A.Bakıxanov - Gülüstani-İrəm

/*

Ruzgarın   gərdişindən   və   fələklərin   zülmündən

Ürəyimiz  məhzun,  ruhumuz  qəmgindir.

Ey gözüm, yaş əvəzinə  qan axıt ki, biz

Nadir  bir  xəzinəni Gəncədə  torpağa  basdırdıq.

*/ 

Özü də Ruma gedib, axırda Nəcəfi-Əşrəfdə vəfat etdi, Sonrakı il İran dövləti ilə  çəkişməkdə olan Astara hakimi Əmir Həmzə xan Talış, mühasirə şiddətindən cana gəlib aman istədi. Şirvana getmək üçün ona izn verildi. Burada bir müddət Rum dövlətinin ənam və nəvazişinə nail oldu. Lakin bir az keçəndən sonra, xain mülazimlərindən iki nəfər onu ovlaqda öldürdü. Ailəsi də vətənə qayıtdı. 

Bir neçə vaxtdan sonra Əbubəkr mirzə ibni-Bürhan mirzə, öz oğlu Bürhanəli mirzəni şahın dərbarına göndərib İran dövlətinin himayəsi altına girmək istədi. O, osmanlılardan üz çevirmiş və  iğtişaş vəsaitini hazırlamaqla Şirvan vilayətini almaq fikrində idi. Hicri 1010-cu (=1602) ildə, şəkili Şahmir xan ilə birlikdə Kürə, Təbərsəran və sair dağlıq yerlərdən qoşun toplayıb, Axtı və Miskincəni dağıtdı. Lakin, Ağbil ətrafında, Palasa adlı yerdə, o zaman Şirvan valisi olan Əhməd paşa ilə vuruşub məğlub oldu. Rumlular (türklər) Quba xalqından bir çoxunu öldürdülər. Quba və Müskür mahallarını qarət edərək, Qusar kəndində qala tikdirib mühafiz qoydular. Şahmir xan Şəkidə qala bilməyib İrana getdi. Lakin məlum olmadı ki, Əbubəkr mirzənin axırı nə oldu. 

Dağıstan işləri elə  qarışıq bir halda idi ki, Çoban Şamxal Qaytaq, Kürə, Avar və  Çərkəz hüdudundan Terek çayına və Xəzər dənizinə  qədər hökmran idi. O, hicri 982-ci (=1574) ildə Buynaqda vəfat etdi. Onun oğlanlarından: Eldar Buynaq və Tarxuda; Məhəmməd Qazanışda; Andiya Kafir Qumuqda və Gəray Hilidə hakim oldular. Lakin, bundan sonra, bu dörd xanədana mənsub olan şamxallar yaşlarına və kamallarına görə, bütün ölkəyə hökmran olurdular. Hicri 1187-ci (=1773) ildən isə, şamxallıq Buynaq əmiri xanədanına keçmişdir. 

Xülasə, Sultan Əhməd  Üsminin qızından olan bu dörd nəfər, Uzun Çərkəsin qızından olan öz qardaşları Sultan Budu çankə[İstinad: Çankə--rəiyyət qızından olan əmirzadəyə deyilir.] hesab edərək, ona ölkədən hissə vermədilər. O da qədim Əhran şəhərinin yeri olan Çilyurda gəldi. Burada sakin olan üç nəfər əndibli qatil ilə Çərkəzistana getdi. Çoxlu qoşunla geri qayıtdı, qardaşları naçar qalıb barışdılar. Sulaq və Terek çaylarının arasındakı yerləri, Mıçıqıçın və Salatavın aşağı qismi ilə Günbətin sərhəddi olan Qərxi dağına qədər bütün ərazini ona h issə verdilər. O, Qumuq tayfasını öz başına toplayıb Çilyurdda yerləşdi. 

Sultan Əhməd Üsmi ibni-Həsənəli Üsmi cəsarətli, ağıllı və iqtidarlı bir əmir idi. Hicri 996-cı (=1588) ildə,

Qaytağın altı əmirliyini öz oğlu   Xan Məhəmməd    Üsmiyə tərk edərək vəfat etdi. Ondan dörd böyük iş yadigar qaldı: 

1)   Əhalinin məşvərət  üçün toplandığı    boş bir    yerdə Məcalis kəndini bina etdi. 

2)  Dağıstanda   indi də işlənməkdə   olan bəy və   çankə  kəlmələri arasındakı təfavütü müəyyənləşdirdi: bu qanuna görə, əmir qızından olmayan əmirzadə, əmirliyə yaramaz. 

3)  Mülki işlərə  dair gözəl bir qanun yazdı ki, indi də Həpşi mahalı  qazisinin yanında mövcuddur, xalq çox vaxt o qanuna müraciət edir. 

4)  Ürcəmil və Başlı əhalisinə mənsub olan boş yerləri, tərəkəmə mahalı təyin    etdi. Əhali    əkinçiliklə    məşğul olub   əldə etdikləri məhsuldan Üsmiyə cüzi bir vergi verirdilər. Bir zaman  Üsminin oğlu vergi toplamaq üçün oraya getmişdi, Ürcəmil əhalisi onu təhqir etmişdilər.    O da, guya atasından icazəsiz gedib, öz bacısı oqlu Şamxaldan qoşun alıb gətirdi. O mahalın    böyüklərindən    bəzisinn öldürdü. Bir az zamandan sonra Üsmi özü, başlarında üsyan havası olan sair böyükləri də bir bəhanə ilə toplayıb öldürdü. O zaman Şirvan tərəkəmə tayfalarından bir qismi iğtişaş şərrindən    özlərinə asudə bir    yer axtarırdılar. Sultan Əhməd Üsmi, bunların bir qismini gətirib   tərəkəmə mahalı kəndlərinin binasını qoydu və onları öz sülaləsi üçün rəiyyət və təbəə qərar verdi. 

Dağıstan işlərinin belə  qarma-qarışıq bir zamanında, hicri 1002-ci (=1594) ildə, rus padişahı  Fyodor İvanoviç Dağıstana 3.000 qoşun göndərib Sulaq çayı  kənarında Qoysu adlı bir şəhər saldırdı. O, Tarxu yaxınlığında da ikinci bir şəhər bina etmək istəyirdi. Çoban Şamxalın oğlanları Çərkəs, Qumuq və Dağıstan tayfalarını toplayıb, ona mane oldular. Boris Fyodoroviç Qodunov Rusiya taxtına oturunca, Dağıstanda öz hakimiyyətini möhkəmləndirmək üçün üç qala bina etdirdi: birincisi--həmin əvvəlki yerdə, Tarxunun yaxınlığında, ikincisi--İndiri kəndində və üçüncüsü də indi məlum olmayan başqa bir yerdə. Bu qalaların üçündə də mühafizlər qoydu və onların üzərində Buturlini sərkərdə təyin etdi. 

Bir müddətdən sonra, hicri 1012-ci (=1604) ildə, Sultan Bud Çərkəzistandan 13.000 əsgər gətirib qardaşı Gəray xan Şamxal və Krım tatarlarının yardımı ilə hər üç qala üzərinə hücum etdi. Qala mühafizləri çoxlu vuruşmadan sonra, düşmənin vermiş olduğu sözə görə, öz vətənlərinə qayıtmaqdan başqa çarə görmədilər. Lakin, verilən əhdin xilafına olaraq, onları əsir etmək istədikdə, ruslar müdafiəyə başlayaraq tamamilə qırılıb məhv oldular. Qoysunun mühafizləri də şəhəri yandırıb öz vətənlərinə yola düşdülər. 

Sultan Bud öz tayfası  ilə gəlib İndiri kəndində sakin oldu. Bütün Qumuq əmirləri, onun oğlanları Aytəmur və Qazanalb nəslindəndirlər. Başqa xalqlarla qarışmış olan Qumuq tayfası da bunların nəslindəndir. İndi 5000-ə yaxın ailədən ibarət olub İndiri, Yaxsay, Küstək, Qazi-Yurd və sair kəndlərdə yaşayırlar. Qum-Turxalı ilə Teymur-Quyu arasında, Qoysunun sağ tərəfində sakin olan qədim Tumanlar tayfasının da çayları və əkin yerləri var idi. Bunlar, öz xüsusi əmirlərinin nəsli kəsildikdən sonra, gedib Qazanalb Sultan Bud oğlu övladına tabe oldular. İndi onlar İndiri kəndinin bir məhəlləsini təşkil edirlər. 

İndiri əmirləri, öz nəsllərini Avar xanlarına nisbət verən Günbət və Arqunay mahalı əmirlərindən iki nəfəri öldürdülər. Bir çox vuruşmadan sonra barışıq oldu. İndiri əmirləri Çəçən Tala, Gərmənçuq, Şalı, Ataqa və sairdən ibarət olan Mıçıqıçın aşağı hissəsini, ölənlərin qan bahası olaraq, varisləri Terlav adlı şəxsə verdilər. Terlav Nəşşaqdan bir qədər əhali gətirib, bu yerləri abad etməyə başladı. 

Mıçıqıç adlanan bu ölkə,  öz adını Mıçıq çayından almışdır. Mıçıqıç, Mıçıq içi deməkdir. Özü də üç yerə ayrılır: dağlıq, meşəlik və çöllük... Meşəlik və çöllükdən ibarət olan Ağac Mıçıqıç və Tüz Mıçıqıç, əsrimizə  qədər Terlav övladından olan öz əmirlərinə xərc verirdilər. Terlav oğlu əmirlərinin öz qədim mülkləri olan Günbət və Arqunayda da dağları və başqa yerləri vardı. Bundan başqa bir kəndə də sahib idilər, oradan hər il vergi alırdılar. Həmçinin neft mədənləri olan Avut və Bayan kəndləri, təqribən 2000 evdən və 12 kənddən ibarət Salatav mahalı, İndiri əmirlərinə xərac verib xidmət edirdilər. 

Hicri 1014-cü ( = 1606) ildə Şah Abbas Azərbaycanı fəth etdikdən sonra Təbrizdə  qışladı. Köç və ailəsi ilə bərabər, hüzurunda olan Gürcüstan valisi Aleksandr xanın oğlu Qonstantin mirzəni, xan rütbəsi ilə Şirvan əmirülüməralığına təyin etdi. Bəzi adamlara da əmirlik mənsəbi verdi, onlar üçün bu vilayətdə nahiyələr ayırdı. Aleksandr xana tac, cıqqa, cəvahirlə bəzənmiş kəmər və sair Xələtlər verib, oğlu Qonstantin xanı əmirlər və qoşunla bərabər Gürcüstana göndərdi. Əmr etdi ki, oradan Gürcüstan qoşunu ilə Şirvanı almağa getsin. Şirvan ölkəsinin hakimi ilə bir yerdə olan əmirlər bunlardan ibarət idi: 

1) Şahmir xan, bu adam Şəkinin qədim valiləri nəslindən olub, bir müddət şahın hüzurunda idi. O, Şəki əyalətinə təyin edildi; 2) Şəmsi xan Qazaqlar; 3) Şamlı oymağından Əli xan Müvafiq; 4) Qonstantin xan ilə qohumluğu olan türkmən Muslu Məhəmməd xanın oğlu Bəktaş sultan; 5) Tizrov sultan Müqəddəm; 6) Çakərli Əxi sultan; 7) Şəmsəddinli Əli xan; 8) Ərəşli Əli sultan. 

Aleksandr xan öz oğlu, əmirlar və şahın məiyyətində olan bir dəstə tüfəngçi ilə Gürcüstana gəldi. O, Şirvan səfəri tədarükündə  səhlənkarlıq edirdi; çünki böyük oğlu və vəliəhdi Gürgin mirzə, bu işdə ona mane olurdu. Axırda ata ilə oğlanları arasında iş çətinə düşdü və müharibə ilə nəticələndi. Müsəlman olan Qonstantin xan, əmirlərin və qızılbaş qoşununun köməiylə öz atası və qardaşını bir yerdə öldürdü və Gürcüstanın müstəqil hökmranı oldu. Sonra, səfər tədarükü görüb, hicri 1015-ci (=1606) ilin əvvəllərində, 2000 qızılbaş və bir qədər də gürcü qoşunu ilə Şirvana hərəkət etdi. Şirvan vilayətinə qədəm qoyunca, əyan və əhalinin çoxu təslim oldu. Şəki hakimi Şahmir xan, bəzi əmirlərlə pişdar idi. Qəbələ hüdudunda, o yerin hakimi Məhəmmədəmin paşa ilə müharibəyə girişib, onu məğlub etdi. Məhəmmədəmin paşa bir dəstə rumlu ilə öldürüldü, sağ qalanlar isə, Qəbələ qalasına çəkildilər. 

Mühasirəçilər qalanı  almaq tədarükündə idilər. Şirvan bəylərbəyisi Cağal oğlu Mahmud paşa, ətrafdakı Rum əsgərlərini Şamaxı şəhərinə topladı, topxana və hərbi ləvazimat ilə qarşıya çıxdı. Qonstantin xan da Qəbələ qalasında bir dəstə mühafiz qoyub, özü qalan qoşunla düşmənin qarşısına yeridi. Ağsu çayı kənarında müharibə atəşi alovlandı. Rumlular müharibənin əvvəlində çarxçılara, sağ cinah və sol cinah dəstələrinə güc gətirib, özlərini mərkəzə yetirdilər. Qızılbaş qoşunu az qalmışdı ki, məğlub olsun. Lakin Qonstantin xan bir qol ordu ilə irəli çapıb hücuma keçdi. Qaçmaqda olan sağ və sol cinah qoşunları öz əmirləri ilə geri döndülər. Rumlular məğlub olub qaçmağa başladılar. Onların bir çoxu öldürüldü, bir çoxu da əsir düşdü. 

Qonstantin xan Mahmud paşanın ardınca gedib, ona yetişdi və fərasətlə onu tanıdı. Az qalmışdı ki, Mahmud paşanı öldürsün, gözlənmədən Qonstantin xana dəyən bir ox yarası buna mane oldu. Min nəfər rumlu öldürüldü, Mahmud paşa da sağ qalan qoşun ilə Şamaxı şəhərinə gəlib qalanın müdafiəsi ilə məşğul oldu. Qəbələ qalasının mühasirəsi üçün qalan dəstə də rumlular qaçdığı zaman, orada dayanmayıb müharibə meydanına gəldi. Qəbələ qalasının mühafizləri məğlubiyyət xəbərini eşidincə, şəhəri qoyub qaçdılar. Qubad ibni-Firuzun bina etdirdiyi bu qalanın xarabaları indi də durur. Darvazası, hasarı və çox dərin və qəribə xəndəyinin asarından onun nə dərəcədə möhtəşəm olduğunu anlamaq olar. O biri qalaların qalabəyiləri də Şamaxıya toplandılar. Bakı və Dərbənd qalasından başqa rumluların əlində heç bir yer qalmadı. Qonstantin xan, şahın hüzurunda olan təyinata müvafiq olaraq, ölkəni əmirlərə verdi. Ölənlərin başlarını bir neçə nəfər əsir və 12 bayraqla Təbrizə, Şah Abbasın hüzuruna göndərdi. Bu xidmətin qarşısında ona tac, kəmər, xəncər, cəvahirlə bəzənmiş qılınc və sair ənam verildi. 

Bir neçə gün sonra yarası  bir az sağaldı, gəlib Şamaxını mühasirə etməyə başladı. Qalanı almaq üçün istədiyi topxana və qorxana şah ordusundan göndərildi. Mühasirənin müddəti çox uzandı. Qonstantin xan çox məğrur olduğundan, əmirlərə o qədər də əhəmiyyət vermirdi. Camaat da (xüsusən gürcülər) iki səbəbə görə, ondan narazı idilər: birinci səbəb din ayrılığı idi, ikinci səbəb isə, atası Aleksandr xanın xilafına olaraq, onlarla bir padişah kimi rəftar etməsi idi. On gündə bir dəfə də olsun onları ümumi işlərdən ötrü öz yanına buraxmırdı. Halbuki atası bunlarla başqa cür rəftar edərdi, əyandan olan hər bir kəs istədiyi zaman onun yanına gedərdi. Bu səbəblərə görə əhd etdilər ki, Qonstantin xandan üz çevirib, yanlarında olan Aleksandr xanın nəvəsini Gürcüstana aparıb taxta oturtsunlar. 

Tərəfdarlarından bir nəfər onu bu işdən xəbərdar etdisə də, o çox məğrur olduğundan, buna əhəmiyyət vermədi. Atasının və özünün vəziri olan Ziyaüddin Kaşi də Qonstantin xanı gürcüləri cəzalandırmağa qoymadı. Gözəl və faydalı nəsihətlərlə gürcülərin halını yaxşılaşdırmaq istədi. Onlar zahirdə ixlas və səmimiyyət göstərib dedilər ki, biz ancaq səfər və müharibənin uzanmasından təngə gəlmişik. Artıq Şirvanda qalmağa taqətimiz yoxdur. Vəzir söz verdi ki, bir aya kimi izn alıb onların qayıtmaq tədarükünü görsün. Beləliklə də o, xanın ürəyini təşvişdən qurtardı. 

Bir gecə keşikdə  olan gürcü zadəganlarından (aznaurlarından) bir neçəsi qarışıqlıq salıb xanın çadırını əhatə etdilər. Şahın Qarapiri adlı mülazimi onu bu işdən xəbərdar etdi. O da çadırın arxasını yarıb Əli xan Müvafiqin mənzilinə qaçdı. Gürcülər xan zənn edərək onun xadimlərindən bir neçəsini öldürdülər. Aleksandr xanın nəvəsini ələ keçirib, toplaşdıqları yerə qayıtdılar. 

Əli xanın mənzilində kərənay çalındı, qızılbaş qoşunları hər bir tərəfdən toplandılar. Gürcülər qoşunun toplanmasından anladılar ki, Qonstantin xan sağdır. Valizadəni götürüb, hamısı bir yerdə Gürcüstana yola düşdülər. Xan, ertəsi gün səhər tezdən bir dəstə ilə gedib onlara çatdı. Gürcülər vuruşa hazırlaşıb açıq və uca bir səslə: «Sən müsəlmansan, bizə xristian hakim lazımdır» dedilər. Xan vuruşmanı məsləhət görməyib geri qayıtdı. Qorxusundan qalanın yanına gəlməyib ordudan əl çəkdi. Heç bir yerdə durmadan Ərdəbilə gəldi. Oradakı bütün ordu ləvazimatı və ticarət malları rumlulara qənimət qaldı. 

Qonstantin xan macəranı Maku qalası yanında şahın hüzuruna ərz etdi və kömək istədi. Şah tərəfindən qəbul edilib yardım vədəsi aldı. Lakin o, (şahdan) icazəsiz tacirlərdən zorla və xoşla xeyli pul toplayıb yanındakı əmirlər ilə Gürcüstana hərəkət etdi. Ləzgi, Şirvan və Otuziki elinin yığıntı adamlarından ibarət bir çox qoşun onunla bərabər idi. Şahmir xan da Şəki tərəfdən gəlib ona qoşuldu. Gürcülər, şahın Qonstantin xandan narazı olduğunu bildikdə, daha da cürətlənib, onu Qanıq çayı kənarında qarşıladılar. Qonstantin xan məğlub edilib öldürüldü... 

Onun qoşunu min fəlakətə  uğrayıb, bir hissəsi Azərbaycana, bir hissəsi də Şahmir xanla Şəkiyə getdi. Şah Abbas Gəncə, Tiflis və Tumanis qalalarını aldıqdan sonra, Qarabağ--Bərgüşat yolu ilə  hicri 1015-ci (=1606) ildə, qışın əvvəllərində, Şirvanı almağa getdi. Hüzurunun xas adamlarından ağıllı və huşyar Məhəmməd bəyi də nəsihətamiz bir məktubla Şamaxıya, bəylərbəyi Əhməd paşanın və Rum böyüklərinin yanına göndərdi, özü isə Arasbara gəldi. 

Şəmsəddin paşa Şirvan şeyxzadələrindən və osmanlı dövlətinin inanılmış adamlarından biri idi. Rumlular onun məşvərətilə incə bir hiylə işlədərək, şahın hərəkətinə mane olmaq istədilər. Məhəmməd bəyə cavab verdilər; Şirvan bizə aid olmasa da, bizim üçün bu qış zamanı getmək mümkün deyildir. Əgər 3-4 ay möhlət verilsə, biz özümüz vilayəti boşaldarıq. Lakin Şamaxı şahpərəstlərindən bir neçəsi gizli olaraq Məhəmməd bəyə məlumat verdilər ki, rumlular Şamaxını boşaldıb, Dağıstanın yardımı ilə möhkəm Dərbənd qalasında dayanmaq fikrindədirlər. Lakin İstanbula getmiş olan Şəmsəddin paşa bu yaxınlarda qayıdıb gəlmişdir. Rumlular və Şirvan əhalisi adına fərmanlar gətirib nəşr edir. Bu fərmanlarda deyilir ki, Kəfəyə (Feodosiyaya) neçə min yeniçəri gəlmişdir. Krım valisi Qazi Gəray xan da, tatar qoşunu ilə Şirvana hərəkət etməyə məmurdur. Baharın əvvəllərində, hər iki tərəfdən saysız-hesabsız Rum qoşunu yetişəcəkdir. Bundan əlavə, kəşf-kəramət göstərib deyir: Rumdakı övliyalar ona demişlər ki, qızılbaş qoşunundan Şamaxıya heç bir zərər və xəsarət toxunmayacaqdır. Avam xalq da, buna inanıb, hələlik burada qalmaq fikrindədir. Xülasə, şahın ordusu Arasbarın Xan arxından köçüb Cavad keçidinə gəldi. Rumlular körpünü dağıtdıqlarından Kürdən kərəcilər və sal ilə keçib Qarasuda endilər. Oradan da Şamaxıya üz qoydular. Ordunun hərbi ləvazimatını Kürdən keçirmək üçün təqribən 10 gün vaxt sərf etdilər. Soyuq və buz səbəbinə bir çox minik və yük heyvanı batıb tələf oldu, yerdə qalanları da çox çətinlik çəkdi. 

Şah, hicri 1015-ci ( = 1066) ildə, ramazan ayının 10-da Yasamal keçidindən qalanın yaxınlığına gəlib, vəziyyəti nəzərdən keçirdi. Şəhərin qərb tərəfində, qaladan fərsəxin dörddə biri qədər aralı, iki dağ arasında münasib bir yerdə çadır qurdurdu. Bu yerə indi də Şah yurdu və buradakı çeşməyə Şah bulağı deyirlər. 4000 nəfərə yaxın rumlu qalanın dərvazasını bağlayıb, müdafiə işlərilə məşğul oldular. Şamaxı qalası bir dərənin içindədir, şəhərin və qalanın uzunluğu isə, o dərənin eninə düşmüşdür. Şəhərin rəiyyət evləri yerləşmiş olan əsas hissəsi cənub tərəfdə, dağın ətəyində vaqedir. Keçmiş sultan və hakimlərin evləri isə, şimal tərəfdəki dağa bitişik olub, daha yüksəkdədir, Rumlular bu hissələrin hər birində bir qala düzəldib, bir-birilə birləşdirmiş və şimaldakı qalanı yüksək burclarla möhkəmləndirmişdilər. Şah ətrafı nəzərdən keçirəndən sonra, qazılacaq səngərlərin yerini təyin etdi. Şimal tərəfdə xəndək qazımaq çox çətin olduğundan, bunu Allahverdi xanın ixtiyarına verdi. Qərb tərəfdə də beş xəndək qazılmasını əmr edərək, tərtib üzrə hər birini bir sərkərdənin öhdəsinə tapşırdı. Xəndəyin ibtidası uzaqdan başlanıb hər bir neçə addımda burcvari bir şəkildə qazılır, lazımi mühafizlər təyin edilirdi. Üç aya yaxın davam edən yağışın çoxluğundan palçıq bir dərəcəyə yetişmişdi ki, gediş-gəliş çətinləşmişdi. Ot-ələf tapılmadığından, ordunun minik heyvanlarını aşağıdakı otlaqlara göndərdilər. Bu səbəbə Rum atlıları bəzən qaladan çıxıb basqın edirdilər. Buna görə, bəzi varlılar öz atlarını gətirib, Rum süvarilərini qaladan çıxmağa qoymadılar. 

Mühasirədə olanlar, xəndək və səngərlər üzərinə bir neçə dəfə hücum etdilərsə də, bir iş görə bilmədilər. Gəncə qalasını almaq üçün qayrılan topların gətirilməsi xüsusunda şah tərəfindən əmr verildi. Ölkə işlərini nizam və intizama salmaq, rəiyyətin halını yaxşılaşdırmaqdan ötrü Qaramanlı Zülfüqar xan Şirvanın əmirülüməralığına təyin edildi. Bu zaman Bakı və Dərbənd qalalarının fəth edilməsi mümkün oldu. Bu hadisənin təfsilatı belədir: 

Rumlular var qüvvələrini Şamaxı qalasını saxlamaq üçün sərf etdiklərindən, Bakı və Dərbənd işlərilə bir o qədər məşğul olmamışdılar. Bakı və Dərbənddə olan mühafizə dəstələrinin sayı 200-300 nəfərdən artıq deyildi. Bunların çoxu da yerli əhalidən olub, ancaq maaş üçün xidmət edirdi. Bir az keçəndən sonra Bakı əhalisi şahpərəstlik izhar etdi. Bakı qalabəyisi onların bəzisini cəzalandırmağa başladı. Onlar iğtişaş qaldırıb, rumluların üzərinə töküldülər. Bir hissəsini qətl edib, bir hissəsini də əsir etdilər. Ölənlərin başlarını və əsirləri şahın hüzuruna göndərdilər. Bu xidmətlərinə qarşı osmanlılardan alınan qənimətlər, çoxlu ənam və cayizə onlara mərhəmət edildi. Bu möhkəm qalaya, qalabəyi və mühafizlər təyin edildi. 

Rumluların xidmətində  olan bir çox Dərbənd əhalisi də bakılılar kimi hərəkət etməyə başladı. Xacə Məhəmməd Dərbəndinin oğlu Şah Təhmasib dövründə layiqli xidmətlər göstərmişdi. Xüsusilə bu padişahın lütf və mərhəmətinə nail olmuşdu. O, adam göndərib, Qaytaq üsmisi Xan Məhəmmədin oğlu Rüstəm xanı 200-300 nəfərlik bir dəstə ilə şəhərə gətirdi və şahpərəstlik izhar etməyə başladı. Qalabəyi Gəzər Həsən özünü itirib, 60-70 nəfər rumlu ilə Narınqalaya çəkildi. Xacə Məhəmmədin oğlu, Dərbənddəki yoldaşları və Üsmi xanın mülazimləri ilə şahın hüzuruna gəlib lütf və mərhəmətinə nail oldu. Şah onların əmlak vergilərini bağışladı. Dərbənd əhalisini divan vergilərindən azad edib, Üsmi adına lütf və mərhəmət ifadə edən bir fərman yazdı. Öz bacarığı ilə məşhur olan xas qulamı Mənuçehr bəyi, cığatay, xorasanlı, iraqlı və sairdən mürəkkəb bir dəstə tüfəngçilə qalaya qalabəyi və yollara mühafiz təyin etdi. Şahnəzər bəy Təkəli Cığatay Şahqulu sultan Bayat, Mir Nemətullah sultan və sairdən ibarət bəzi əmirlər və əsgərlər də onların köməyinə getdilər. Üsmi Rüstəm xan ilə birlikdə burcların və hasarların altından lağımlar atdılar. Bununla da qala əhlinin işini çətinləşdirdilər. Gəzər Həsən, əmirlərin yanına adam göndərib, aman istədi, yoldaşları ilə birlikdə şahın qulluğuna girməyi xahiş etdi. Onun bu xahişi qəbul olundu, özü də hüzurun xidmətçiləri sırasına keçdi. 

Şahın fikri Dərbəndi möhkəmləndirmək idi. Silahdarbaşı Gözüböyüklü Qənbər bəyi, burcları təmir etmək və səddi möhkəmləndirmək işlərinə rəhbər təyin etdi. Şah əmr etdi ki, mümkün qədər dənizin içərisində bir burc tikdirib, onun divarını qalanın hasarına bitişdirsinlər. Ta ki, su azaldığı zamanlarda da gediş-gəliş mümkün olmasın. 

Qəribə asardan biri də budur ki, burcun binasını qoyduqda, dəniz içərisində  dəmir millər ilə bir-birinə bağlı daş və  kərpicdən tikilmiş qədim bir burcun təməli meydana çıxdı. Yeni burcun binasını bu təməlin üzərində qoydular. Xalq arasında məşhurdur ki, quranda adı çəkilən Zülqərneyi səddi həmin Babüləbvab səddidir. Bu sədd, Yəcuc xasiyyətli Dəşti-Qıpçaq əhlini dəf etmək üçün dəniz kənarından Əlbürz dağına qədər çəkilmişdir. 

Bu əsnada, qabaqcadan Qazi Gəray xanın yanına səfarətə göndərilmiş Talıb bəylə, Hacı Bayram adlı bir nəfər gəlib dostluq məktubu gətirdi, sədaqət və səmimiyyət izhar etdi. Bu hadisə, Şamaxı qalasında yaşayanların iğtişaş salmasına daha çox səbəb oldu. Gürcüstan valisi Təhmurəs xanın anası da 1000 nəfərlə gəldi. Həmçinin Dağıstan əmirləri, Çərkəz əmirzadələri, Qaytaq üsmisi Rüstəm xanın qardaşları, zaxurlu Əli bəy və Təbərsəran valisi Məsum xan da şahın dərbarına üz qoydular... Məsum xan səbəbsiz qorxuya düşdü və icazəsiz ordudan ayrılaraq, Təbərsəran yolunu tutub getdi. Şah onun ardınca xələt və məktub göndərib könlünü aldı.