Тақырып. Несиелік және банктік жүйе. Несиелік мекемелердің түрлері

Несиелік саясаттың маңызды элементі банктегі бақылауды үйымдастыру болып табылады (потенциалды қарыз алушыны несиелеу мүмкіндігі туралы сүрақты шешу барысьшда несиелік стандартты дүрыс қолдануға бақылау жасау; жекелеген несиелік қызметкерлердің қүзыретін сақтауға бақылау жасау; банктің несиелік портфелінің жағдайына және оның ішінде проблемалық несиелерге қойылатын жалпы бақылау).

Ішкі несие саясатын жасау банк жетекшілерінің несиелеу мақсатын қалыптастыруды және бүл мақсаттардыц банктің жалпы міндеттері мен стратегиялық мақсаттарі мен қаншалықты сай келетінін анықтауды талап етеді. Несиелеу мақсаттары анықталғаннан соң, соның негізінде банк қызметкерлерінің қажетті несиелік операцияларды атқаруына мумкіндік беретін банктің несиелік саясатын және оған коса несиелеу стандарты мен несиелік нүсқаулыңтары жасалады.

Несиелік стандарттар мен нүсқаулықтарды жасауды бастапқы кезеңі аяқталуына байланысты, бүл қүжаттардың бірінші редакциясы тәжірибелі қызметкерлерге сараптаушылардың берілуі тиіс. Сараптаушылардың талдауы және үсыныстары енгізілгеннен кейін несиелік саясат бойынша комитет (немесе директорлар кеңесі, несиелік комитет) саясатты және соған сәикес нүсқаулықтарды бекітеді.

Несиелік саясат несиелеу лимиттерін, тәртібін, кейде несие-леу бойынша жекелеген ережелерді де ңамтиды. Мысалы, несиелік саясатта бір қарыз алушыға келетін тәуекел лимиті анықталады. Сонымен қатар, несиелік саясатта барлың несиелердің несиелік ңүжаттарда көзделген мақсаттарға сай берілуі де қарастырылуы мүмкін.

Несиелік саясатта несиелік комитет туралы ережеде қамтылады. Несиелік комитет несие беру барысьнда қорытынды жасап, несиені беруге байланысты мәселелерді қамтиды.

Отандың банктер тәжірибесіндегі несиелік комитеттің шешетін мәселелері мынадай:

—              несие алуға берген клиенттің өтінішін және несиелік
қызметкердің несие беру туралы қорытындысын қарайды;

—              несие беру немесе одан бас тарту туралы шешім шығарады;

—              несиелік тәуекелдерге байланысты несиелеу формала-
рын анықтайды;

—    несие сомасы мен мерзімін анықтап, пайыз мөлшерлемесін
бекітеді;

—    несиені қайтаруды қамтамасыз ету тәсілдеріне талаптар
белгілейді;

—                  несиелеу шартын бекітеді (несиелік лимит, несиелік желі);

—                  берілген несиелерге мониторинг жүргізу тәртібін бекітеді;

—                  банктің несиелік стратегиясын жасайды;

—                  несиелеу бойынша бөлімшелердің жүмысын талдайды;

—    несиелік комитеттің мәжілісінің хаттамаларына қол қояды
және хаттамаларды тіркеу кітабын жүргізеді.

Несиелік саясатта қарыз алушылардың негізгі қызметіне байланысты тәуекелдігі жоғары операцияларды немесе жобаларды қаржыландыру үшін тағайындалатын несиелер туралы да айтылуға тиіс.

Несиелік саясатпен банк қызметкерлерін таныстыру, оларды соған сай келетін ережелер мен нүсқаулықтарға уйрету,

банкте несиелік саясатты енгізудің негізгі элементі болып та-былады.

Несиелік саясат несиелік қызметтің басты бағыттарын аныктайды. Оларды, өз кезегінде, несиелік саясаттың қабылдаған бағыттарын іске асыру жүйесі ретінде түжырымдауға болады.

Несиелік саясатта мынадай элементтер көрсетілуге тиіс:

           -несиелік к,ыз.иетті үйымдастыру;

         - несиелік портфельді баск,ару;

-              несиелеуге бақылау жасау;

       - күзыретті бөлу принциптері;

       - несиелеуді таңдаудын жалпы критерийлері;

-              несиелеудін жекелеген багыттары бойынша шектеулер;

-              несиелермен  жасалатын  агымдык  жүмыстардын принииптері:

-              несиелер бойынша зиян шегу жагдайларына резерв жасау.
Іс жүзінде несиелік саясатты іске асыру тәсілдері мен әдістерін белгілі бір формада, яғни соған сай келетін мынадай үш қүжат түрінде қөруге болады:

1)     несиелеу саясаты;

2)     несиелеу стандарты;

3)     несиелеу нүқаулык,тары.

Сондай-ақ аталған үш қүжат ерекше бір қүжатта — «Несиелік саясат бойынша жетекшілік ету» біріктіріледі.

Несиелеу саясатында несиелеуді жүзеге асыратын бөлімшелер жүмыскерлерінің қызметтерін нақтылайтын несиелік нүсқаулықтар мен несиелеу стандарты, несиелеудің жалпы ба-ғыттары мен бағдарлары анықталады.

Несиелеу стандарты — бүл банкте несиелік қызметті жүзеге асыратын барлық қызметкерлердің жетекшілікке алатын қүжаты.

Несиелеу стандартында мынадай сүрақтар қарастырылады:

-қарыз алушының қаржылың ақпараттарын жинау жэне тал-
дау тәртібі;

-несиенің кепілхаттар және кепілдемелермен қамтамасыз
етілуіне қойылатын талаптар;

-әкімшілік стандарттар және несиелік процесті үйымдас-
тыру ережелері;

-              қарыз алушының несиелік қабілетін талдау тәртібі;

-қүжаттардың толтырылуына қойылатын талаптар;

-несиелеудің айрыңша түрлері бойынша ережелер (мысал-
ға, ипотекалық немесе түтыну несиелері бойынша).

Барлың банктер бойынша қүжаттар айналымын стандарттау маңсатында несиелеу стандарттарына әр түрлі қүжаттар үлгілері жатуға тиіс. Ондай қүжаттарға: несиелік келісім-шарт, кепіл туралы шарт, кепілдеме туралы шарт және т.б. жатады.

Несиелік нүск,аулык, несиелеу процедураларын іске асырудын жалпы алгоритімін бекітетін кезектіліктін кадамдарын суреттеуді білдіреді.

Басқаша айтңанда, ол несиелік қызметтің ңақты бір бағыттарына жатады.

Жалпы, несиелік саясатта қарыз алушы туралы қажетті ақпараттар жинау және несиелік қабілетіне талдаудан бастап, несиелік талдау және аудит, несиелер бойынша мүмкін болар зиян процесін қамтитын несиелік процестің барлың кезеңдері көрсетіледі.

Несиелік саясат мынадай қызметтерді атқарады:

■              банктегі несиелеу процесін үйымдастыруға бақылау жасау-
ға негіз ретінде болу:

•                      несиелеуді жүзеге асыратын бөлімдердің қызметкерлері
үшін анықтама материал және нүсқаулық ретінде болу;

•                      несиелік бөлімдердің жетекшілері үшін несиелік нүсқау-
лықтардың талаптарының орындалуына бақылау жасау қүралы;

• несиелік талдау және аудит бөлімі   жүмыскерлерінің

тексеруді жүзеге асыруьіна негіз болатын талаптарды анықтау. Коммерциялық банктің несиелік саясатын  іске  асыру процесінде проблемалық несиелермен жасалатын түрмысқа ерекше көңіл бөлініп және қосымша бақылау жасалу  тиіс.

Тақырып Несиелік механизмі

Экономикалың түсініктегі «механизм» белгілі бір қызметті жандандыруға және бір нәрсені іске қосуға қойлатын қүралды білдіреді. Бүл мағынасында «механизм» терміні басқаруда жиі қолданылады. Яғни, оныц мәні экономикалық оның ішінде несие саясатының міндеттерімен анықталаты  басқарылатын объектіге басқаратын субъектінің әрекет ету лазмүнымен байланысты болып келеді.

Несиелік механизм — нарытык, к,атынастарга сай экономиканың, тиімді дамуын к,амтамасыз ететін несие түрлерінен, несиелеу приниптерінен, несилеу әдістері мен тәсілдерінен және несиелік тәуекелді басқарудан туратын экономикалык, механизмнін күрамдас бөлігі

Қазіргі несиелік механизм экономикалык механизмнің бір бөлігі ретінде бола отырып, іс жүзінде несие қызметінің жүйесін ңақты және кешенді түрде бейнелейді. Нарықтың экономика жағдайында несиенің дамуы және қызмет етуі үшін пайдаланылатын несиелік механизм өзінің негізі және қүрылымы бойынша объективті сипатыңа ие. Олай болмаса несилік механизм несиенің экономикалық категория ретіндегі қызмет етуін жеткізе және тура бейнелей алмай, сондай-ақ оның қозғалысының объективті негізінен айырылып қалар еді.

Несиелік механизм несиелеуді экономикалық үйымдастыру қатынастарының белгілі бір қабатын, яғни несиелік қатынастардың жоғарғы буынын білдіреді. Мүндағы буын ретінде несиенің объективті сипатын және несиелік қатынастарды үйымдастыруға байланысты шаруашылықтың субъективтік қызметінің өзара іс әрекеті түсіндіріледі.

(Несиелік механизмге несиенің мазмүны және өзіндік ерекшеліктерін сипаттайтын қатынастар және олардың пайда болу әдістері, тәсілдері және формалары жатады. Соңғылары несиелік қатынастардың мәніне жатпағанымен де, олар несиелік іс-тәжірибені сипаттайтын процеске жаңын немесе оның үстінде қалыптасады.

Берілген несиелік механизм түжырымы бүл механизмнің тек субъективтік сипаты туралы кездесетін позицияларға қарама-қарсы түрады. Осы түрғыдан, кейбір мамандар несие категориясын жалпы әдістемелік жоспардан оқып біле отырып, ғылыми таным барысында бірден несиенің мазмүнын, оның қызметтерін талдаудан несиелеу механизіміне өтеді.

Кез келген экономикалық механизм өзара байланысңан, яғни оның бір элементінің қозғалысы немесе өзгеруі басқаларының қозғалуы мен өзгеруіне ықпал ететін элементтер жиынтығынан түра ды.

( Несиелік механизмнің басқа экономикалық механизмдер сияқты мынадай қүрылымдық элементтері болады:

■                   несиенің, түрлері;

■                   несиелеу объектілсрі;

■                   несиелеу субъекпплері;

■                   несиелеу әдістері;

■                   несиелеу процессі (несиелеу механизмі);
        •■ несиелеу принциптері;

■                   несиелік тәуекелді баск,ару;

Банктік несиенің түрлері

Несиенін түрі — бүл несиелік к,атына тар к,үрыдымылык, олардын неіізгі к,ызметтерінін, яғни  әр алуан сыртк,ы және ішкі өзгерістер барысында толык, сақталатын көрінісі.

Несие берушілер мен қарыз алушылар арасындағы байланыстар қалаи өзгергенімен де, несиенің түрі сол күйінде сақталады.

Коммерциялың банктер өздерінің клиетітері әр түрлі несиелер  береді.  Олар  мынадай белгілеріне  байланысты жіктеледі:

/. қарыз алушылар категорияларына қарай:

1.              Қаржылық, институттарга берілетін несиелер:

-мақсатты қорларға;

-банктерге;

-қаржы-несие мекемелеріне.

2.              Қаржылык, емес агенттерге берілетін несиелер:

-өнеркәсіп салаларына;

-ауыл шаруашылығына;

-саудаға;

-дайындау үйымдарына;

-жабдыңтау-сату үйымдарына;

-кооперативтерге;

-жеке кәсіпкерлерге.

3.              Түтыну мқсатына берілетін несиелер.
II. Мерзіміне к,арай:

-              қысқа мерзімді (1 жылға дейін);

-орта мерзімді (1 жылдан 3 —5 жылға  дейін);

-үзақ мерзімді (5 жылдан жоғары).

///. Тагайындалуы және пайдалану сипатына қарай:

-негізгі қорларға жүмсалатын;

-айналым қаражатына жүмсалатын.

IV.              қамтамасыз ету дәрежесте к^арай:

1.              қамтамасыз етілген:

-              кепілхатпен,

-              кепілдемемен;

-              кепілдікпен.

2.    Сак,тандырылган.

3.    қамтамасыз етілмеген:

-              сенім (бланктік)несиесі.

V.              қайтарылу дәрежесіне к,арай:

1.              Стандартты несие — қайтарылу уақыты жетпеген, бірақ
қайтуында ешқандай күмән жоқ несиелер;

2)              Күмэнді несиелер — қайтарылу уақыты кешіктірілген,
мерзімі үзартылған және банк үшін тәуекел туғызатын несие-
лер. Соңғы қабылданған активтердің жіктеу ережесіне сәйкес,
күмәнді несиелер ішінара бөлінеді: 1-санатты күмәнді, 2-санат-
ты күмәнді, 3-санатты күмәнді, 4-санатты күмәнді, 5-санатты
күмәнді.

3)              Үмітсіз несиелер — қайтару уақыты кешіктірілген, мерзімі
өткен несиелер шотына жазылған несиелер.

VI.              Валютамен берілуіне к,арай:

-              үлттық валютамен;

-              шетел валютасымен.

VII.              Берілу шартына к,арай:

1.    Түтыну   несиесі   — бүл жеке түлгаларга түтыну
тауарларын сатып алу үшін және түрмыстык қызметтерді
өтеуге берілетін нссие.

2.    Ипотекалык,  несие — бүл қозгалмайтын мүліктерді
(түрғын үйді, өндіріс гимараттарын, жерді жэне т.с.с.)
кепілге ала отырып, үзак, мерзме берілетін несиені білдіреді.

Овердравт   несиесі   —   клиенттін шотынан к,ара-
жатты шегеру, дебеттік к,алдык, бойынша берілетін қыск,амерзімді

4.              Овсрнайт  несиесі  — өтімділікті к,олдау мақсатында бір түнге берілетін банкаралык, несиенің түрі.

5.   Онколъдык,   несие  — кредитордын алгашк,ы талабы
бойынша өтелегін к,ыск,а мерзімді несие.

6.   Банкаралык,   несие   ~ банктердін бір-бірне беретін
несиесі.