A.Bakıxanov - Gülüstani-İrəm

Rumlular (türklər) da o tərəfdən Ermənistanı, Gürcüstanı və Şirvanın bir çox yerlərini tutdular. Axırda bu qərara gəldilər ki, hər iki dövlət, sahibsiz İrandan aldıqları torpağı öz əllərində saxlasınlar. 

Bu zaman, Osmanlı dərbarında olan rus dövləti səfiri Neplyuevin gözəl himməti, Fransa dövləti səfiri Bonakın vasitəçiliyi və Rum dövləti vəziri-əzəmi İbrahim paşanın bacarığı sayəsində, Qostəntiniyyədə (İstambulda) hicri 1137-ci (=1725) ildə, həziran (iyun) ayının 27-də, iki dövlət (Rusiya ilə Osmanlı dövlətləri) arasında sülh müqaviləsi bağlandı. Bu müqaviləyə əsasən Astarabad, Mazandaran, Gilan, Bakı, Səlyan və Dərbənd vilayətləri rus dövlətinə verildi, Şirvanın qalan hissəsi, Ermənistan və Gürcüstan da Osmanlı dövlətinə çatdı. Şamaxı ilə Bakı arasında sərhəd təyin edildi. 

Bonakın qardaşı oğlu, bu sülh xəbərini imperatorun dərbarına gətirdiyindən, padişahın lütf və ənamına nail oldu. Rumyansev də üç dövlət arasındakı hüdudu təyin etməyə məmur oldu. Ona tapşırıldı ki, İran və Türkiyəyə gedib, gizli olaraq, Gürcüstan yolunu öyrənsin. Kür çayının vəziyyətini təyin etsin. Ermənistan və Gürcüstanın əsgəri qüvvəsini və məzkür yol üzərində azuqə və ot-ələf əldə etmək imkanlarını aydınlaşdırsın. Gürcüstanın, Kuban tərəfindən nə vəziyyətdə olduğunu və məsafəsini müəyyən etsin, erməniləri Gilanda, müsəlmanların məskənlərində və yurdlarında vətən salmağa təşviq etsin. 

Bu əsnada Səlib qalası  tamam oldu, Sulaq çayının suyu Aqraxan çayına axdı. İmperator general-mayor Kuropatova fərman yazdı ki, Terek şəhərini köçürüb oraya aparsın və Aqraxan səngərini dağıtsın. 

Şamxal Səlib qalasının    tikilməsindən qorxuya düşdü. Həm də müahidə bağlayıb, ona vədlər   verən   osmanlıların təhrikilə   30 min qoşun götürüb gəldi və Səlib qalasını mühasirə etdi. Lakin o, məğlub olaraq geri qayıtdı. Kuropatov onun  bütün  məmləkətini və hökumət  mərkəzini viran etdi.  Bu hadisədən sonra, imperator şamxallıq mənsəbini ləğv edərək, onun məmləkətinin ixtiyarını Şirvanda hökmran olan generala həvalə etdi. Rus ordusuna gələn Şamxal Adil Gəray xanın özünü də əsir edib Rusiyaya göndərdilər.. Ömrü orada tamam olub öldü. 

Hicri 1138-ci ( = 1725) ildə, təşrini-saninin (noyabrın) 9-da, Rusiyaya getmiş olan bu yerlərin sərdarı general-leytenant Matyuşkin qayıdıb Bakıya gəldi və burada, podpolkovnik Zimbulatovun hadisəsi ilə tanış oldu. Zimbulatov, öz batalyonu ilə gedib Kür çayı sahilində, o yerin hakiməsi, Səlyan sultanı Həsən bəyin hərəmi--Qəbuli xanımın sarayı qarşısında ordugah qurdu. Müəyyən bir şəhər salmaq üçün tədarükdə idi. Qəbuli xanım, dostluq və ixlas göstərib, bir gün onu bütün zabitlərilə bir yerdə qonaq çağırdı. Xörək yeyildiyi zaman, otağa müsəlləh adamlar girib, onların hamısını öldürdülər. Əsgərlər bu halı görüncə, orda qalmış olan bir xəstə zabitlə, öz gəmilərinə minib, Bakıya qayıtdılar. Təəccüblü burasıdır ki, Pyotr qabaqcadan bu xüsusda general Matyuşkinə yazıb bildirmişdi ki, «Səlyanın hakiməsi xanım oğruların böyüyüdür. Ondan ehtiyatlı olmaq lazımdır ki, bir bədbəxtlik üz verməsin». 

General Matyuşkin 300 nəfərlə  Kür dəhnəsinə gedib, şəhərin yerini gözdən keçirdi və  Gilana getdi. General-mayor Levaşovun orada 6 batalyon saldatı, 500 nəfər draqunu, bir neçə dəstə erməni, gürcü və Don kazağı vardı. Kəskər vəziri 20.000 qoşunla qarşıda müharibəyə hazır durmuşdu. General Matyuşkin bir nəfər Ərdəbilə, Şah Təhmasibin hüzuruna göndərib, İsmayıl bəylə bağlanan əhdnaməyə əsasən tələb etdi ki, vəzirləri müharibə etməyə qoymasın. Lakin cavab alınmadı, çünki şahın dövlət başçıları bu sülhü qəbul etməyib İsmayıl bəyi xain hesab edirdilər. İsmayıl bəy də rus himayəsi sayəsində Gilanda qalmışdı. İranlılar karvansaranın üzərinə hücum etdilər. Bir batalyon saldat və üç dəstə draqun onları məğlub edib təqib etdilər və bir çoxlarını öldürdülər. Bundan sonra da Astara vəziri və başqaları bunların köməyinə gəldilər. İranlılar iki ay, neçə gündən-bir müharibə etdilər. Lakin bu müharibələrin hamısında məğlub oldular. Axırda, elə qorxdular ki, əsla müharibəyə gəlmədilər... 

Bu zamanlar ruslar Bakıdan gedib Səlyanı da ələ keçirdilər və orada kiçik bir qala tikdirdilər. Həsən bəy qaçıb Dağıstan və Şirvan quldurlarına qoşuldu. Bu zaman, iqtidar və şövkətcə Hacı Davuddan yüksək və onun Şirvanda hökmranlıq sürməsindən narazı olan qaziqumuqlu Surxay bəy, bir çox vəsilələrlə Osmanlı hökumətindən Şirvana hakim olmaq fərmanını öz adına aldı. Xanlıq ləqəbilə hökmranlıq bayrağını yüksəltdi. Sarı Mustafa paşa Gəncəyə təyin olundu. Hacı Davud bəyi Rum ölkəsinə çağırdılar, orada da vəfat etdi. 

Hicri 1138-ci (=1725) ildə, təşrini-sani ayının 28-də, böyük Pyotr 53 yaşında vəfat etdi. O, əzm sahibi və ağıllı, üsuli-idarə və  fütuhat fənnlərində mahir bir padişah idi. Dəfələrlə Avropaya səyahət edərək, kamalat kəsb edib öz şəxsi istedadını artırırdı. O, mülki qanunları və əsgəri intizamı yeni üsul üzrə qurdu. Sülh və müharibə işlərinə fikir verməklə, Rusiyanın qüdrət və şövkətini artırdı. Məşhur Şved kralı (12-ci Karlı) məğlub edərək... Peterburq şəhərini bina etdi. Böyük işlər banisi olduğundan, «Böyük Pyotr» adı ilə məşhur oldu. Vəfatından iki il əvvəl, indiki rus padişahlarına məxsus olan imperator ləqəbini aldı.

Ustryalov[İstinad: Ustryalov (Nikolay Gerasimoviç)--rus tarixçisidir, 1805-ci ildə anadan olmuş və 1870-ci ildə vəfat etmişdir. Əsərlərindən ən əhəmiyyətlisi «I Pyotrun səltənət tarixi» adlı kitabıdır.] öz tarix kitabında yazır: Pyotrun arvadı I Yekaterina ondan sonra Rusiya səltənət taxtına oturdu. O hər xüsusda, o cümlədən İranın dörd vilayətinə aid işlərdə öz ərinin tədbir və qanunlarına əməl edirdi. Mülki işləri intizama salmaq üçün, rusların böyük adamlarından ibarət 6 nəfərlik bir məclis düzəltmişdi. Rum və İran padişahları ilə yeni müahidələr bağladı. Adı çəkilən vilayətlərin bəzi nahiyələri də Rusiyanın ixtiyarına keçdi. Onun vəfatından sonra, hicri 1140-cı (=1727) ildə, may ayının 6-da, Böyük Pyotrun nəvəsi, Alekseyin oğlu II Pyotr 12 yaşında taxta oturdu. İşləri də həmin məclis idarə etməkdə idi. O da, hicri 1143-cü (=1730) ildə, yanvar ayının 18-də vəfat edərək, yerində Böyük Pyotrun dul qardaşı qızı Anna İvanovna səltənətə oturdu. 

İran hüdudunda rus hakimiyyətini möhkəmləndirməkdən ötrü, boş yerə məhv olan çoxlu qoşun və puldan başqa, daha bir çox tədarük tələb olunurdu. Çünki bu zaman İranda, adı əməlinə mütabiq olan Nadir adlı bacarıqlı və fateh bir əmir meydana çıxmışdı. O, Azərbaycan və Mazandaran ətrafında, taxtsız və bəxtsiz, sərgərdan və avara dolanmaqda olan Şah Təhmasibin xidmətinə girdikdən sonra, İran işləri başqa bir rövnəq tapdı. Qoşunun intizamı və ölkənin asayişi gündən-günə artıb yüksəldi. Osmanlıların Bağdad yaxınlığındakı külli əsgəri qüvvəsinə elə bir şikəstlik verdi ki, hətta İstanbulun özündə belə qarışıqlıq və inqilab əmələ gəldi: Sultan Əhməd xan taxt və tacından əl çəkdi, Sultan Mahmud xan taxta oturdu. 

Bu zaman, İran hüdudundakı  əhali həyəcana gəlib, ümumi surətdə hücum edərək, Rusiya ilə müharibəyə başladılar. Ancaq, general-mayor Levaşovun bacarığı nəticəsində, Rusiya bu qorxulu hadisədən nicat tapdı. Həmin general öz dövlətindən çoxlu yardım istədi. Lakin imperatoriçə böyük əmirlərindən Baron Şafirovu sülh arzusu ilə İrana göndərdi. Rəştdə hicri 1145-ci (=1732) ildə, İran vəkilləri ilə olan danışıqdan sonra, bu şəraitlə sülh bağlandı: rus qoşunu təxirsiz Gilan və Mazandaran vilayətlərini İran dövlətinə qaytarsın, şiddətli bir surətdə davam edən Rum və İran müharibəsi qurtardıqdan sonra, Şirvan və Dağıstandan da əl çəksin. 

Bu barışıqda rus dövləti yalnız İran dövləti ilə dostluğu təzələməklə  və osmanlıların İrandan çıxarılması ilə  kifayətləndi. 
 
 
 

NADİRİN   ƏHVALATI HAQQINDA 

Moğol istilası dövründə, Azərbaycana gəlmiş olan türkmən əfşarlarından Qırxlı tayfası, Şah İsmayıl Səfəvinin zühurundan sonra, köçüb Əbivərd mülkündə, Gürgan çeşməsi ətrafında sakin olmuşdu. Bu tayfadan İmamqulu adlı bir nəfərin hicri 1101-ci (=1689) ildə Nadirqulu adlı bir oğlu oldu. Bu adam, Kosa Əhmədli Babaəli bəyin iki qızını bir-birinin ardınca aldıqdan sonra, taytuşları arasında yüksəlib tərəqqi etdi, Nadirqulu bəy adı ilə məşhur olaraq hünər və şücaətdə tanındı. Babaəli bəyin vəfatından sonra, sistanlı Məlik Mahmudun xidmətinə daxil oldu. Sonra ondan qaçıb, Əbivərdi ələ keçirdi. Bu iğtişaş dövründə, əfqanlar İran paytaxtını, İraq, Fars və Xorasanı, osmanlılar isə, Azərbaycanın yarısını, Ermənistan və Gürcüstanı ələ keçirmişdilər; ruslar Kaspi sahilindəki vilayətləri tutmuşdular, ləzgilər də Şirvanda asayişi və yollarda əmn-amanlığı pozmuşdular... 

Bu zaman, Nadirqulu bəy də, təqribən 400 ailədən ibarət Cəlayir elinin köməyilə hökmranlığa başladı. Tədriclə Əfşar tayfalarını, Əbivərd kürdlərini və elatını, Dərəcəz və Kəlat qalalarını və onların ətrafını ələ keçirdi, Məlik Mahmud və sair ilə müharibə edərək şöhrətləndi, Şah Təhmasibə yaxınlaşıb, Təhmasibqulu xan adı ilə əvvəl qorçubaşı və daha sonra bütün İranın ən iqtidarlı sərdarı və sahib ixtiyar vəkili oldu. Onun fütuhatına mane olan Şah Təhmasibi, hicri 1145-ci (=1732) ildə səltənətdən əzl edərək sikkəni və xütbəni onun südəmər oğlu olan III Şah Abbasın adına vurdurub oxutdu. Özü isə, müstəqil olaraq hökmranlıq etməyə başladı. Rum qoşununu pis bir surətdə məğlub etdikdən sonra, Bağdad hakimi Əhməd paşa vasitəsilə Osmanlı dövləti ilə hicri 1146-cı (=1733) ildə sülh etdi. Həmin dövlətin qanununa müvafiq olaraq, paşalara İran vilayətlərini boşaltmaq haqqında, sultanın mübarək imzasilə bəzənilmiş fərmanlar göndərildi. 

Nadirin ordusu Ərdəbilə gəldi. Şirvan hakimi Surxay xana yazılan fərmanı, Astara hakimi Musa xan öz adamı ilə Surxay xana göndərdi. O, fərman gətirən adamı öldürüb, Musa xana nalayiq sözlər yazdı: «Mən Şirvanı ləzgi şirlərinin qılıncı gücü ilə almışam, bağdadlı Əhmədin və başqalarının nə həddi vardır ki, bu cür sözlər danışsınlar». Buna görə əlahəzrət Nadir, bu məğrur adamı cəzalandırmağı lazım bildi. Şirvanı fəth etməyi başqa qalaların alınması üçün açar saydı. Lakin o, Kür çayının kənarına çatanda, Surxay xan Şamaxını buraxıb Dağıstana getdi. Nadir hicri 1147-ci ( = 1734) ildə, aqustos (avqust) ayının 17-də, Şamaxıya girib, Ərdəbil hakimi Məhəmmədqulu xan Səidlini Şirvana hakim təyin etdi. 

Bu zaman eşitdi ki, ləzgilərdən və quldurlardan ibarət bir dəstə, Şamaxının üç ağaclığında olan çətin keçidli və Mici adlanan yerdə toplanıb, fəsad törətmək üçün firsət axtarırlar. Onları dağıtmaq üçün bir dəstə göndərildi, diri və ölü olaraq onlardan 500 nəfər ələ keçdi. Əsirlərin azad edilməsi haqqında hökm çıxdı. Şirvan bəylərbəyisi onların hamısını sahiblərinə yetirdi. 

Bu əsnada xəbər çatdı  ki, Surxay xan ləzgilərdən və sairdən mürəkkəb böyük bir dəstə ilə Qəbələdə müharibə tədarükündədir. Nadir ordunun çadırlarını və yüklərini oğlu Rzaqulu mirzə ilə bərabər Şamaxı qalasında qoydu. Eylul (sentyabr) ayının 6-da, yüngül topxana və 12.000 süvari ilə, Surxay xanın sığınağı və qərargahı olan Qaziqumuqu almaq üçün hərəkət etdi. Bu yer Dağıstanın içərilərində, Şamaxının on mənzilliyində idi. Fars sərdarı Təhmasibqulu xana da buyurdu ki, özündən üç gün sonra, 12.000 qoşunla Surxay xanı cəzalandırmaq üçün Qəbələyə getsin. Kürə ölkəsi mahalından olan Qəbirekin bir mənzilliyində belə bir xəbər etişdi ki, Car və Tala ləzgiləri, Mustafa paşa, Nur paşa və Fəth Gəray sultan səkkiz min rumlu (osmanlı) və tatarla Gəncə valisi Əli paşanın əmri ilə Qəbələdə olan Surxay xanın köməyinə gəlmişlər. Ümumiyyətlə, Surxay xanın başına 20.000 qoşun toplanmışdır. 

O, Təhmasibqulu xanın yetişməsindən daha əvvəl, Qəbələ ilə Şamaxı arasında, bir tərəfdən dağa, o biri tərəfdən də meşəyə bitişik olan Dəvəbatan adlı yerdə öz tüfəngçilərini yol üzərində yerləşdirdi. Onların arxasını da başqa bir dəstə ilə qüvvətləndirdi. Sərdar qoşununun pişdarları bunların birinci dəstəsilə toqquşdu. Meşə arası olduğundan, düşmən qoşununun çoxluğundan xəbərdar deyildilər. İranlılar qarşıya çıxan adamı Surxay xanın qulamı Qarat zənn edib, cəsarətlə hücum edərək onları məğlub etdilər və onların arxasında olan dəstənin üzərinə töküldülər.  Ləzgilər zənn etdilər ki,  bunlar Nadirin qoşunudur ki, bu cəsarətlə onların üzərinə hücum edirlər. Onların səbri tükəndi, müqavimətdən    üz çevirdilər. Bu   dəstənin məğlubiyyətindən, Surxay xan və paşaların qoşununun mərkəzi çaxnaşdı və sıraları pozuldu. Onlardan bir çoxu öldürüldü,  rumlular Gəncəyə tərəf  qaçdılar,   Surxay  xan isə, Qaziqumuq tərəfinə qaçdı. Bunların bütün ordu ləvazimatı və təchizatı Sərdar qoşununun    əlinə keçdi.  Bir dəstə də gedib Surxay xanın bina etdiyi və çox abad olan Xaçmaz qalasını    qarət etdi, od vurub   külə döndərdi. Nadir bu xəbəri alınca,  qaçanların üzərinə bir dəstə göndərdi. Amma Surxay xan onun bu yürüşündən xəbər tutdu, basıldığı üçün heç bir yerdə dayanmayıb, həmin gecə Xosrəkdən yuxarıda olan dağ keçidilə ötüb getdi. Göndərilən dəstə səhər çağı buraya gəlib çatdı. Qaçan ləzgi və tatarlara rast gəldilər, onlardan 300 nəfərə qədər öldürdülər və əsir etdilər. Yol üzərindəki dağlıq yerlərdə olan   bütün ilxılar və qoyun sürüləri qoşunun əlinə keçdi. 

Xülasə, Nadir 10 gün içərisində  ölkənin çətin gedilən uzaq guşələrini, bir çox yerdə piyada vasitəsilə çiyində daşınan toplarla keçib, Qaziqumuğun bir mənzilliyində olan Xosrək kəndinə gəldi. Ertəsi gün buradan    hədəfə    doğru hərəkət etdi. Yolda ikən Surxay xanın əfv və aman istədiyini  bildirən ərizəsi  alındı.  Nadir onun sözünə etibar etməyib, Qaziqumuğun alınmasına    çalışırdı. Surxay xan, Dağıstan əhlindən çoxlu cəmiyyətlə, şəhərin bir ağaclığında, çayın kənarında yerini bərkitdi. Yeganə keçid olan körpünü dağıdıb, müdafiə və müharibəyə başladı. Hər iki tərəfdən top və tüfəng atışması qızışdı. Bu zaman Əfqanın Abdallı tayfsının hakimi Qəni xan, öz   dəstəsilə çaydan keçməyə məmur edildi. Çox çalışdıqdan sonra, son dərəcə çətin və dar bir yol tapıb, bir anda çaydan keçdilər.  Bu  halı görüncə,  Surxay  xan və ləzgilərin ixtiyarı əllərindən getdi, qaçmağa üz qoydular.    Nadir    ordusu da Abdallı dəstəsinin   ardınca   çayı keçdi.  Qoşun  yetişənə qədər ləzgilər özlərini dağa çatdırdılar.    Onlardan bir qədəri qılıncdan    keçirildi. Lakin    Surxay xan bir neçə nəfərlə öz köç-külfətini götürüb Avar ölkəsinə qaçdı. Qaziqumuq    şəhəri alındı,    Surxay xanın    və yerli əhalinin gizli və aşkarda olan xəzinə və dəfinələri ələ keçdi.  

Bu zaman, Dağıstanın böyüyü  olan Xasfulad ibni-Adil

Gəray xan ibni-Mürtəzaəli Şamxal, Nadirin hüzuruna gəlib, yüksək şamxallıq mənsəbinə nail oldu və faxir xələtlərlə təltif edildi. Qulluğa hazır olduğunu bildirib, ölkə əhalisinin taqsırından keçməyi xahiş etdi. 

Qış zamanı yaxınlaşdığı    üçün    Surxay xanın    işini tezliklə  bitirmək müşkül idi. Nadir bir həftədən sonra, bu vadidə olan mallar toplanan    kimi, ləzgi    əsirlərini, kişili-arvadlı,  şamxala  bağışlayıb  geri  qayıtdı.  Axtıpara mənzilinə çatdıqda, məlum oldu ki, ora ləzgiləri qoşunun keçidi olan Samur çayı körpüsünü dağıtmışlar və dağ başındakı Şəhbani qalasını özlərinə sığınaq edib oturmuşlar. Nadir çayın o biri tərəfində düşdü, körpünü düzəltməyə fərman verdi. Gün batana qədər burada çox möhkəm bir körpü quruldu, axşam vaxtı bütün    qoşun oradan keçərək dağın ətəyində mənzil etdilər. Bir dəstə dağa yürüş etməyə məmur edildi, digər dəstə də dağın ətəyindən onların köç-külfətləri sığınan yerə yürüş etdi. Ləzgilər davam    gətirə bilməyib    qaçmağa üz qoydular.    Nadir özü bir dəstə ilə qaçanları təqib etməyə başladı. Səhərdən axşama kimi, o nahiyənin vadi və çöllərində onlardan bir çoxunu öldürdü və əsir aldı. Çadırları və yükləri Miskincə və Şah dağı yolu ilə Qəbələyə göndərdi. Özü də ertəsi gün   Xaçmaz yolu ilə hərəkət etdi. Bu yol   işlək deyildi, Surxay xan dağın belindəki bəzi yerləri daş, kərpic və qumla qarışıq əhəngdən düzəldib bir yol salmışdı. Bu yoldan piyadalar bir-bir çox qorxu və xətərlə keçirdi.  

Xülasə,  həmin  il təşrini-əvvəl   (oktyabr)   ayının  3-də, Qəbələ mahalının Qutqaşın kəndinə   gəldi. 3 gündən sonra, çadırlar və yüklər Şah dağı yolundan, böyük ordu da Şamaxıdan gəlib  orada  ordugaha yetişdilər. Həmin  ayın 11-də, Ərəş qarşısındakı körpüdən keçib, Gəncəni almağa hərəkət etdi. Təşrini-əvvəlin  (sentyabrın)   13-də, Gəncənin Kəlisa kəndi tərəfində ordugah saldı. Rumlular (osmanlılar)  və tatarlar şəhəri boşaldaraq qalaya çəkildilər. Bu tərəfdən də qalanı almaq üçün tədarük görüb, səngərlər və xəndəklər qazıdılar. Birdən-birə, qalanın altına 7 yerdən müxtəlif lağımlar çəkmişdilər. Rumlular bu lağımların birindən xəbər tutub onu dağıtdılar. İranlılar 3500 batman barıtla doldurulmuş qalan 6 lağıma, tədriclə od vurdular. Bu hadisə zamanı, Gəncə hakimi Əli paşanın oğlu Ömər ilə mühafizlərdən 700 nəfər həlak oldu. Rumlular da səngərin yanına qədər   iki lağım   qazmışdılar. Mühasirə edənlər bunlardan birini ləğv etdilər.    O biri    lağımın yanması nəticəsində, cəzairçilərdən 40 nəfər tələf oldu. Bir neçə dəfə də, iki tərəfin lağımları bir-birinə təsadüf etdi. Lağımçılar bu dar yerdə əlbəyaxa döyüşə başladılar. 

Bir gün rumlular əl qumbaraları  ilə qaladan çıxıb, onları səngərdəkilərin üzərinə  yağdıraraq qılınc və tüfəng ilə hücuma keçdilər. Səngərdəkiləri meydanın sonuna qədər qovdular. Mühasirə  edənlər güc gətirərək, mühasirə olunanları səngərdən çıxardıb qalaya soxdular. Dörd aydan artıq, iş bu qayda üzrə davam etdisə də heç bir nəticə əldə edilmədi. Sonra, möhkəm bir sədd bağlayıb, çayın suyunu qalaya tərəf çevirdilər. Şirhaci divarı və cənub-şərq tərəfdəki hasar və burclar uçuldu. Qalanın yarısını su basdı, bu halda suyun gücündən və rumluların top gülləsi zərbəsindən sədd bir yerindən zədələndi və su kənara axmağa başladı. Bunun yatağı şəhərin yarım ağac şimal tərəfində indi də bəllidir. 

Bu əsnada, Car və Tala ləzgilərinin rəislərindən bir dəstə gəlib, söz verdilər ki, 20 günəcən Nadirin ordusuna xidmət etmək üçün bir dəstə adam göndərsinlər. Lakin vədələrini yerinə yetirmədilər, buna görə ordugahdan bir fovc ayıraraq, Ağdam hüdudundakı qoşun və xanlardan bir dəstə ilə o tayfanı cəzalandırmağa göndərdilər. Kaxetiya gürcüləri də İmamqulu xanın oğlu Əli mirzənin sərkərdəliyi ilə, o tərəfdən bu işə məmur edildilər. Öz məskənlərini boşaldıb, Əlbürz sıradağlarından uca bir dağın təpəsində sığınmış olan ləzgilər, qəflətən hücum edərək, göndərilən qoşunun bir hissəsini öldürdülər və özləri də bir qədər tələfat verdikdən sonra geri qayıtdılar. Bir bu hadisəyə görə, bir də ləzgilərin sığındıqları yer çox çətin və yolu ancaq möhkəm ağaclarla tutulmuş buzlu bir keçiddən ibarət olduğu üçün, xanlar yürüşdən əl çəkdilər. O tayfadan tutduqları 150 nəfəri öldürməklə kifayətlənərək, ələ keçən var-yoxlarını qarət edib geri qayıtdılar. 

Bu hadisələr əsnasında, Nadir keçmişdə aralarında bağlanan əhdnaməyə görə, Bakı və Dərbənd qalalarının boşaldılmasını, daimi surətdə huzurunda olan rus elçisindən tələb etdi. Hicri 1147-ci ( = 1735) ildə, Novruz günü, Rusiya ilə əhdnamə bağlandı. Səlyana, Bakıya və Dərbəndə hakimlər təyin edildi. Rusların əlində olan əsirlər geri alındı. Rus əsgərləri və onlar ilə əlaqədar adamların da zəhmət və əziyyətsiz iki tərəfin sərhəddi olan Sulaq çayına qədər göndərilməsi qarara alındı. 

Şamaxı şəhəri və qalası münasib bir    yerdə    olmayıb, düşmən hədəfi altında idi, hicri 1148-ci (=1735) ilin may ayında, buranın 4 ağaclığında, mövqe etibarilə çox əlverişli olan Ağsu adlı yerdə yeni şəhərin əsası qoyuldu. Az bir zamanda hasarlar və burclar tikdirildi. Şəhərin qədim əhalisi bu yeni şəhərə köçürüldü, bura Şirvan hakimlərinin mərkəzi oldu. 

Gəncənin mühasirə  müddəti uzandı; mühasirədə qalanlar sərəskər Abdulla paşaya bel bağlayaraq, qalanı müdafiə etməkdə mətanat göstərdilər. Bu işi bitirmək üçün əvvəlcə sərəskərlə məsələni ayırd etmək lazım idi. O isə Qarsdan hərəkət etmirdi. Buna görə, Nadir Gəncə mühasirəsini davam etdirmək üçün, orada bir dəstə qoşun saxladı, bir dəstəni də Ağdaşda qoyub əmr etdi ki, əgər Car, Tala və ya Dağıstan ləzgiləri bir fəsad törətsələr Şirvan bəylərbəyisi və o nahiyənin hakimləri ilə onları cəzalandırsınlar. Özü də, 15.000 qoşun götürüb, sərəskər ilə müharibə etmək üçün Gürcüstanın Lori yolundan Qarsa hərəkət etdi. 

Sərəskər qarşı durmaqdan çəkinib, Qars şəhərinə çəkilmişdi. Nadir bir gecə, tələsik, şəhərin kənarından köçüb İran tərəfinə qayıtdı. Sərəskər bu hadisədən cəsarətlənib, 100 minə yaxın qoşunla onu təqib etməyə başladı. İrəvan yaxınlığında böyük və şiddətli bir müharibə başlandı. Sərəskər məğlub oldu, paşalardan və qoşundan bir çoxu öldürüldü. Bu parlaq qələbədən sonra Gəncə, Tiflis və İrəvan rumluları aman istədilər. Qalaları topxana və əsirlərlə bərabər təslim edərək çıxıb getdilər. 

Bu dövrün hadisələrindən biri də budur ki, Dağıstan ləzgilərindən bir dəstə,  üsyan məqsədilə Quba camaatı ilə birləşib, buranın hakimi Hüseynəli xan Sultan Əhməd xan oğlunu Xudat qalasında mühasirəyə  aldılar. Şamxal Xasfulad xan və Dərbənd hakimi çoxlu bir cəmiyyətlə köməyə gəldilər, üsyançılardan 300 nəfərə qədər öldürüldü və əsir alındı, sağ qalanları qaçmağa üz qoydular.