücumla alıb xaraba qoydu və əhalisinin qılıncdan keçirilməsinə fərman verdi. Rum sultanına da düşmənanə bir məktub yazıb Sultan Əhməd və türkmən Qara Yusifi ondan tələb etdi. Bunların verilməməsi Rum müharibəsinə səbəb oldu. 

Sahibqran buradan qayıdıb Qarabağda qışladı və hicri 804-cü (=1402) ildə Rum ölkəsinə hərəkət etdi. Sultan Bayəzid müharibədə məğlub olub əsir düşdü. Rum ölkəsi də bu qüdrətli padişahın hakimiyyəti altına keçdi. Hicri 806-cı (=1404) ildə Əmir Teymur yenə Gürcüstana qayıtdı. Bəzi qələbələrdən sonra bu ölkənin valisi Məlik Gürgin, Teymurun hüzurunda olan Şirvan valisi Əmir İbrahimin vasitəsilə hədiyyələr təqdim edərək cizyə verməyə razı oldu. Teymur yenə Qarabağa gəlib orada qışladı. Miranşahın başına hava gəldiyi üçün, ona tapşırılan vilayətləri alıb oğlu şahzadə Ömərə verdi. İraqi-Ərəb, İraqi-Əcəm və Fars əyalətlərini idarə edən şahzadələrə tapşırdı ki, onun buyuruqlarına tabe olsunlar. Ölkəni idarə etmək xüsusunda da (Şahzadə Ömərə) gözəl tapşırıqlar verdi... Qarabağda Qubad ibni-Firuzi-Sasani tərəfindən bina edilən Beyləqan şəhəri, Hülaku xan tərəfindən bir müddət mühasirədən sonra hücumla alınıb xarab edilmişdi. Əmir Teymur bu şəhərə çox möhkəm bir hasar çəkdirdi. O, bu şəhəri abad etmək fikrində idi, lakin ilanların çoxluğundan bu iş baş tutmadı. 

Dövlətşah Səmərqəndi, hicri 900-cü ( = 1495) ildə, Təzkirətüşşüərasında yazır: Şahrux ibni-Əmir Teymur bu şəhəri abad etmək istəyirdi. Lakin ölkənin məlumatlı adamları, bu şəhərin dəfələrlə  zəlzələdən xaraba qaldığını söyləyib onu bu fikirdən daşındırdılar. Amma o, Beyləqan arxını işə saldı. Bu arxın kənarında salınan dəyirmanlar indi də durur. Müəllif deyir: bu şəhərdə, sultanların qəbirləri üzərində iki uca minara var imiş. Bunlardan birisi yarımxaraba halında indi də mövcuddur. Buna görə, xalq Beyləqanı Millər deyə adlandırır. 

Sahibqran bu tədbirlərdən sonra Ərdəbilə gəlib Şeyx Səfi türbəsini ziyarət etdi. Bir çox kənd və əkin yerləri alıb o həzrətin türbəsinə  vəqf etdi. Buradan paytaxtı Səmərqəndə qayıtdı. Bir neçə gün keçəndən sonra, qışın şiddətli vaxtında Çin səfərinə hərəkət etdi. Ətrar adlı yerdə xəstələnərək hicri 807-ci (=1405) ildə vəfat etdi... 

O, böyük işlərilə  məşğul olmasına baxmayaraq, bir dəqiqə də olsun, elm və maarif   sahiblərini himayə etməkdən  geri durmazdı. Öz övladı üçün qoyub getdiyi düsturüləməl, onun dünyanı idarə etməkdən nə dərəcəyə ehtiyatlı, cahangirlikdə nə sayaq əzm sahibi olduğunu bildirir. O zaman hüzurunda olan böyük övladı Xəlil sultan ibni-Miranşah, 20 yaşında taxta çıxdı. O, dövlət və ordu işlərinə fikir verməyib arvadının təsiri altına düşdü. Buna görə, səltənətin əsası gündən-günə sarsılaraq vilayətlərin çoxu bu xanədanın əlindən çıxdı. Onların əlində yalnız Mavəraünnəhr və Xorasan qaldı. Daha sonra, bunların səltənəti Hindistana keçdi. 

Gülşəni-xüləfadə  yazılmışdır: Rum ölkəsi alındıqdan sonra, Sultan Əhməd və  Qara Yusif Misrə qaçmışdılar. Misir sultanı onları  həbsə alıb Əmir Teymurun hüzuruna göndərmək istəyirdi. Bu zaman onun vəfat xəbəri Misrə çatdı. Sultan Əhməd Bağdada gəlib Əmir Teymurun nəvəsi Əbubəkr mirzəni valilikdən çıxartdı. Buradan Qara Yusif Qara Məhəmməd oğlu ilə Azərbaycana, Miranşah və şahzadə Ömərin müharibəsinə getdi və onlara qalib gəldi. Miranşah bu müharibədə öldürüldü, şahzadə Ömər isə, qaçıb qurtardı. İran ölkəsinin bir çox hissəsi yenə Sultan Əhmədin ixtiyarına keçdi. Axırda onunla Qara Yusif arasına ziddiyyət düşdü. Sultan Əhməd hicri 813-cü (=1411) ildə Azərbaycanda olan müharibə nəticəsində məğlub olub əsir düşdü və Təbrizdə Qara Yusifin oğlu Əmir İsfəndiyarın əlində öldürüldü. Səltənət bu sülalədən, Qaraqoyunlu padişahlarına keçdi. 

Qaraqoyunluların mənşəi haqqında olan məlumat belədir: Qara Yusif ibni-Qara Məhəmməd ibni-Bayram Xacə, ata-babadan türkmən Qaraqoyunlu qəbilələrindən bir çoxunun əmiri idi. Sultan Əhməd Elxaninin tərbiyəsilə iqtidar sahibi olub, ondan sonra da, əzəmətli bir padişah olmuşdu. Hicri 816-cı (=1414) ildə külli qoşunla Şahrux Teymur oğlunun müharibəsinə getdi. Ucan adlı yerdə qəflətən vəfat etdi. Oğlu İskəndər səltənətə keçdi və üç dəfə Şahrux ilə müharibə edib məğlub oldu. 

Başqa bir nüsxədə  deyilir: İskəndər hicri 828-ci (=1425) ildə Şirvana gəlib qət-qarətə başladı və  Şamaxı şəhərini viran etdi. Bu zaman qardaşı Mirzə Cahanşah bəzi türkmən  əmirləri və əsgərləri ilə Şahruxun yanına getdi. Şahrux ona vədə verib inandırdı ki, əgər o, qardaşının şərrini dəf etsə, Diyarbəkir və Azərbaycan hakimiyyiətini alacaqdır. İskəndər Naxçıvanın Alıncaq adlı qalasına çəkildi. Bir neçə vaxtdan sonra, onun xain oğlu Qubad, sevişdiyi bir kəniz ilə əlbir olub Cahanşahın təhrikilə, onu öldürdü. Nüxbə müəllifinin yazdığına görə, Qubad da atasından sonra Cahanşahın hiyləsilə öldürüldü. 

Cahanşah, Şahruxun canişini olub Diyarbəkir və Azərbaycanda 22 il hökmranlıq sürdü.  Şahruxun vəfatından sonra, Xorasandan başqa bütün İrana hökmran oldu. Qədim düşməni türkmən Ağqoyunlu Həsən bəy Bayındır ilə müharibə etdi. Həsən bəy vaxt qazanmaq üçün müharibədən çəkinib ətrafda dolanırdı. Bir müddətdən sonra hər iki tərəfin qoşunu dağıldı və müharibə təxirə salındı. Bir gün Cahanşah, beş-altı yüz nəfərlə, bir çayın kənarında içki və işrətlə məşğul idi. Həsən bəy fürsətdən istifadə edərək, hicri 872-ci (=1468) ildə, 80 yaşlı Cahanşahı öldürdü. Beləliklə, səltənət bu sülalədən Ağqoyunlu sultanlarına keçdi. 

Ağqoyunluların mənşəi haqqında olan məlumat belədir: 

Qaraqoyunlu və ağqoyunlular tərəkəmə, yəni türkmən nəslindən iki köçəri qəbilə  idilər. Bunlar, Arğun xan zamanında İrana gəldilər. Qaraqoyunlular Azərbaycan ətrafında, Ərzrum və Sivasda, ağqoyunlular isə  Diyarbəkirdə sakin oldular. Onlar gündən-günə qüvvətlənib səltənət qurdular. Həsən bəyin babası Qara Osman, Əmir Teymurun zamanında Diyarbəkirin bəzi yerlərində hakim idi. Ondan sonra, oğlu Əli bəy və bundan sonra da Uzun Həsən adı ilə məşhur olan oğlu Həsən bəy hökmranlıq etdilər. 

Cahanşah öldürüldükdən sonra, oğlu Həsənəli mirzə, o zaman Mavəraünnəhr və Xorasan padişahı Sultan Əbusəid ibni-Miranşah ibni-Əmir Teymur Kürəkəndən kömək istədi. Sultan Əbusəid İraq və Fars vilayətlərini almaq üçün əmirlər təyin edib, özü də 27 min qoşunla Azərbaycana hərəkət etdi. Həsən, bəy peydərpey elçilər göndərib öz itaətini və yalnız Azərbaycanla kifayətlənəcəyini bildirdi. Bu isə sultanın hərəkətinə mane ola bilmədi. Həsən bəyin anası bu xüsusda danışıq aparmaq üçün sultanın yanına getdisə də arzusuna çatmadan geri qayıtdı. Sultan Əbusəid Sultaniyyəyə gəldiyi zaman, Həsən bəy Qarabağa getdi. Sultanın qoşunu Miyanəcə yetişdikdən sonra, Həsən bəy ixlas və iradəsini bildirmək və möhlət almaq üçün oğlu Yusif bəyi sultanın yanına göndərdi. Ondan xahiş etdi ki, qış qurtarıncaya qədər, ona Azərbaycanda qalmağa izn versin. Sultan yenə qəbul etməyib əmirlərin məşvərətilə Həsən bəyin məskəni olan Qarabağda qışlamağı qarara aldı. Bu yerin yeddi ağaclığına çatdıqda, azuqələrinin azlığından Şirvanın Mahmudabad şəhərinə hərəkət etdi. Yol üzərindəki çöllərin otu-ələfi zəhərli olduğundan onların bir çox heyvanları tələf oldu. Burada da azuqə az tapılırdı. Həsən bəy yolları kəsib qoymurdu ki, sultan ordusuna Xorasan və İraqdan bir nəfər də gəlsin. Bir neçə gün idi azuqəni Şirvandan gəmi ilə gətirirdilər. Bundan sonra şirvanşah da, Həsən bəyin təhdidinə görə, sultanla müxalifətə başladı. 

Sultan ordusundakı heyvanlar zəiflədiyindən   türkmən qoşunları bu ətrafda qətl-qarətə başladılar. Sultan naçar qalaraq Ərdəbilə hərəkət etdi və bataqlıq yerlərdən çətinliklə keçdi. Həsən bəy vuruşa-vuruşa onu təqib edirdi. Bir günün içərisində o, sultanın qoşunundan 500 nəfər öldürdü. Sultan barışmaq üçün Sarı xanədanının böyük əmirlərindən Seyid Qiyasəddin Məhəmmədi elçi göndərdi. Onun ardınca da, anasını qumlu Seyid İbrahim ilə yolladı. Həsən bəy təzim mərasimini yerinə yetirib sülh etmək istəyirdi. Lakin bir az əvvəl, elçi getmiş olan Ərdəbil seyidi Şeyx Heydər Səfəvi, sultan ordusunun pərişanlırını görmüş olduğundan buna mane oldu. 

Həsən bəy sultanın anasının xahişini qəbul etməyib geri qaytardı. Seyid Qiyasəddinə isə  lütf və mərhəmət göstərib, Sarı hökumətini ona bağışladı. Türkmən qoşunlarının şiddətli hücumları nəticəsində, xorasanlıların bir hissəsi də Həsən bəyin ordusuna qoşuldu. Sultan naçar qalıb qaçmağa üz qoydu. Həsən bəyin oğlu Yusif bəy onu təqib etdi, gecə onu tutub atasının yanına gətirdi. Sultan ilə Həsən bəy arasında bir çox danışıqlar oldu. Türkmən əmirlərinin məsləhəti və Şirvan qazisinin fitnəkarlığı ilə Sultan Əbusəid hicri 873-cü (=1468) ildə öldürüldü... 

Həsən bəy İranda taxta çıxıb, hicri 882-ci (=1477) ildə vəfat etdi. Oğlu Xəlil mirzə onun yerinə keçdi. Bir il sonra, qardaşı Yaqub mirzə ilə etdiyi müharibədə öldürüldü. Sultan Yaqub da on üç il səltənət sürdü. Sonra Qarabağın Sultanbud adlı yerində anası bilməyərək ona zəhər verdi. Özü də buna tab gətirməyib zəhər içdi və oğlu ilə bir yerdə öldü... 

Sultan Yaqub öləndən sonra türkmən əmirləri iki dəstəyə ayrıldılar: bunlardan biri Sultan Yaqubun qardaşı Məsih mirzənin, o biri isə, oğlu Baysunqar mirzənin tərəfdarı idi. Axırda iş müharibə ilə nəticələndi. Məsih mirzə öldürüldü, hökumət başına Baysunqar keçdi. Əmisi oğlu Rüstəm mirzə ibni-Məqsud ibni-Həsən padişah onun tərəfindən Alıncaq qalasında həbsə alındı. Lakin Rüstəm mirzə, Əbih sultanın köməyilə xilas və Baysunqara qalib gələrək padşah oldu. Baysunqar naçar qalıb Qaracadar və Əhər yolu ilə Şirvana, dayısı və qaynatası olan şirvanşahın yanına gəldi. Türkmən əmirləri, ümumiyyətlə Rüstəm mirzənin hökmranlığına tərəfdar idilər. Lakin, şirvanşah Baysunqara kömək məqsədilə onun qoşununu düzəldib nizama salırdı. Rüstəm mirzə əmirlərin məsləhətilə, Stəxr qalasında məhbus olan Sultan Əli Şeyx Heydər oğlunu gətirib şirvanşaha qarşı müharibəyə göndərmək istəyirdi. Sultan Əlinin qalib gəlməsi və ya məğlub olması onun dövlətinin xeyrinə idi. Bu zaman, Baysunqar Şirvan qoşunu ilə Azərbaycana hərəkət etdi. Rüstəm mirzə, Sultan Əlini müridləri və tabelərilə, Əbih sultanı da, bir dəstə türkmən qoşunu ilə Baysunqarı və şirvanlıları dəf etmək üçün göndərdi. Əhər və Mişgin hüdudunda iki qoşun üz-üzə gəldi. Baysunqar məğlub edilərək öldürüldü. 

Rüstəm mirzənin hökmdarlığından 6 il keçmişdi, vaxtilə Rum ölkəsinə gedib ikinci Sultan Bayəzidin damadı olmaq şərəfinə yetişən Əhməd ibni-Məhəmməd ibni-Həsən padişah Azərbaycana gəldi. Araz çayı kənarında müharibəyə girişib Rüstəm mirzəyə qalib gəldi. Rüstəm mirzəni əmirləri tutub ona verdilər, o da onu öldürtdü. Əhməd özü də altı ay sonra, hicri 903-cü (=1498) ildə, Əbih sultanın əlində öldürüldü. Sultan Murad ibni-Sultan Yaqub səltənətə keçdi. Lakin Məhəmmədi mirzə ibni-Yusif ibni-Həsən padişah ona qalib gəldi. Əbih sultanı öldürərək Azərbaycana sahib oldu. Sultan Murad İraqa getdi. Əlvənd mirzə öz qardaşı Məhəmmədi ilə vuruşaraq hökuməti onun əlindən aldı. Məhəmmədi mirzə İsfahana qaçdı. Sultan Murad Şirazdan İsfahana gəlib hicri 904-cü (=1499) ildə Məhəmmədini tutdu və Təbrizə sürgün etdi. Əlvənd mirzə müharibə fikrində idi, lakin xeyirxahların vasitəçiliyilə araya sülh düşdü. Diyarbəkir və Azərbaycan Əlvənd mirzəyə, İraqi-Ərəb, İraqi-Əcəm və Fars da Sultan Murada çatdı. 
 
 
 

ŞİRVANŞAHLARIN SƏLTƏNƏTİ  VƏ NƏSƏBLƏRİ HAQQINDA 

Onların haqqında yalnız bu qədər məlumdur ki, müstəqil bir səltənətə malik olmayıb  çox vaxt fars, ərəb və türklərin sultanlarına tabe olmuşlar, bəzən də müstəqil hökmranlıq sürmüşlər. Şirvanşahların; böyük xaqan Mənuçehrdən əvvəlki silsilələri (şəcərələri) də lazımınca məlum deyildi. 

Ömər ibni-Xəttabın xilafəti zamanında, Nuşirəvani-Adil tərəfindən təsis edilmiş şirvanşahlar sülaləsindən Şəhriyar adlı bir nəfər Şirvanda hökmranlıq edirdi. Süraqə ibni-Əmr və Əbdürrəhman ibni-Rəbiə ərəb qoşununun sərdarı idilər. Sonra, Həbib ibni-Səlmə, Xüzeyfə ibni-Yəman, Müğeyrə ibni-Şəbə, Əşəs ibni-Qeys, Əbdüləzizi-Bahili, Əbu Übeydeyi-Cərrah, Səid ibni-Əmr Hərşi və Müslimə ibni-Əbdülməlik xəlifə Şirvanda hökmranlıq edirdilər. Bəni-Abbas xəlifələri dövründə isə, Şirvan çox vaxt Ermənistan və Azərbaycan hakimlərinin idarəsi altında idi. II əsrin sonlarında Fərruxzad Əxşican (Əxsitan) oğlu və bundan sonra Filanşah, xəlifələr adından naib olaraq padişahlıq etmişlər. IV əsrin əvvəllərində Əli ibni-Heyşəm, bundan sonra da Bəhrami-Cubin nəslindən Məhəmməd ibni-Yəzid Şirvanda vali olmuşlar. Məhəmməd ibni-Yəzidin hökmü bir aylıq məsafədə rəvan idi. Bir müddətdən sonra, Sultan Fridün hökmdarlıq etmişdir. Ondan sonra bir şey məlum deyildir. 

Hicri IV əsrin ortalarında, Xaqani-Kəbir ləqəbilə məşhur Mənuçehr, əzəmətli və  müstəqil bir hökmdar idi. Məşhur şair Xaqani Şirvani, bununla müasir olmuşdur. Onun şövkət və iqtidarını və oğlunun Bakı ətrafında vəhşi heyvanlar ovuna çıxmasını qəsidələrinin birində gözəl surətdə təsvir edir. 

O zaman dəniz ilə yanar odlar arasında olan Bakı, əhalinin azlığından şir və  sair yırtıcı heyvanlar yatağı imiş. Dövlətşah «Təzkirətüşşüəra»sında yazır: alim və mənsəb sahibi olan İbrahim ibni-Əli Xaqani, dünyadan əl çəkmək bəhanəsilə Həccə getmək istəyirdi. Xaqan isə buna razı olmurdu. O, xaqandan iznsiz yola çıxdı, xaqanın məmurları Bəyləqan şəhərində onu tutub geri qaytardılar. Bundan məlum olur ki, Ərran ölkəsinin bir qismi də xaqanın ixtiyarında imiş. Qaziyi-Beyzavi «Nizamüttəvarix»də şirvanşahlar sülaləsini Bəhrami-Çubin nəslindən sayır, o da (Bəhrami-Çubin) bir neçə arxadan sonra, Ərdəşiri-Babəkana yetişir. Qazi Əhmədi-Qəffari «Cahanara» adlı əsərində şirvanşahları, aşağıdakı tərtib üzrə, Nuşirəvan nəslindən sayır: 

Mənuçehr ibni-Kəsran ibni-Kavus ibdi-Şəhriyar ibni-Güştasib ibni-Fridun ibni-Fəramərz ibni-Salar ibni-Zeyd-ibni-Covn ibni-Mərziban ibni-Hürmüz ibni-Nuşirəvan. 

Bir çox tarixçilərin yazdığına görə, Mənuçehr ədalətli bir padişah olub, elm və sənət  əhlini əziz və möhtərəm tutardı. O həmişə rəiyyətin asayişinə və ölkənin abadlığına səy edərdi. Ondan sonra oğlu Fərruxzad, sonra onun oğlu Güştasib taxta oturdu; bəzi tarixçilərin yazdığına görə, Kürün iki qolu arasında, dərya kənarında böyük və məhsulu bol olan Güştasibi şəhərini bu bina etmişdir. Bundan sonra oğlu Fəramərz, sonra onun oğlu Fərruxzad, sonra onun oğlu ədalətilə məşhur Keyqubad və sonra da oğlu Kavus Şirvanda hökmranlıq etmişdir. 

Kavus ədalətli və rəiyyətpərvər bir padişah olub, uzun müddət padişahlıq etmişdir. O, Əşrəf  Çobanini dəf etmək üçün Canibəy xana dəfələrlə  yaxşı    yardım   göstərmişdir. Hicri 774-cü (=1373) ildə vəfat etmişdir. Qəbri Quba şəhərinin xaricində indi də mövcuddur. Onun  oğlu Huşəng on ilə yaxın qanun, ədalət və bacarıqla hökmranlıq edib, vəfat etdi. Sonra, düşmənlərin qələbəsi üzündən, hökumət bunların əlindən çıxdı. 

Şirvanda hökmran olan bir əmir çox zülm edirdi, şirvanlılar birləşib onu öldürdülər. Bu zaman Şeyx İbrahim Dərbəndi ibni-Sultan Məhəmməd ibni-Keyqubad Şirvanşah, Şirvan şəhərlərindən sayılan Şəkidə, yoxsul bir halda əkinçiliklə məşğul olurdu. Şirvanlılar gəlib onu tarlada bir ağacın altında yatmış gördülər. Əyninə şahanə paltar və başına əmmamə qoyaraq, gətirib padişahlıq taxtına oturtdular. O, yuxarıda deyildiyi kimi, Əmir Teymur Kürəkənlə müasir olmuşdur. 

Tarixçilərdən bəzisi deyir ki, Əmir İbrahim Təbrizi alıb, ertəsi il daha da irəliləmək istəyirdi. Lakin aldığı yerləri də əldən verdi. Bu hadisə, ola bilsin ki, türkmən Qara Yusifin Sultan Əhməd Elxani ilə müharibə etdiyi və Azərbaycan işlərinin tamamilə qarma-qarışıq olduğu bir zamanda əmələ gəlmişdir. Məlum olur ki, Əmir Qara Yusif hicri 813-cü (=1411) ildə, Sultan Əhmədi öldürdükdən sonra, Təbrizi Əmir İbrahimin əlindən alıb, Şirvanı da ələ keçirmişdir. Bunu, Dərbəndin «Qiyamət dərvazası» üzərindəki kitabə də təsdiq edir. Kitabəyə görə, bu dərvaza hicri 814-cü (=1412) ildə Qara Yusifin oğlu Əmir İsfəndiyarın əmrilə təmir edilmişdir. 

Bu məsələ, Hacı Zeynəlabidin Şirvaninin sözləri ilə də təsdiq edilməkdədir. O, «Riyazüssəyahət»ində belə yazır: 

Qara Yusif külli qoşunla Şirvana gəlib bir çox yerləri viran etdi. Əmir İbrahimi əsir edib ondan çoxlu mal-dövlət aldı. Lakin hökuməti yenə özünə verdi. 

Hicri 820-ci (=1418) ildə  Əmir İbrahim vəfat etdi və oğlu Sultan Xəlil padişahlıq taxtına oturdu. «Sultan Xəlil» tərkibi əbcəd hesabilə  onun taxta oturması tarixidir. Bakı, Quba və Səlyan yollarında olan karvansaraların bəzisi, Bakıdakı bir çox məscidlər və burclar onun tərəfindən bina edilmişdir. Bundan əlavə o, Dərbənd şəhərinin hasar və qalasını da təmir etdirmişdir. Onun adı bu abidələr üzərindəki kitabələrdə indi də oxunmaqdadır. Bakıda tikdirmiş olduğu ali imarətin (sarayın) xarabaları onun şan və şövkətindən bir nişanədir. 

«Riyazüssəyahə»də deyilir: İskəndər Qara Yusif oğlu külli qoşunla Şirvana gəldi. Sultan Xəlil qaçdı və türkmənlərdən bu ölkəyə saysız sədəmə toxundu. O, Şahrux mirzənin köməyilə türkmənlərin şərrini dəf etdi. 53 il səltənət sürdükdən sonra, Sultan Xəlil vəfat etdi. Oğlu Fərrux Yəsar ona canişin oldu. «Şirvanşah» tərkibi (əbcəd hesabilə) onun taxta oturması tarixidir. Hicri 906-cı (=1501) ildə Şah İsmayıl Səfəvi ilə apardığı müharibədə öldürüldü, Sonra, oğlanları Bəhram bəy və Qazi bəy hər biri bir ilə yaxın hökumət sürdü. Onlar ədalətli və rəiyyətpərvər idilər. Vəfatlarından sonra, Şeyxşah ləqəbli İbrahim ibni-Fərrux Yəsar taxta oturdu. O, bir neçə vaxtdan sonra Şah İsmayıl və Şah Təhmasib Səfəvi ilə sülh etdi. Onların hakimiyyəti altında 22 il asudə hökmranlıq sürdükdən sonra vəfat etdi. Oğlu II Sultan Xəlil taxta oturub, Şah Təhmasiblə qohum oldu. O, hicri 942-ci (=1536) ildə vəfat etdi. Ondan sonra Şahrux ibni-Sultan Fərrux ibni-Şeyxşah əmirlər və dövlət böyüklərinin arzusu ilə səltənətə keçdi, lakin uşaq olduğundan iş baş tutmadı. Hicri 945-ci (=1539) ildə, Şirvan vilayəti İran padişahının təsərrüfünə keçdi. 

I Şah Təhmasib Səfəvi buranın idarəsini öz qardaşı Əlqas mirzəyə verdi. Əlqas mirzə üsyan etdikdən sonra Şah Təhmasib hicri 954-cü (=1547) ildə oğlu İsmayıl mirzəni buraya hakim göndərdi. Hicri 955-ci (=1548) ildə, şirvanşahlar nəslindən Bürhan mirzə adlı bir nəfər fürsət tapıb Şirvanı aldı. Lakin bir neçə gün hökmranlıq sürdükdən sonra vəfat etdi. 

Şirvan hökuməti, şahın bibisi oğlu və damadı Ustacallı Abdulla xana həvalə olundu. O da 17 il hökmranlıq sürdükdən sonra vəfat etdi. Bundan sonra, rumlu Aras xan 13 il hökmranlıq sürdü. Hicri 986-cı (=1578) ildə Bürhan mirzənin oğlu Əbubəkr mirzənin təhrikilə, osmanlı sərkərdəsi Lala paşa gəlib Şirvanı aldı və Osman paşanı buraya hakim təyin edib geri qayıtdı. 

Rum və İran qoşunları  bir müddət idi bir-birilə müharibə edirdilər. İranın vəziri--əzəmi Mirzə Səlman gəlib Osman paşanı məğlub etdi. O da bu məğlubiyyətdən sonra Dərbəndə getdi. Şirvanda qalan Məhəmmədqulu xəlifə Zülqədər, osmanlı-tatar müharibəsində öldürüldü. Şirvan ikinci dəfə Osman paşanın əlinə keçdi. Mirzə Səlman yenə gəldi. Osman paşa da Dərbəndə qayıtdı. 

Peykər xan Qacar və  onun vəfatından sonra Xəlifə Ənsar Qaradaği Şirvana hakim təyin olundular; lakin onlar bir iş görə bilmədilər və hər ikisi çox keçmədən vəfat etdi. Bunlardan sonra Osman paşa, sonra Həsən paşa, Mahmud paşa və Əhməd paşa Şirvanda hökmranlıq sürürdülər.