A.Bakıxanov - Gülüstani-İrəm

Şamxal gəlib Dərbənddə olduğu zaman, Avar üsmisi Əmmə xan onun ölkəsi üzərinə yürüdü. Pəravul kəndi yaxınlığında onun tərəfdarları ilə müharibəyə girişdi. Üsmi özü bir dəstə ilə bərabər öldürüldü, sağ qalanlar nicatı qaçmaqda gördülər. 

Nadir hicri 1148-ci (=1735) ilin yay fəslində, İrəvan yaylağında olduğu zaman, Rusiya dövləti elçisinə geri qayıtmağa icazə verdi. Mirzə Kafi Nəsirini, Rusiya səfirliyinə təyin etdi, onunla bir fil və bəzi hədiyyələr də göndərdi. Özü isə Gürcüstan işlərini yoluna qoymaq üçün Tiflisə gəldi.  Burada Krım  valisinin  gəlməsi  xəbərini aldı. 

Bu hadisənin təfsilatı  belədir: Abdulla paşa sərəskərliyə təyin edildiyi zaman, Krım xanı adına da sultanın fərmanı sadir oldu. Onun Dərbənd yolundan münasib qüvvə ilə Şirvana getməsi qərara alındı. Nadir bu işdən xəbərdardı. Şirvan bəylərbəyisi Əliqulu xanı qabaqcadan başqa dəstələrlə Dərbəndə təyin etmişdi ki, əgər Krım xanı o tərəflərə gəlsə, üz-üzə müharibədən çəkinsin və yalnız özünü qorusun. Rum padişahı, sərəskər Abdulla paşa məğlub edilib öldürüləndən sonra, öz ölkəsinin hüdudunu mühafizə etmək fikrinə düşdü. Bu məqsədlə Gəncənin keçmiş valisi Əli paşanı vəkil təyin etdi ki, gedib yeni sərəskərin xəbərdarlığı ilə iki dövlət arasında əvvəlki hüdudu müəyyənləşdirsin. Bir fərman da Krım xanına yazıb, həmin xanın saraydakı qardaşı oğlu İslam Gəray sultan vasitəsilə sürətlə göndərdi ki, o, İran tərəfinə hərəkət etməsin. Həmin xanın Sulaq hüduduna gəlməsi xəbəri etişdiyi zaman İslam Gəray sultan da varid oldu. Nadir həzrətləri İslam Gəray sultana getməyə icazə vermədi. Əbdülbaqi xan Zəngənəni Tiflisdə durmağa məmur etdi ki, barışıq üçün gəlməkdə olan Əli paşanı Gəncəyə aparıb, yeni fərmana müntəzir olsun. Özü təşrini-əvvəlin (oktyabrın) 23-də Dağıstana gedib, böyük ordusunu Qanıq çayı kənarında qoydu, Car və Tala camaatını cəzalandırmaq üçün bir dəstə ilə oraya hərəkət etdi. Onlar qabaqcadan, ucalığı və yolunun çətinliyi ilə məşhur olan bir dağın təpəsində sığınaq etmişdilər. Tüfəngçilər və cəzairçilər ətrafdan yürüşə başlayıb sığınağın bir tərəfini aldılar. Ləzgilər dağların təpələrinə və bucaqlarına dağıldılar, Avarıstanda avara düşdülər. Onlardan bir çoxu öldürüldü və əsir alındı. Mal-qaraları və mənzilləri qarət edilib yandırıldı. 

Nadir Şəki və Ərəş yolu ilə Şamaxıya gəldi. Burada ikən xəbər yetişdi ki, Krım xanı Dərbənd xaricinə gələndən sonra, Eldar Mürtəzaəli oğlu Şamxalı Dağıstan şamxallığına təyin etmiş, Şirvan əyalətini Surxay xana və Dərbənd hökumətini də üsmi Əhməd xana vermişdir. Öz tərəfdarlarına da 2.500 tümən nağd və bir para qiymətli şeylər bağışlamışdır. Surxay xan da öz oğlunu 500 ləzgi ilə həmin xanın hüzurunda qalmaq üçün təyin etmişdir. Bu əsnada, Krım xanı Nadirin hərəkət xəbərini eşidib, sürətlə Krıma qayıtdı. 

Nadir şiddətli qış vaxtında, dağ yolları və mənzillərini qar və buz tutmasına baxmayaraq, Dağıstan xalqını cəzalandırmaq fikrində  idi. Bu məqsədlə Altıağac yolu ilə gedib, Dərəkəndi mənzilinə çatdığı zaman, Dağıstan sərdarına bir fərman yazdı. Ondan tələb etdi ki, Dərbənddən Təbərsəranın Dərə mahalına gəlib ərzaq toplamaqla məşğul olsun. Yükləri və çadırları oğlu Rzaqulu mirzə ilə Şabran yolu ilə göndərdi, özü isə, bir dəstə qoşunla Buduq və Xınalıq qaçaqlarını cəzalandırmağa getdi. Qoşundan 6.000 nəfərini Doqquzpara və Axtıpara tərəfinə göndərdi, bir dəstəni də, Qəbir tərəfindən qaçaqların yolunu kəsməyə təyin etdi. O tayfanı qətl-qarət etdikdən sonra, qayıdıb Qubanın Gilyar adlı mənzilində öz ordusuna yetişdi. 

Təşrini-saninin (noyabrın) 11-də Dərbənd qalasının şimal tərəfində onun çadırları quruldu. Burada məlum oldu ki, yeni şamxal Eldar, üsmi və Surxay Qazanış adlı yerdə toplaşıb, Xasfulad xan Şamxalın üzərinə yürümək fikrindədirlər. Buna görə, gecəyə salıb, əvvəlcə Məcalisə yürüdü. Burada olan üsminin oğlu Xan Məhəmməd, ləzgilərlə bərabər Məcalis dərəsinin başını kəsib döyüşə başladı. Onların bir qismi öldürüldü, bir qismi əsir düşdü, qalanları da qaçıb qurtardılar. O mahalın hamısı paymal oldu, çoxlu qənimət və azuqə ələ keçdi. 

Nadir ertəsi gün oradan hərəkət edib, mənzil-bəmənzil qətl-qarət edərək, Xasfulad xan Şamxala mənsub Kübdən kəndinə gəlib çatdı. Surxay, üsmi və  Eldar hər biri bir tərəfə qaçdı. Xasfulad xan isə, öz tərəfdarları ilə hüzura gəldi. Nadir buradan Surxay xanı cəzalandırmaq üçün Qaziqumuq tərəfə yola düşdü. O, kanuni-əvvəlin (dekabrın) 20-də Qaziqumuğun üç ağaclığında olan Şərrat adlı yerə çatdı. Surxay xan da, çoxlu cəmiyyət toplayıb, dağların təpələrini səngər edərək, qoşun keçə bilən bir dərəni tutmuşdu. Nadir dörd tərəfdən yürüş etməyə əmr verdi. Əvvəlcə Əfqan dəstəsi dağın təpəsini ələ keçirdi və müharibə alovu şiddətlənməyə başladı. O biri dəstələr də dağın ətəyindən yenicə hərəkət etməkdə idilər ki, ləzgilər qaçmağa başladılar. Onlardan bir çoxu diri olaraq ələ keçdi. 

Vaxt olmadığından Nadir həmin yerdə düşüb, cəzairçilər dəstəsini dağların təpəsini mühafizə etməyə məmur etdi. Eldar, dağıstanlılar və  avarlardan mürəkkəb bir dəstə ilə Surxayın köməyinə gəlirdi. O, cəzairçiləri Surxay xanın qoşunu zənn edərək, onların arasına gəldi, adamlarından bir hissəsi öldürüldü və əsir düşdü. İrəli getmək çətin idi. Nadir, Qumuq əhalisindən bir neçə nəfərin aman istəmək üçün gəlməsilə kifayətləndi. Ertəsi gün oradan üsmini cəzalandırmaq məqsədilə Qüreyş qalasına tərəf hərəkət etdi. 

Nadir Qaziqumuğa yürüş etdiyi zaman, Aqquşa qazisi əhali ilə bərabər aman istəyərək təslim olmuşdu. Sonra isə, qazi bir dəstəni gizlicə olaraq Surxayın köməyinə göndərmişdi. Buna görə də onu cəzalandırmaq lazım idi. Nadir bir dəstəni bu işə məmur etdi. Qazi də öz adamları ilə döyüşə çıxaraq məğlub edildi. Onlardan bir çoxu qırıldı, qalanları da əsir alındı. Ertəsi gün, qazi etdiyi əməldən peşman olaraq, Nadirin dərbarına gəlib əfv istədi və onun tərəfindən bağışlandı. Aqquşa əsirləri də azad edildilər. 

Nadir Qüreyş qalası  ətrafına çatdıqda, üsmi öz qızını onun hərəmxanasına yola saldı, mötəbər adamlardan bir neçəsini də əfv diləməyə  göndərdi və Nadir tərəfindən bağışlandı. Nadir bu qızı qubalı Hüseynəli xan Sultan Əhməd oğluna ərə verdi. Bir müddətdən sonra o dəli olub Qubadan Başlıda olan Əmir Həmzə üsminin evinə getdi. 

Doqquzpara ətrafının ləzgiləri peşkəş olaraq 1000 baş at və mötəbər ailələrdən bəzi adamları girov tərzilə Nadirə təqdim etdilər. Təbərsəran kəndxudaları da tələb olunan ailələri vergi toplayanlarla (mühəssillərlə) birlikdə Dərbəndə göndərib, xidmət və itaətə hazır olduqlarını bildirdilər. 

Nadir, Dağıstan işlərini bu surətlə bitirib, Xasfulad xanı və o ölkənin sair başçılarını ləyaqətli təltifata nail edərək, qayıtmalarına icazə verdi. Sonra, atının cilovunu Muğan səhrasına çevirdi. Qubanın «Həsənqala»sına gəldikdən sonra, bir neçə nəfər yaxın adamları ilə ordudan qabağa düşüb, çətin keçidli altı mənzillik bir yolu bir gecə-gündüzdə keçib, Ağsu qalasına yetişdi. Buradan da kanuni-saninin (yanvarın) 13-də, Muğan səhrasındakı ordugahına gəldi. 

Qabaqcadan ölkənin hər bucağına fərmanlar göndərilmişdi ki, hakimlər, əyan, üləma və hər vilayətin rəisi kanuni-əvvəlin 15-də Muğan səhrasında hazır olsunlar. Həmçinin hökm olunmuşdu ki, Kür ilə Araz çaylarının qovşağı olan Cavad keçidi yaxınlığında, ağac və qamışdan karvansara, məscid, hamam və ali imarətlərlə bərabər 12 min ev tikilsin. 

Vilayətlərdən gələnlərin sayı təqribən  100.000    nəfərə yaxın idi. Bir aydan ziyadə çəkən müşavirə və danışıqlardan sonra, Nadir həzrətləri hicri 1148-ci (=1736) ildə, şübat (fevral) ayının 26-da İranın səltənət taxtına oturdu. Cümləsi bunun maddeyi-tarixidir. 

İran üləmasının ittifaqı ilə ümumxalq, qarşısında belə bir qərar çıxarıldı: bəzi məsələləri dəyişdirmək və şərəfli (dini) şəraiti sabitləşdirməklə, iki məzhəb--şiə və sünni məzhəbləri arasındakı ixtilafa nəhayət verilib islam əhalisi arasındakı ədavət qaldırılsın. Lakin bu məsələ dəfələrlə Osmanlı dərbarına təqdim edildisə də qəbul olunmadı. 

Nadir şah mülki işlərdə  yeni təyinlər icra etdi, öz qardaşı İbrahim xanı, Qaplankuh hüdudundan başlayaraq Arpa çayına, Dağıstan və Gürcüstanın axırına qədər hökmran təyin etdi. Bu vilayətlərin bütün  hakimlərini və əmirlərini onun ixtiyarına verdi. Zənburəkçi xorasanlı yüzbaşı Mehdi bəyi də, xanlıq və əmirülüməralıq ləqəbi ilə Şirvan əyalətinə təyin etdi. 

Bir il sonra, hicri 1149-cu ( = 1737) ildə, Şirvan bəylərbəyisi Mehdi xan, bir para işləri yoluna qoymaq üçün Dərbəndə getmişdi. Dərbənd hakimi Ustacallı Muradəli sultanın, keçmişdə onunla ədavəti olduğundan, əhalini həyəcana gətirib onu öldürtdü. Bu işdə iştirak edənlərdən bir parası gedib Əhməd xan üsmiyə pənah apardı, bəzisi də Dərbəndin Narınqalasına çəkildi. Dərbəndin bu işdə iştirak etməmiş qalan əhalisi isə, Narınqalaya çəkilən adamları, hücum edib, öldürdülər, Muradəli sultanı da həbsə alıb şahın dərbarına göndərdilər. O, dərbara gətirilən kimi cəzasına çatdı. Şah tərəfindən Sərdar bəy Qırxlı, xanlıq ləqəbilə Şirvan əyalətinə, Nəcəf sultan Qaraçorlu isə, Dərbənd hökumətinə təyin edildi və cəzairçilərdən bir dəstə ilə Dərbənd işlərini intizama salmaq üçün oraya getdi. 

Şah, üsmi Əhməd xana pənah aparmış olan Dərbənd qaçqınlarının həbsə alınıb Sərdar xana göndərilməsi haqqında bir fərman verdi. Üsmi, fərmana əməl edərək, o dəstənin hamısını sair bir neçə şərir adamlarla bərabər öldürdü. Sərdar xan dərbəndlilərdən bir qismini köçürüb yeni Ağsu şəhərinə göndərdi. Sorsor tayfasını Şirvandan gətirib, Dərbənd qalasında onların yerində oturtdu. 

Hicri 1151-ci ( = 1739) ildə, Nadir şah Hindistan səfərində olduğu zaman, Car və Tala ləzgiləri yerlərinin möhkəmliyinə güvənərək üsyan etdilər. Zəhirüddövlə İbrahim xan onları cəzalandırmağa getdi. O, əvvəlcə qalib gəldi, lakin o tayfanın dağ başında səngərlərdə pusquda duran dəstəsi, ətrafdan hücuma keçdi. İbrahim xanın qoşununu məğlub etdilər və onlardan bir çoxunu öldürdülər. İbrahim xanın özü də, tüfəng gülləsi ilə öldürüldü. Bu xəbər Pişavərdə Nadirə yetişdi. O, Əmiraslan xan Qırxlını Azərbaycan əyalətinə və Gürcüstan sərdarı Səfi xan Bəqayirini də Azərbaycan sərdarlığına təyin etdi. Əmr verdi ki, özü gələnə qədər həmin tayfanı o tərəfin qoşunları ilə lazımınca cəzalandırıb, nahiyələri mühafizə etsinlər. 

Nadir  şah  Hindistanı fəth  etdikdən sonra,  Əfqanistana gəldi. Hicri 1152-ci (=1740) ildə, Nadirabaddan Qəni xan Abdallını, öz tayfası ilə Türküstan səfərindən azad edib Şirvana  göndərdi.  Ona  tapşırdı ki,    qış  zamanı, Əlbürz  dağlarının  gediş-gəliş yolları bağlandığı bir zamanda,  Car  və Tala  camaatını cəzalandırsın,   Kosaəhmədli Fətəli xanı və Azərbaycanın   yeni sərdarı    Qırxlı Məhəmmədəli xanı da bir dəstə   hakim və 15 min   Xorasan qoşunu ilə bu işə təyin etdi. Gürcüstan hakimlərini də bunlara qoşdu. Göndərilmiş olan bu qüvvə, hicri 1153-cü (=1741) ildə,  şübat (fevral) ayının    23-də,    Qanıq çayı kənarına yetişdi. Ləzgilər də Car, Gavıx və Ağzıbir adlı üç yeri möhkəmləndirdilər. Əvvəlcə döyüşə birinci səngər olan Carda başladılar. Burada müqavimət göstərə bilməyib, Gavıxa çəkildilər. Bir neçə günlük şiddətli və arası kəsilməyən böyük müharibədən sonra    ləzgilər    üçüncü səngərə çəkilib döyüşə başladılar. Bu yer ağaclıq, meşəlik və uca bir dağ üzərində olub   ancaq bir yolu   vardı.  

Abdallı igidləri könüllü  olaraq, qoşunun ön dəstəsində

gedirdilər. Səhərdən axşama qədər şiddətli döyüş davam etdi. Hər iki tərəfdən bir çox adam tələf oldu. Ləzgilər daş yumbaladıb, tüfəng atmaqla özlərini müdafiə edirdilər, ancaq bundan bir fayda hasil olmadı. Abdallılar gecə yarısına qədər, həmin dağa qalxıb, 100 nəfər tələfat verməklə, o səngəri də tutdular. Şimal tərəfdən qaçmaq yolu ləzgilərin üzünə bağlanmışdı. Onların bir hissəsi başlarıni itirib, özlərini dağdan ataraq həlak oldular, qalanları da qılıncdan keçirildi və ya əsir edildi, yalnız bir neçə nəfəri çıxıb qaça bildi. Onların bütün yurdları və məskənləri talan və təxrib edildi. Əhl və əyalları ilə dağın təpə və dərəsindən qaçmaqda olan camaat, Samur çayının kənarındakı Kəsruxi adlı yerə qədər təqib edildi. Onların bir qismini öldürdülər, qalanlarını da köç-külfətlərilə əsir aldılar. Bu nahiyədə abadlıqdan bir əsər və nişanə qalmadı. Dağdan qayıtdıqda, şiddətli tufan nəticəsində qoşundan iki yüz nəfəri məhv və tələf oldu. 

Hicri 1154-cü (=1742) ilin baharında, Nadirin qoşunu Buxara və Xarəzmi fəth etdikdən sonra, Dağıstana gəlirdi. Mazandaranın Səvadkuh adlı yerində, Övlad qalası yaxınlığındı, bir ağac dalından ona tüfəng atıldı. Güllə sol əlinin baş barmağını yaraladı.

Zübdətüttəvarix sahibi münşi Mirzə Əbdülkərimin yazdığına görə, təhqiqat nəticəsində məlum oldu ki, bu işdə onun böyük oğlu Rzaqulu mirzə taqsırkardır. Nadir Hindistan səfərinə getdiyi zaman, Rzaqulu mirzə İranda naib idi. O, şəxsi mülahizəsinə əsasən, Mirzə Məhəmməd Hüseyn Qacarı göndərib, Səbzvarda yaşamaqda olan taxtdan salınmış Şah Təhmasibi öldürtdü. Buna görə o, atası tərəfindən məzəmmət edilib, böyük işlərdən kənar edildi. Rzaqulu mirzə öz gəncliyinə qürrələnib, Tayəmnili Nikqədəm adlı qulamı bu işə (atasını öldürməyə) vadar etdi. Nadir şah atalıq şəfqətini tapdalayıb, şahzadəni kor etdirdi və özünün dövlət çırağını söndürdü. Bundan sonra, Nadir şah hamıdan bədgüman olub, məmləkəti idarə etmək işlərində məsləkini dəyişdi. 

Nadir şah, yazın əvvəllərində  Qaracadağ və Bərdə yolu ilə Qəbələyə gəldi, buradan da Şah dağı yolu ilə Qaziqumuğa getdi. Bu səfər əsnasında, o hüdudda yaşayan ləzgi tayfalarının bütün rəisləri və sərkərdələri hüzura gəldilər. Təslim və itaət məqsədilə qoşuna lazım olan şeyləri tədarük etməyə başladılar. Nadir təmüz (iyul) ayının 2-də, Qaziqumuğa gəldi və bir ay burada qaldı. Xasfulad xan, Surxay xan, Əhməd xan üsmi, Dağıstan əhalisi və başçılarından bir dəstə hüzura gəlib, qiymətli xələt, at və qızıl şeylərlə təltif edildilər. 

Nadir aqustos (avqust) ayının  əvvəllərində, Avar üsyançılarını cəzalandırmağa getdi. Onların məskənləri Dağıstanın qurtaracağında, dağların ən çətin yerlərində idi. Əndələl nahiyəsində, Çux kəndi yaxınlığında, şiddətli döyüş vaqe oldu. Bir nəticə hasil olmayıb, çox adam qırıldı. Payız vaxtı yetişmiş olduğundan, dağlarda gediş-gəliş də çətinləşmişdi. Buna görə, oradan Dərbəndə hərəkət etdi. Surxay xanı da, köç-külfətilə bərabər öz yanınca buraya gətirdi. 

Hərəkət etdiyi zaman, üsmi Əhməd xanı bir dəstə qoşunla Qaziqumuqdan Qaraqaytağa göndərdi ki, gedib Qaraqaytaq qulluqçularının mülazim və ailələrini Dərbəndə gətirsin. Çıraq ətrafında belə bir xəbər çatdı ki, Hapqay dərəsində, Başlıdan iki ağac yuxarıda, üsminin özünün təşviqilə, Qaytaq əhalisindən bir dəstə qoşunun üzərinə tökülmüşdür. Bir çoxunu öldürərək, avadanlıq və heyvanlarını soymuşlar. Buna görə Nadir şah üsyançıları cəzalandırmağı və Dağıstan işlərini yoluna qoymağı qət etdi. Tiflis hüdudundan başlayaraq, ta Təbriz və Ərdəbil hüduduna qədər müxtəlif yerlərə adamlar təyin etdi ki, ordu üçün azuqə toplayıb göndərsinlər. 

Nadir şah təşrini-əvvəlin (oktyabrın) 1-də Dərbəndə gəldi və ayın 9-da Qaraqaytaq mahalına hərəkət etdi. Dərbənddən başlayaraq Şamxal vilayəti sərhəddinə qədər hər yerdə bir-birindən 2-3 ağac aralı, möhkəm qalalar tikdirdi. Qaytaq ləzgilərini düzə buraxmamaq üçün qalalarda əsgəri qüvvələr qoydu. Təşrini-saninin (noyabrın) 4-də, Dərbəndin üç ağaclığında, şimal tərəfdə qışlaq üçün sulu və ələfli bir yer seçdi. Hərəmxananı, yükləri və çadırları Dərbənddən buraya köçürdü. Burada ağac və qamışdan evlər tikdirib sakin oldular. Bu yer o vaxtdan etibarən İrani-xərab deyə adlanır, çünki İran qoşunu burada çox çətinliklərə düçar olmuşdu. Ətrafdakı ləzgilər, xususilə qaraqaytaqlılar, ordunun xaricində və daxilində oğurluq və qarətlə məşğul olub, gediş-gəlişə və ləvazimat tədarükünə mane olurdular. Nadir şah bahar fəslində, mayis (may) ayının 17-də, əvvəlcə Təbərsəran əhalisini cəzalandırmağa başladı. Əlindən gəldiyi qədər, yurdlarını yandırıb qarət etdi və əkinlərini dağıtdı. Bundan sonra, Dağıstanın sair mahallarında sığınaq və məskənləri almaqla məşğul oldu. Nadirin qoşunları, qurdun sürüyə və selin binalara tutduğu toyu onlara tutdu. 

Şamxal və Surxay xan çox vaxt Nadirin yanında idilər. Üsmi Qüreyş qalasında gizlənmişdi. Dağ başında olan bu qalanın ətrafı meşəlik və ağaclıq olub, keçilməz dar bir yolu var idi. Nadirin ordusu onun üzərinə yürüş etdi. Şiddətli hücumdan və üç gün davam edən qanlı müharibədən sonra, üsmi Avarıstana qaçdı. Qaladakılar və Qaraqaytaq əhalisi də təslim olub aman istədilər. Daş və kərpicdən tikilmiş bu möhkəm qala (Qüreyş qalası), yer ilə yeksan edildi. Məhəmmədəli xan Qırxlını Dərbənd hakimi təyin edib, qoşunun bir hissəsini də onun ixtiyarına verdi. 

Nadir hicri 1155-ci ( = 1743) ildə, kanuni-sani (yanvar) ayının 28-də Muğana tərəf yola düşdü. Bu zaman qar, yağışın və palçığın çoxluğundan və yük heyvanlarının azlığından qoşunun çətin vəziyyəti bir dərəcəyə çatmışdı ki, Dərbənddən Kür çayı kənarına qədər olan məsafə 40 mənzil olmuşdu. Nadir burada Heydər bəy Əfşarı xanlıq ləqəbilə Şirvana    hakim təyin edib,    özü Rum    hüduduna getdi. 

Bu zaman, keçmişdə  Azərbaycan hüdudunda özünü Şah Sultan Hüseynin oğluyam deyə qələmə verən, əsl-nəsəbi naməlum Sam adlı  bir nəfər ortaya çıxdı. Azərbaycanda hökmranlıq etməkdə olan İbrahim xan, onu tutaraq burnunu siyirib buraxdı. O da Dağıstana getdi. İtaətsizlik göstərərək, Avarıstana qaçmış olan Surxay xanın oğlu Məhəmməd burnukəsik Samı əldə bəhanə edərək, başına bir qədər cəmiyyət topladı. Təbərsəran və Dərbənd əhalisini təhrik edərək, Şirvan əhalisilə danışığa və məktublaşmağa başladı. Məhəmmədəli xan əhvalatı Nadirin dərbarına bildirincə, Heydər xan onun köməyinə göndərildi. Dağıstan və Dərbənd əhalisinin vəziyyəti şirvanlılara da təsir etmişdi. Heydər xanı Şabran ilə Şamaxı arasında tutub həbs və bir neçə gündən sonra öldürüb mallarını qarət etdilər. 

Onların dəvətinə görə, Surxay xanın oğlu Məhəmməd xan, Sam mirzə ilə gəlib, Şabran qalasını mühasirə etdi (bu qalanın hasarlarından bəzisi çayın sol kənarında indi də qalır). O, lağım vasitəsilə, bu gün də asarı görünməkdə olan qala hasarının bir hissəsini dağıtdı. Beləliklə, qalanı alıb Ustacallı Abdal xanı tərəfdarları ilə bərabər öldürdü. Məhəmməd xan, Abdal xanın qızını aldı və ondan II Surxay xan doğuldu. Məhəmməd xan buradan gedib, Şirvanın mərkəzi olan Ağsu şəhərini aldı, Şabran və Təbərsəran əhalisi də, istər-istəməz ona təslim oldu. 

Bu zaman, Dərbənd nahiyəsindəki Qəbir qalasının mühafizəsinə təyin edilən muğanlı  bir dəstə, yoldaşları olan bir dəstə əfşarı  öldürdülər və qalanı ləzgilərin ixtiyarına verib, özləri Məhəmməd və Sama qoşuldular. Məhəmmədəli xan bu hadisədən sonra, Dərbəndin rəis və şərirlərindən və onların muğanlı yoldaşlarından bəzisini öldürdü, digərlərini də kor edərək Muğana göndərdi, çünki o, muğanlıların fəsad salmasından şübhələnməkdə idi. Özü isə, Dərbəndin qala və burclarını möhkəmləndirməklə məşğul oldu. 

İrəvanda olan Azərbaycan sərdarı Aşur xan Əfşar, bu xəbəri eşidincə başındakı cəmiyyətlə  Şirvana yürüş etdi. O, Gəncə bəylərbəyisi Camışgəzək Hacı xanla bərəbər Kür sahilində körpü saldırmaqda idi. Nadir şah tərəfindən Kərim xan Əfşar Muğana məmur edildi, bir dəstə qoşun da Aşur xanın köməyinə göndərildi. Onun ardınca, Şahzadə Nəsrulla mirzə və Fətəli xan Əfşar 15 min qoşunla Şirvana yürüş etdilər. Əmr mucaibincə, Fətəli xanı qabaqca göndərdi ki, Aşur xana qoşulsun. Hicri 1155-ci ( = 1743) ildə, kanuni-əvvəlin (dekabrın) 24-də, Məhəmməd və Sam, ləzgilər və şirvanlılardan mürəkkəb külli cəmiyyətlə, Şah bağı yuxarısındakı dağın təpəsindən aşağı

enib, döyüşə hazırlandılar:   Fətəli xan və Aşur xan da

buraya çatıb müharibəyə  başladılar və qalib gəldilər. Bayraq və naqaraxanaları  ilə bərabər 1000 nəfərdən artıq əsir ələ keçirildi. Bu müharibədə Surxay xanın oğlu Məhəmməd yaralandı  və sağ qalanlarla bərabər Dağıstana qaçdı. Sam da, azacıq bir dəstə ilə Gürcüstana getdi. Xanlar Ağsu qalasını mühasirə edərək, bir neçə gündə aldılar. Qalanı mühafizə etməyə təyin olunan ləzgilərin bir çoxunu əsir tutub şəhəri qarət etdilər. Bu hadisə indi də «Allahdad» adı ilə məşhurdur. 

Bundan bir az sonra, Nadir şah Rum hüdudundan qayıdıb, Bərdə ətrafında ələfli və  sulu bir yer seçərək, Qışlaq yeri təyin etdi. Burada ağac və  qamışdan neçə min ev və ali imarətlər saldırıb yerləşdi. Qışın şiddətli olmasına baxmayaraq, kanuni-saninin (yanvarın) 11-də, subay əsgərlərdən bir dəstə ilə Dağıstana hərəkət etdi. Cavad körpüsündən keçərək, hər yerdə iki mənzili bir etməklə, sürətlə irəlilədi. Kanuni-saninin (yanvarın) 24-də, Dərbənddən keçib, qoşunu 4 dəstəyə böldü. Buralarda tam xatircəmliklə sakin olan bütün tayfalar, belə bir fəsildə onun buraya gəlib çıxmasını təsəvvür etmirdilər. Nadir şah bu tayfaların hamısını qarət edib, saysız-hesabsız qaramal və qoyun ələ keçirdi. 3-4 gün çalınıb-çapıldıqdan sonra Dağıstanın rəisləri və qoşun başçıları Nadir şahın hüzuruna gəlib, onun nəvaziş və ehsanına nail oldular.