A.Bakıxanov - Gülüstani-İrəm

Təsadüfi olaraq, qurban bayramı  günü, divanxananın yananda özü çubuqdan və sütunları  qamışdan qayrılmış bir eyvanda qonaqlıq büsatı düzəlmişdi. Sədrəzəmlər, böyük alimlər, əmirlər və dövlət başçıları burada oturub padişahın gəlməsini gözləyirdilər. Birdən eyvan uçuldu; Dağıstan əmirzadələri bir tərəfdə oturduqlarından tez bayıra çıxdılar. Sədrəzəmlərdən, üləma və dövlət başçılarıddan bir çoxu yaralanıb həlak oldu. 

Xülasə, Gəncədən böyük topları gətirməyə məmur olan Əmirgunə xanın   qardaşı Hüseynqulu   xan Qacar,   topları səlamət  gətirib    orduya  yetirdi.   Bunlardan birini  Allahverdi    xanın,    o    birini    də,    Qarçaqay    bəyin    səngərinə qoydular. Otuz batmanlıq (ağır) topların və xəndəkdən keçib, hasar altına çatmış lağımların sədəməsindən qala və qaladakıların halı gündən-günə zəifləməkdə idi. Mühasirə edənlər yürüş və hücum hazırlığı görüb, hökm və fərmana müntəzir idilər. Lakin şah istəmirdi ki, şəhər zorla alınsın, günahkarlarla bərabər günahsızların qanı tökülsün və malları qarət olunsun. Axırda, Qarçaqay bəyin səngərindəki qulamlardan bir neçəsi firsət tapıb top zərbilə zədələnmiş bir burcun üstünə çıxdılar. Qoşun da bu hadisəni yürüş fərmanı zənn edib həmin yoldan hücuma başladı. Qarçaqay bəy bu halda maneçilik göstərməyin faydasız olduğunu anladı, bir çox qoşunun həlak olmasından qorxaraq, istər-istəməz yürüş və hücum əmri verdi. Zülfüqar xan səngərinin qarşısında da köhnə burclardan birinin bir tərəfi top gülləsilə uçulub tökülmüşdü. Qala əhlindən iki nəfər gəlib dedilər: burc boşdur, əgər istəsəniz gəlin. Qoşun əhli firsəti fövt etməyib, 150 nəfərə qədəri yuxarı dırmaşdı. Zülfüqar xan işi belə görüncə, burcun üzərinə çıxıb naqara və nəfir çaldıraraq hücuma əmr verdi. Bütün qoşun ətrafdan şəhərə üz qoydu. Az bir zamanda şəhər və aşağıdakı qala alındı. Qala əhlindən 3000 nəfərə qədər qətlə yetişdi. Şahın qoşunundan ancaq bu 3-4 nəfər adam tələf oldu. 

Rumlular yuxarıdakı  qalaya çəkilib özlərini müdafiə etməyə başladılar. Şəhərə girmiş qoşun evdən evə yol açıb, lağımları iki qala arasında fasilə olan yuxarı qalanın divarlarına və burclarına çatdırdılar və onu uçurdular. O biri tərəfdən də qorçular öz səngərlərini xəndəyə və buradan da üstüörtülü yolla özlərini yüksək burca çatdırıb hücumla onu aldılar. Bu hadisədən sonra, rumlular evlərin divarlarından və qapılarından müdafiəyə başladılar. Axırda, iş-işdən keçdiyindən, Əhməd paşa öz xas adamlarından bir dəstə ilə keçmişdə şirvanşahların məskəni olan bir köşkün damı üzərinə çıxıb müdafiə edirdi. Axırda, Allahverdi xan vasitəsilə, gecəni möhlət istədi ki, səhəri qalanı təslim etsin. Onun bu diləyi şah tərəfindən qəbul olundu. Lakin qalanın ətrafına gözətçilər təyin edildi ki, gecə heç kəs çıxıb gedə bilməsin. 

Səhər, qalanın mühasirəsindən 6 ay keçəndən sonra, şahanə məclis quruldu. Şah dini ayin üzrə allaha həmd və səna edib, dövlət taxtında qərar tutdu və şənlik naqaraları çalındı. Qarçaqay bəy qulamlar və tüfəngçilərlə qalanı və dərvazaları almağa, Hüseyn bəy carçıbaşı Zülqədər isə Əhməd paşanı, Şəmsəddin paşanı, onun qardaşını və oğlunu, Kiçik Həsəni və bir neçə başqa adamları tutub hüzura gətirməyə məmur edildi. Əhməd paşa ağıllı və söz anlar bir şəxs olduğundan aman tapdı. Kəşf-kəramət iddiasında olub, qalanın qızılbaşlar tərəfindən alına bilməyəcəyinə hökm verən Şəmsəddin paşanın, şahın əmrilə əvvəl uzun saqqalını yoldular, sonra qardaşı oğlu və bir neçə nəfər başqa adamlarla işgəncə ilə öldürdülər. Rum qoşunlarının mallarını zəbt etdikdən sonra onlara istədikləri yerə getməyə icazə verdilər. Şəhərin varlı və əyanlarından müsadirə yolu ilə bir çox mal alınıb Şirvan əhalisindən lazım görülən şəxslərə ənam verildi. Fitnəsindən qorxu gözlənilən şəxslər də hakimlər tərəfindən tədricən dəf olundu. Şirvanlılar, qızılbaşlarla həmfikir olduqlarını göstərmək üçün, çox vaxt onlara dost və aşna olan rumluları öldürürdülər. 

Bu zaman Şirvan əyalətinə  hakim təyin edilən Zülfüqar xandan çox çirkin bir hərəkət baş  verdi. Bu hərəkətinə görə o, şah və qoşun tərəfindən məzəmmət olundu. Bunun təfsilatı belədir: onun bacısı və qardaşının iki qızı Əhməd xan Gilani hadisəsində Şirvanda rumluların əlinə keçmişdi. Rumluların əyanlarından bəzisi, insaniyyətpərvərlik göstərərək və onların namusunu mühafizə etmək məqsədilə onları alıb, övlad sahibi olmuşdular. İnsafsız Zülfüqar xan, sileyi-rəhm gözləməyib, qadın və kişi 32 nəfərdən ibarət olan hamısını bir gecədə öldürtdü. Özü də aşağıda qeyd ediləcəyi kimi ömründən və dövlətindən bir fayda görmədi. 

Dərbənd və Şabran hökuməti Ustacallı Çıraq sultana həvalə olundu. Şahnəzər bəy Təkəli də ona müavin təyin edildi. Zülfüqar xan Şamaxıya gəlib, işləri yoluna qoymağa və şəhəri abad etməyə başladı. Şah da havaların istiliyi üzündən Şamaxı yaylaqlarına gedib, eyş-işrətə məşğul oldu. Dağıstan və Çərkəzistan hakimləri və əmirlərindən hüzurda olanları və ya elçilər vasitəsilə ixlas göstərənlərini padişaha layiq ənamlarla mükafatlandırdı. Rüstəm xan Üsmi üçün də layiqli xələtlər göndərdi. Qorxuya düşən Məsum xanı arxayın etmək üçün, Şirvan vəziri Məhəmməd Saleh bəylə ona xələt və hədiyyələr göndərdi. O da minnətdarlıq nişanəsi olaraq hərəmxanasına məxsus qızlardan birini şahın hərəmxanasına göndərdi. Özünü də dərgahın müxlislərindən hesab etdi. Şah Abbas, Şirvan və Dağıstan işlərini yoluna qoyduqdan sonra, Ərdəbilə yola düşdü. Əli bəy Cavanşir də Cavad keçidindəki körpünü düzəltməyə məmur edildi. 

Şirvanın qarışıqlıq dövründə, Şabranın Təbərsərana bitişik olan bir nahiyəsi təbərsəranlıların əlinə keçmişdi. Rumlular təbərsəranlıların yardımına möhtac olduqlarından, bu yeri onlardan istəmədilər. Təbərsəranlılar indi də onu Şabran hakiminin ixtiyarına vermirdilər. Onların qorxusundan hakimin qulluqçularının buraya gedib-gəlməsi çətin idi. Buna görə, şah tərəfindən Şirvan bəylərbəyisi Zülfüqar xana əmr olundu ki, o nahiyədə möhkəm bir qala tikdirib, mühafizlər təyin etsin və onların azuqədən təmin olunmasına nail olsun. Ta ki, gediş-gəliş yolu dağ əhalisinin şərrindən asudə olsun. Zülfüqar xan da qoşunla bu nahiyəyə gəlib, əhvalatı Təbərsəran valisi Məsum xana bildirdi. O buna razı olmadı və qala üçün yer təyin edildiyi zaman, neçə min atlı və piyada ilə, müharibə qəsdilə qarşıya çıxdı. Zülfüqar xan bir daha elçi göndərib, ona nəsihət etdi, onu əzmindən döndərmək istədi, lakin fayda vermədi. Döyüş səfləri tərtib olundu, birinci hücumda təbərsəranlılar məğlub edildilər, onlardan 1000 nəfərə qədər qırıldı. Zülfüqar xan az zaman içərisində ona tapşırılan mühüm məsələni bitirib qayıtdı. İşin keyfiyyətini şahın dərbarına bildirdi. Bu hadisə şah həzrətlərinin xoşuna getmədi, çünki o, Məsum xanın xatirini istəyirdi və həm də hərəmxanasında olan qadınlardan, biri Məsum xanın əqrəbasından idi. Buna görə, Zülfüqar xana buyurdu ki, etibarlı bir adam göndərib, Məsum xanın könlünü alsın. Vali Zülfüqar xan da öz etdiyindən peşman olub üzr istədi. 

Zülfüqar xanın istilası, məğrurluğu və qala tikdirməsi üzündən, Dağıstan hakimləri və Təbərsəran... başçıları, özlərinin məhv olmasından qorxaraq xəyalən pərişan bir halda idilər. 

İran padişahı hicri 1018-ci (=1609) ildə, Qarabağda qışladığı zaman, yaxın adamlarından Qarçaqay bəyi hüzurunda olan bir dəstə qulam və qoşunla göndərdi ki, Zülfüqar xan və Şirvan əmirlərilə Şabrana getsin, könül alan məktublarla Dağıstan hakimlərini arxayın etsin, tabe olanlara hörmət göstərsin, onların övlad və əqrəbalarından bəzisini xidmət etmək üçün şahın dərbarına göndərsin, üsyan edənləri isə cəzalandırsın. O, Şabrana gəldikdən sonra, «şahdan gizli məktub var» bəhanəsilə Zülfüqar xanın çadırında onunla tək qaldı. Bu vaxt şahın qulamlarından bir neçəsi çadıra daxil olub Zülfüqar xanı öldürdülər. Şah tərəfindən verilən fərmana görə, Şirvan əyaləti keçmişdə Astarabad hakimi olan Yusif xan Mirşikara verildi. Qaramanlı oymağından olan bir dəstə, qorçular sırasına keçdi, qalan qoşun da, hökmə görə Yusif xanın ixtiyarına verildi. 

Zülfüqar xandan qorxan Dağıstan hakimləri vahiməsiz Qarçaqay bəyin yanına qayıtdılar. Sədaqət göstərdilər, öz adamlarını ləyaqətli peşkəşlərlə ona qoşaraq padişahın dərgahına göndərdilər. Hicri 1024-cü (=1615) ildə Rum əsgərlərinin gəlməsi xəbəri yayıldığı zaman, sərhəd işlərində iğtişaş baş verdi, Gürcüstana qarışıqlıq düşdü. Şirvanda da osmanlılara meyl və məhəbbət göstərməklə müttəhim və haqlarında sürgün hökmü verilən şəxslər firsət tapdılar. Xüsusən Dəli Məlik ləqəbilə məşhur olan Qabıstan tərəkəmələrinin başçısı Məlik Piri, Şirvan dələdüzlərindən bir dəstəni öz başına yığdı. Dağıstan tərəflərini özlərinə sığınaq edərək, ölkənin kənar bucaqlarında qarətgərliyə başladılar. Bu cəhətdən, Şirvan vilayətində də çaxnaşma əmələ gəlib, fitnə və qarışıqlıq meydana çıxdı. Dəli Məlik, baş qaldırmış olan Kaxet valisi Təhmurəs xanın yanına bir nəfər göndərib, ona tərəfdar olduğunu bildirdi. Başındakı dəstə ilə, şirvanlı İmadəddin bəyin nəvəsi, Ərəş hakimi və möhürdarı olan Şahqulu bəy Zülqədərin qız nəvəsi Məhəmmədhüseyn sultanın üzərinə yürüdü. Məhəmmədhüseyn sultan öz köçünü və ailəsini qarşılamaq üçün Kür kənarına getmişdi, bu zaman onun üzərinə töküldülər. Sultan yanındakı azacıq adamla, bacardığı qədər özünü müdafiə etdi, axırda hamısı öldürüldü və bütün var-yoxları yağıların əlinə keçdi. Sultanın adamları qala qapısını bağlayıb, istədilər ki, vaxtı uzatmaqla ya aman tapsınlar, ya da amangah. Dəli Məlik öz adamları ilə Ərəş qalası qarşısında yerləşdi. Lakin Gürcüstan və Şirvan iğtişaşını yatırmağa təyin edilən qızılbaş qoşununun gəlməsini eşidərək, Dəli Məlikin tabeləri dağılışıb getdilər. O, Gürcüstan və Dağıstanda avara-vətən və bədbəxt olub adı batdı. 

Hicri 1025-ci (=1616) ildə,  Şah Abbas özü Gürcüstanı cəzalandırmağa getdi. Yusif xan Şirvan qoşunu ilə Zəyəm tərəfindən hərəkət etdi, çayın kənarında yerləşdi. Bu zaman Zəyəmin xristianları toplaşıb şirvanlılara hücum etdilər. Böyük bir müharibədən sonra, Zəyəm əhalisi məğlub oldu və bir çoxları öldürüldü. Sağ qalanları da qaçmağa başladılar. Şirvanlılar Zəyəm şəhərində abadlıqdan bir əsər və əlamət qoymadılar. Qaytaq üsmisi Rüstəm xan, sədaqət izhar etmək üçün şahın hüzuruna gəlmişdi. O, Alget çayı kənarında ehtiramla qəbul edilərək, Dərbənd əyalətinin hakimlik fərmanilə geri qayıtdı. Dağıstan və Təbərsəranın sair hakimləri də öz adamlarını layiqli peşkəşlərlə bərabər göndərmişdilər, bunlar da qiymətli xələtlərlə təltif edildilər. 

Bu tərəflərin mühüm işləri, istənildiyi kimi yoluna qoyuldu. Şah Gəncə şəhərini köhnə  yerindən köçürüb, bir ağac yuxarıda olan indiki yerində bina etdirdi. Buradakı meydan, məscid və karvansara elm və əməldə həqiqətən kamil bir vücud olan böyük Şeyx Bəhaəddin Məhəmməd Amilinin planı üzrə tikilmişdir. Bunlar Şah Abbasdan qalan tarixi abidələrdən bir yadigardır. Şirvan vilayəti bu hadisələrdən sonra Səfəvilər dövlətinin qarışıqlıq zamanına qədər, İran əmirləri və bəylərbəyilərinin hökumət mərkəzi olmuşdur.  

Şah Abbas məmləkəti abad etmək və rəiyyətin asayişinə baxmaq işlərində bütün dünyada məşhurdur. Qoymuş olduğu bir çox mülki və əsgəri qanunlar, İran şahları üçün rəhbər olmuşdur. Sultanların ləyaqətini onların xüsusi məziyyətlərinə görə tə'yin edən Avropa tarixçiləri belə, bu elmi sevən padişaha «Böyük» ləqəbi vermişlər. O, xalq arasında indi də adil sifətilə tanınmaqdadır. İctimai binalar və xeyriyyə müəssisələri tikdirməkdə islam dövründə, İranda bu padişahın misli və tayı olmamışdır. Bütün İranda, o cümlədən Şirvan ölkəsində olan məscidlər, mədrəsələr, uzaq çöllərdəki kəhrizlər və çoxlu karvansaralar bu iddianın doğruluğuna aydın bir sübutdur. Bir çox fazil şəxslər, onun tərbiyəsi sayəsində, elm və fənndə öz dövrünün başçılarından olmuş və bütün dünyada böyük şöhrət qazanmışlar. İşinin çoxluğuna və bir çox müşkül işləri həll etməklə məşğul olmasına baxmayaraq o, kamil adamlarla müsahib olmağa mail olub, gözəl təbi-şerə də malik idi... 

Şah Abbas hicri 1038-ci (=1629) ildə, 54 yaşında, Mazandaranın Əşrəf adlı şəhərində vəfat etdi. O, bu şəhəri özü bina etdirmişdi, gürcülərdən bir qismini köçürüb, burada yerləşdirmişdi. Sam mirzə ibni-Səfi mirzə ibni Şah Abbas--atasının vəfatından sonra onun adı ilə adlanıb vəliəhdliyə təyin olunduğu üçün--18 yaşında Şah Səfi adı ilə taxta oturdu. O, osmanlı qoşunu ilə qalibiyyətli müharibələr etdi. Sultan Murad xanın aldığı İrəvan şəhərini bir neçə aydan sonra, hicri 1048-ci (=1639) ildə fəth etdi. Rum Xandigarının (Sultan Muradın) İran əleyhinə təşviq etdiyi Üsmi Rüstəm xana qarşı, Qumuq əmiri Surxay mirzə ibni-Eldar xan ibni-Surxay şamxalı qüvvətləndirib şamxallığa təyin etdi. Bundan bir il qabaq rus padişahı Mixail Fyodoroviç də onun şamxallığını təsdiq etmişdi. 

Qəbrinin kitabəsinə  görə, Surxay mirzə hicri 1049-cu (=1640) ildə, Buynaqda vəfat etmişdir. Məlum olur ki, ondan sonra şamxalların və vəliəhdlərinin keçmiş hökumət mərkəzi olan Qumuq şəhərində onlardan kimsə hökmranlıq etməmişdir. 

Qaziqumuqlular bir müddət naib vasitəsilə şamxalın müəyyən olan vergisini vermişlər. Axırda onlar da, dönüklüyə başlamışlar. Şah Səfinin hüzuruna girov olaraq göndərilən Surxay mirzənin qardaşı Əlqas mirzə, Səfiqulu xan ləqəbilə əmirlik mənsəbinə yetişdi. O, bir müddət İrəvan və Şirvanda hökmranlıq etdi. 

Şah Səfi hicri 1052-ci (=1642) ildə vəfat etdi. Oğlu II Şah Abbas 10 yaşında səltənət taxtına oturdu. O, Gürcüstana səfər açıb, itaət etməyənləri kulli surətdə qətl və qarət etdi. Calallı və sərvətli bir padişah olub səltənət işlərini qurmağı da yaxşı baçarırdı. Onun təbi-şeri də var idi... 

O da 24 il padişahlıq etdikdən sonra vəfat etdi. Oğlu Şah Səfi İran taxtına sahib olub, bir neçə vaxtdan sonra Şah Süleyman adını aldı. Əmmə xan və Eldar xan övladının, Gəray xan və Surxay şamxal oğlanlarının adına yazılan fərmanların tarix və məzmunlarından məlum olur ki, Şah Süleyman və onun atası, Dağıstan əmirlərinə maaşdan əlavə, Şirvan vilayətindəki kəndlərdən bir neçəsini də veriblərmiş. Onlar da, əvvəlkindən daha çox gediş-gəlişdə olub xidmət göstərməiə başlamışdılar. 

O zamanlarda üsmi sülaləsi iki şöbəyə ayrılırdı: bunlardan biri Məcalisdə, o biri də Yengi-kənddə otururdu. Bu iki şöbənvn hər birindən növbə ilə üsmiliyə keçən şəxs Başlıda otururdu. Bu zaman aralarına çəkişmə düşdü. Yengi-kənd şöbəsi böyük olan Məcalis şöbəsinə qalib gəldi, Hüseyn xan adlı kiçik yaşlı bir oğlandan başqa hamısını öldürdülər. Bu şöbənin yaxın adamlarından Ayda bəy adlı bir nəfər onu götürüb şamxalın yanına qaçdı. Gənçlik dövrünə çatıb, hünərli və igid bir cavan olandan sonra, Hüseyn xan İrana getdi. Bir müddət Səlyan Rudbarında, qazi Axund Molla Məhəmmədin evində qonaq qaldı, qızı Xədicə bəyimi aldı. İsfahana gəldikdən sonra, şahın dərbarına yol tapmayıb, eyş-işrətə qızışdı. Mülazimlərinin bütün libas və silahlarını satdırdı. Bu əsnadə, Qacar əmirləri xanədanından Zöhrə xanım adlı bir qız, onun şücaətinə və gözəlliyinə məftun oldu. Qız eşqbazlığa başlayıb ona hər cür köməklik edirdi. Hüseyn xanın haqqında yazılmış və bu ölkədə çox şöhrət tapan bu şeri o qıza nisbət verirlər: 

/*

QƏZƏL

Çəkib rüxsarə yapunci, edər can qəsdin ol yaği,

Könül dərbəndini çapdı, qoyanda başə qeytaği, Dağıstan   dağını   gör-gör,   sığınmaz  dağı köysümə, Tara  geymiş  Qumuq xalqı,  tutubdur  Dəşti-Qıpçağı. Bitən  hər gül  olur  xoşbu,  taalallah   bu  mənzildə, Gülüstani-İrəm bulmuş, məgər bu Qübbə torpağı. Ləbi-ləli-şəkərbarın,  təkəllümdən,   təbəssümdən, Sanasan  bar ara  titrər,   səbadən lalə   yarpağı. Gözüm yaşini mən  billəm, yıxar könlüm evin axır, Olur əlbəttə viran,  olsa hər mənzil su oynağı.

*/ 

Xülasə (Hüseyn xan) o qızı aldı. Layiqli xidmətlərinə görə, padişahın hüzurunda tanındı. Çox şücaət və hünər sahibi olmaqla ad çıxardığından Quba və Səlyan ölkələri ona verildi. Oğlu Əhməd xan bu qızdan olmuşdur. Buna görə, Ağa Məhəmməd şah Şeyx Əli xanı özünə qohum hesab edirdi. Bu yaxınlıq səbəbinə Fətəli şahın anası ilə II Mirzə Məhəmməd xanın anası Xədicə bikə arasında mehribancasına yazışmalar davam edirdi. Rudbar və Səlyan qazisinin qızından da Qəbilə xanım adlı bir qız dünyaya gəlmişdir ki, bu nahiyənin əmirləri onun nəslindəndir. Hüseyn xan Qubadakı Xudad qalasını təmir edib, özünə hökumət mərkəzi qərar verdi. Burada, İran üslubunda düzəltdiyi bağ indi də vardır. Xanədanı, İranda qəbul etdiyi şiə məzhəbində qalmışdır. 

Hicri 1100-cü (=1689) ildə Başlıya gəlib, öz irsi hökumətini üsmi Əli sultandan geri aldı. Əli sultan, ətraf və qonşu tayfalardan 30.000 qoşun toplayıb, təkrar Qaytaq əmirliyini ələ keçirdi. Hüseyn Xan da Qubaya qayıdıb vəfat etdi. 

Bütün tarixçilərin yazdığına görə, Şah Süleyman ədalətli və ciddi, ölkədarlıq fənnlərində mahir, elmi sevən, şəriətpərvər... və qonşu sultanlar ilə dostluq mərasimini gözləyən bir padişah idi. Ömrünün axırlarında, şiddətli ayaq ağrısından yeddi il yataqda yatıb, hicri 1105-ci ( = 1694) ildə vəfat etdi. 

Oğlu Sultan Hüseyn taxta oturdu. Dindar və insaflı bir şəxs idi, həmişə üləma ilə görüşərdi. O, gecələr nafilə namazı qılardı, gündüzlər isə, əlaltıları qafilə soyardılar. Get-gedə ölkə xarabalığa üz tutdu. Hər bir tərəfdən səltənət binasına rəxnə düşdü. Bu tədbirsiz padişahın hökmranlıq dövrünün axırlarında, fəsad əhlinin dilədiyi kimi dövlət işləri nizamdan düşmüşdü. Şirvan və Dağıstan vilayətləri də iğtişaş və qarışıqlıq məhəlli oldu. Üsmi Əli sultan vəfat edib, Əmir Namzə onun yerinə keçdi. Hicri 1107-ci (=1696) ildə onun əmirliyi şah tərəfindən də təsdiq olundu. 

O, on ildən artıq üsmi oldu. Axırda, Əhməd xan Hüseyn xan oğlu, Qaytaq əhalisindən bir çoxunun köməyi ilə gedib Başlını ələ keçirdi. Əmir Həmzə yuxarı mahallara qaçıb, bir neçə ildən sonra vəfat etdi. Onun vəfatından iki il sonra, Əhməd xan ibni-Ulu bəy üsmi ibni-Rüstəm xan müdafiəyə qalxışıb, bir neçə döyüşdən sonra Başlıda, Əhməd xan ibni-Hüseyn xan da Məcalisdə hökmran oldu. Axırda, Əhməd xan ibni-Ulu bəyin təhrikilə, Əhməd xan ibni-Hüseyn xan üsmini Məcalisdə, indi də mövcud olan evində, mülazimlərindən biri öldürdü. Əhməd xan ibni-Ulu bəy üsmi oldu. 

Bu zamanlarda Sultan Hüseyn, irsən 12 il müstəqil baş vəzir mənsəbində olan Fətəli xan ibni-Səfiqulu xan ibni-Eldar xan şamxalın gözlərini çıxartdırdı, onu mülki işlərdən uzaqlaşdırdı. Onun (Fətəli xanın) acığına, o zamana qədər şamxalın ixtiyarında olan Dağıstandakı işlərin nizamını pozdu. Fərman mucibincə, hicri 1123-cü (=1710) ildən etibarən, Qaytaq ölkəsinin işlərini Əhməd xana tapşırdı. Ona 100 tümən əvəzinə ildə 200 tümən maaş təyin etdi. Əhməd xan gündən-günə öz cəlal və dəbdəbəsini artırıb, çoxlu qoşunla Təbərsəran üzərinə yeridi. Məhəmməd Məsum öz tərəfdarları ilə bərabər onunla barışdı. Rüstəm və Əli bəy isə, öz dəstələri ilə birlikdə vuruşmağa başladılar. Bəzi kəndlər yandırılıb qarət edildikdən sonra, bunlar da girov verərək aman istədilər. Bu hadisədən sonra, üsmi məktublaşma və müxtəlif vasitələrlə şirvanlıları iğtişaş törətməyə və qızılbaşlar əleyhinə qalxmağa təhrik edirdi. 

Bu zaman, Car və Tala camaatı Şəki ölkəsi hüdudunda sakin olan Zaxur əhalisilə bərabər üsyana başladı. Onları cəzalandırmaq üçün getmiş olan Şirvan bəylərbəyisi Həsənəli xan, Şəki Mahalında öldürüldü. Üsyançılar onun ordusunun mal və sursatını ələ keçirdilər. Sonra gəlib Şamaxı şəhərini qarət edərək öz yerlərinə qayıtdılar. Bundan sonra, mötəbər bir alim və mədrəsə sahibi olan Hacı Davud, Müskür camaatı tərəfindən vəkil edilərək üsminin yanına getdi, iğtişaş qaldırmaq haqqında onunla danışıq apardı. Üsmi, Mürtəzaəli Əmir Həmzə oğlu üsminin komandası altında bir dəstə əsgər göndərdi. O tərəflərin sünniləri də toplaşıb Şabran şəhəri üzərinə yürüdülər. Şiddətli müharibədən sonra buranı aldılar və dağıdıb od vurdular.