Тақырып. Несиелік және банктік жүйе. Несиелік мекемелердің түрлері

-          пайыздық ставк динамикасы.

Пайыздық тәуекелдің деңгейін басқару және бақылау үшін нақты стратегияларды (яғни банк қызметіне байланысты нақты жағдайларға) жасайды.

2.4. Портфельді инвестициялар тәуекелі.

Портфельді тәуекел – бағаны қағаздардың жеке түрлері бойынша жоғалтуларға негізделеді, және ссудалардың барлық категорияларына қатысты.

Портфельді тәуекелдер келесілерге бөлінеді:

1.       Финансовые.

2.       Өтімділік тәуекелділігін.

3.       Жүйелік.

4.       Жүйесіздік.

Қардылық тәуекелділіктер келесідей негізде анықталуы мүмкін: банкілер қарыздық қаражатты көп болған сайын, акционерлік  қоғамдар, к/о – ра сонымен қатар біріккен банктер сол бойынша  акционерлер мен құрымтайшылар тәуекелді жоғары  болады. Сол уақытта қарыздық қаражат қаржыландырудың негізгі, табсты көзі болып табылады.

Қабылданған норма бойынша қарызға алушылар қарыздық қаражат және  жеке қаражат арасындағыға сәйкес келеді.

Бұл тәуекел деңгейі келесі формула бойынша есептеледі:

ROE=ROA*EM; мұндағы:

ROA= активтердің берілу, банктің барлық  қаражаттарының тиімділігін қолдануы.

ROE – акционерлік капиталдық тиімді қолдну деңгейі.

EM – банктің өзіндік  коэффициенті.

Өтімділік тәуекелі – қысқа мерзімді міндеттемелер бойынша банк өтімділік қаражат міндеттерін өткізудегі тәуекелдік.

Өтімділік тәуекелі – бұл қаржылық активтердің оперативті түрде қолма – қолға ауысуы. Бұл түрдің төменгі тәуекелін үлкен  және танымал өңдірушілер және банктер, акциялары, орталық биржаға қарастылар иеленеді. Кіші фирмалар, жаңа – үлгіегі,  венчурлық – бұл қатынаста  өте қауіпті. Негізгі жағдай басты көңілді дендандарға жөн. Қаржылық дендандардың негізгі түрлері – олардың құқытары бойынша маманануы және міндеттері банк қызметінің белсенділігіне үлкен  әсерін тигізеді. Оларды дұрыс таңдау тәуелдер деңгейіне әсерін көп тигізеді.

Жүйелік тәуекел акция бойынша  бағалардың өзгеруімен, олардың табыстылығымен, обигациялар бойынша ағындағы және қатысты пайыщдарымен  дивиденттерден  күтілетін %-дан байланысты, жалпы нарықтық тербелістер кезінде туындаған.

Оған кіретіндер:

1.       Жалпы  нарықтық бағаның өзгеру тәуекел.

2.       Инфляция тәуекелі.

Жүйелік емес  тәуекел  - бұл нарық жағдайына байланысты емес, және банк кәсіпкерлігінің. Ол өсімді және қаржылық болуы мүмкін.

Жүйелік  емес портфельді тәуекелдің деңгейіне негізгі әсер ететін фактор ол қаржы ресурстарын салу қаражаттарының амотернативтілігі, товар коньюктурасы және қор  нарықтары.

Жүйелік және жүйелік емес  тәуекелдердің жиынтығын инвестиция тәуекелі деп атаймыз.

Портфельдік тәуекелді есептердің негізгі әдістерінің бірі болып «Портфель» методы болып табылады, және ол есептеушілер құрылымы және төменде статистикада  және динамикада көрсетілген бойынша талданады.

Портфельді тәуекелді есептеудің негізгі бір әдісі болып «портфель» әдісі табылады.

                                                                      таза пайда

1.       Акционер капиталының =                                                                                                  

берілуі                                                        капиталдың акцияға сомасы

барлық табыс сомасы+активтердің нарықтық бағасының өзгеруі

2.       Таза пайда =                                                                                                                              

активтердің бастапқы сомасы

акционерлік капитал сомасы

3.       Есептік бағасы =                                                                                                                             

шығарылған акция саны

4.       Бір акцияға есептелген пайда =              акция капиталының берілуі + акция

бағасының есептемесі

таза пайда сомасы

5.       Барлық капиталдан               =                                                                                                               

берілген есептеме                                          барлық актив құнына

                                                                      барлық актив құны

6.       Қаржылық тетік              =                                                                                                                

акционерлік  капитал сомасы

«Портфель теориясының» негізгі үш қағидасы:

-          Тәуекелден көшу қағидасы (Rish Aversion) мүмкінік  бойынша акционерлер мен инвестициялар тәуекелден қашуға ұмтылады. Бұл  қағида «пайдамылық көбеюі» заңымен байланысты (Dimini Shing Utility) капиталдың жоғары болуына байланысты, акционер тәуекелді төмендетуге тырысады.

-          «Қисық тәуелсіздер» қағидасы (Indifference Curves) пайдалылқ деңгейі, кординаттық жүйесі бойынша орналасқан. Тәуелсіз инвестициялар (инвестиция портфелі) немесе  «қисық тәуелсіздер» пайдалылық деңгейін ұсынады, яғни банк құрылтайшылары пайда және тәуекел деңгейін анықтау көмегімен.

-          «Капиталды бөлу» қағидасы (Kapital Rationing), яғни инвестицияны шектеуде қолданады, мемлекет  қарашағынан. Яғни мұндай жағдайда (өндіруші, инвестор) немесе банк кейбір жобаларға ақша салу мүмкіндігіне ие бола алмайды. Портфельді тәуекел деңгейі көбінесе жалпы нарықтық бағаның түсу тәуекелімен байланысты.

Жалпы нарықтық бағаның түсу тәуекелі – қаржылық активтер бойынша пайда  таба алмаған тәуекелдер. Бұл көбіне барлық қатынасатын нарықтар бағаны қағаздармен бірге, яғни нарықтағы бағалардың  түсуімен байланысты.

Нарықтық экономикасы дамыған елдерде бақылау – фирмалары (мысалы «Станадарт Энд Пуәрс») бар, бұлар әрқашан әртүрлі бағаны қағаздардағы портфелді тәуекел деңгейін талдап отырады. Бағалы қағаздардың келесідей жіктелуі қызмет етеді:

ААА, АА, А, ВВВ, ВВ, В..., Д.

АА, А, ВВВ категориясына түскен бағаны қағаздар, аз тәуекелді болып, ал Д категориясындағылар номиналды құнында қайтара алмайтын жағдайдағф болып табылады.

Студенттің өзіне бақылау сұрақтары:

1.       Банктің активті операцияларың түсінігі және түрлері.

2.       Банк активінің сапасының құрамына сипаттама беріңдер.

3.       Тәуекел сатысы бойынша банк активінің сапасын сипаттаңдар.

4.       Активті операциялар тәуекеліне деңгейін анықтайтын коэффициенттерді атаңдар.

5.       Банк  актив сапасының рейтингін анықта.

6.       Банк актив сапасына әсер ететін факторлар.

7.       Активті операциялар тәуекшімен басқаратын әдістерді атаңдар.

Өздік жұмыс үшін  рефераттардың тақырыбы:

1.                                    Банк  активті операцияларының тәуекелдерін басқарудағы мәселелер.

2.                                    Активті операциялар тәуекелін басқарудағы шетелдік тәжірибе.

3.                                    Активті операциялар тәуекелінің басқару әдістері мен принциптері.

4.                                    Банктің активті операция тәуекелін сақтандыру.

Пассив – операциялары

Пассив – операциялары олар өз қарауына әр түрлі салымдарды тартып, басқа банктерден несие алып, өзінің бағалы қағаздарыншығарып және с.с. басқа да қаражат тарту операцияларын жүргізіп, банк қорын құру және оны ұлғайту операциялары. Олар банк балансының пассивнде көрсітіледі. Пассив онерацияры тарихи дәстүр бойынша актив операцияларына қарағанда алдымен жүргізіледі, себебі актив операцияларын жүргізу үшін белгілі бір қор мөлшері қажет.

              Пассив операцияларына мыналар жатады:

1.                  Саылым қабылдау (депозиттер)

2.                  Клиенттерге шоттар (оның ішінде корреспондент банктерге) ашу және оларды жүргізу.

3.                  Өзінің бағалы қағаздарын шығару (облигация, вексель, депозиттік , және  жинақ сертификаттары

4.                  Банкаралық несие алу , оның ішінде орталықтанған несие ресурстарынан

5.                  Репо операциялары

6.                  Еуровалюталық несие алу.

Банктің  капиталы  өз қаражаты , тартылған  қаражат  эмиссияланған  қаржаттардан  құрылады.

Банктің  өз қаражатына  акционерлік  және  резерв  капиталы , сонымен  бірге  бөлінбеген  пайда  жатады.

Акционерлік капитал  немесе  жарғылық  қор  бағалы  қағаздар  нарығында  акцияларды  орналастыру  арқылы  жинақталады.Жарғылық қордың  мөлшері , оны қалыптастыру және  өзгерту  банктің  жарғысында  көрсетіледі.

              Жарғылық  капиталдың  сомасы  заңмен  шектелмейді , дегенмен  банктің  тұрақтылығын  қамтамасыз  ету  үшін  орталық  банк  оның  төменгі аз  мөлшерін  бекітеді .

              Жарғылық қорды  ұлғайту  акционерлер  қаражаты  есебінен  , сондай-ақ  өз  қаражаты (резерв  қорынан ) , акционерлердің  дивидендтері  және  пайда  есебінен  жүзеге  асырылуы  мүмкін.

              Банктің  резерв  капиталы  ағымдағы  пайдадан  бөлінбегенсомадан  құрылады.Ол  ойда  болмаған  шығындарды  және  бағалы  қағаздар  курсының  төмендеуінен  болатын  шығындарды  жабуға  арналады.Оның  мөлшері  жарғы  қорына  байланысты  проценттен  белгіленеді.

              Бөлінбеген  пайда  шоты  деген – ол  арадағы  транзит  шоты.Онда  акционерлер  арасында  дивиденд  турінде  бөлінбеген  және  резервке  түспеген  пайда  жинақталады.

              Пайданы  резервке  бөлу  төлейтін  салықты  төмендету  әдісіне  жатады, себебі  резервтердің  көп  түрі  салықтан  босатылады.Қазіргі  коммерциялық  банктердің  ресурс  қорында  өз  қаражатының  үлесі  10 % шамасында.

              Коммерциялық  банктердің  өзгешелігі – олардың  өзгенің  қаражатымен  қызмет  жасауы.

              Банк  капиталының  90 %-ке  жуығы  тартылған  қаражат . Тартылған  қаражаттың  ең  үлкен  мөлшері  банктің  өз  капиталына  байланысты  анықталады.

Коммерциялық  банк  кәсіпорындардың ,ұйымдардың , халықтың  және  басқа  банктердің  қаражаттарын  тартуы  мүмкін . Тартылған  ресурстар  белгіленген  мерзіміне  қарай  басқарылатын  ресурстар  және  ағымдағы  пассивтер  болып  бөлінеді.

1.                  Басқарылатын  ресурстар  банкке  тартылған  мерзімдік  депозиттерді  және  банкаралық  несиелерді  біріктіреді.

2.                  Ағымдағы  пассивтер  есептесу , ағымдағы  және  корреспонденттік  шоттардағы  қалдықтардан  құрылады.

3.                  Салым ( депозит ) – ол белгілі  бір  шартпен  иесінің  банкке  сақтауға  салған  ақша  қаражаты . Ол  қолма- қол  ақша  немесе  ақшаның  қолма-қол  емес  формасында , ұлттық  немесе  шетел  валютасында  салынуы  мүмкін.

4.                  Ақша  қаражаттарын  салымға  тарту  депозиттік  операциялар  деп  аталады .

Банктер  үшін  депозит  олардың  пассив  операцияларының   басты  түрі  , сондықтан  ол  активтік  несие  операцияларын  жүргізудің  негізгі  ресурсы.                                                                                                                                                                          Салымдар  әр  түрлі  белгілерге  байланысты  жіктеледі.Салушысына  қарай  депозиттер  жеке  және  заңды  тұлғалардың  депозиттері  болып  бөлінеді. Банктен  алу  мерзіміне  қарай  мерзімді  және  талап  бойынша  алынатын  депозиттер  болыпта  бөлінеді.

              5.Талаппен  алынатын  депозиттерге  қаражат  толық  немесе  бөлік-бөлікпен  салынып  және  иесінің талабы  бойынша  дәл  сол  сияқты  жолмен  алынады.

Бұл  депозиттер  клиент  ашқан  әр  түрлі  шоттарда  орналастырып, қолма-қол  ақша  және  қолма-қол  ақшасыз  есеп  айырысуға  алынуы  мүмкін.

              Талаппен  алынатын  салымдарда  есептесу, ағымдағы  және  бюджеттік  шоттарда  белгілі  бір  мақсатқа  жұмсалатын, корреспонденттік  шоттарда  басқа  банктермен  есептесуге  арналған, сондай-ақ  есеп  айырысу  айналымына  арналған  қаражат  сақталады. Салымның  бұл  түрі  негізінен  тұрақсыз, себебі  клиенттер  өз  шоттарындағы  қаражатын  үнемі  пайдаланатындықтан, ондағы  қалдық  мөлшері  әркез  өзгеріп  отырады. Сондықтан  банктер  бұл  шоттар  бойынша  проценттік  өзім  төлімейді.

              Салымдарды  өзіне  тарту  үшін  бәсекелестік  жағдайында  коммерциялық  банктер  клиенттерді  тарту  және  талаппен  алынатын  салымдарды  ұлғайтуды  ынталандыру  мақсатында   шот  иелеріне  қосымша  қызмет  көрсетіп  , сондай-ақ олардың  сапасын  артыруға  ұмтылуда.

Ағымдағы  шот  иелері  өз  қаражатын  чек  кітапшаларымен  несие  карточкаларымен  алады  ( атаулы  ақша  құжаты ).

              Депозиттік  операциялар  мынадай  қағидаларымен  ұйымдастырылады:

1.                  банктік  пайда  алуға  немесе  болашақта  пайда  алу  үшін  жағдай  жасауға