Тақырып. Несиелік және банктік жүйе. Несиелік мекемелердің түрлері

2.                  депозиттік  операциялар  әрекет  ету  керек

3.                  банк  балансының  оперативтік  өтімділігін  демеу  мақсатында  икемді  депозиттік  саясат  жүргізілуі  керек

4.                  банк  балансының  өтімділігін  жоғары  дәрежеде  демеп  отыратын  мерзімдік  салымдарға  депозиттік  операцияларды  ұйымдастыру  процесінде  ерекше  назар  аударылуы  қажет, депозиттік  операциялармен  қарыздарды  беру  бойынша  операциялардың  арасында  мерзім  және  сомалар  бойынша  өзара  байланыс  пен  сабақтастылықты  қамтамасыз  ету  қажет.

5.                  депозиттерді  тартуға  әрекет  ететін  банктік  қызметтерді  дамытуға  шаралар  қолдану.

Шетелдік  банктік  тәжірибеде  алып  тастау  тұрғысынан  қарағанда  талап  еткенге  дейінгі  депозиттер , мерзімді  және  жинақ  салымдары  деп  ажыратылады.

1)   Талап  еткенге  дейінгі  депозиттер  белгісіз  уақытша  салымшылардың  ағымдағы, есеп  айырысу  шоттарында  болатын  ақшалай  қаражаттар , олар  банкті  алдын  ала  ескертусіз  кез  келген  уақытта  салымшылармен  алынуы  немесе  басқа  шотқа  аударылуы  мүмкін. Әдетте  талап  еткенге  дейінгі  салымдар  бойынша  ең  төмен  процент  төлейді, ал  кейбір  жағдайларда  олар  бойынша  сыйақы  мүлдем  төленбейді.

Талап  еткенге  дейінгі  депозиттер  бірінші  кезекте  ағымдағы  есеп  айырысуларды  жүзеге  асыру  үшін  арналған   .

Шот  иесі  оларды  әр  түрлі  формаларда  қолма-қол  ақшалармен ,чектермен , аударымдармен  жүргізе  алады.

Банктің  көптеген  клиенттері  өздерінің  ағымдағы  шоттарынан  қаражаттарды  үнемі  алып  және  оны  бірнеше  күннен  немесе  аптадан  кейін  қайтадан  толтырып  отырады.

Бірақ  көптеген  клиенттер  өз  міндеттемелерін  төлеу  үшін  салымның  бүкіл  сомасын  алмайды..

Банктің  коммерциялық  мақсаттары  үшін  банкімен  пайдаланылатын  тұрақты  қалдық  қалады, сондай-ақ  ол  пайда табу  мақсатымен  қарызға  берілуі  мүмкін.

Осы  қаражаттар  қалдықтарымен  талап  еткенге  дейінгі  шоттар  есебінен  банктер  60-90,120  күнге  вексельге  немесе  нақты  несие  бере  алады.

Талап  еткенге  дейінгі  салымдар  депозиттік  немесе  контолорренттік  шотарды  орналастыруы  мүмкін.

Олардың  арасында  айырмашылықтар бар.Депозиттік  шот  жағдайында  клиент  шоттағы  қалдық  сомасын  ғана  алуы   немесе  аударуы  мүмкін , сондай-өз  салымдарын  иемдене  алады.Ал  контолоррентікесеп  шоттарда  теріс  немесе  оң  қалдықтар  болуы  мүмкін. Клиент  кез  келген  уақытта  шоттан  өз  салымын  алып  қана қоймай, ол  белгілі  бір  уақытқа  несие  алуы  мүмкін.

Алайда , тәжірибеде  бұл  айырмашылық  бірте- бірте  шегеріледі.

Қазіргі  кезде  клиент  келісім  бойынша  депозиттік  шоттардан  несие  алуы  мүмкін.

Бұл  шоттар  АҚШ- та трансациялық  немесе  чектік  шоттар  деп  аталады,  сондай-ақ  оларға  чек  жазылып  берілуі  мүмкін.

АҚШ –та  талап  еткенге  дейінгі  шоттарға  пайздарды  коммерциялық  банкттерге  заң  бойынша  тыйым  салады.

Коммерциялық  банктер  өз  салымшыларын  сақтап  қалу  мақсатымен 

депозиттік  шоттардың  жаңа  түрін  салымшыларға  ұсынады, ол  бір  жағынан  жоғары  өтімділік  деңгейін, шоттарды  есеп  айырысу  үшін  пайдалану  мүмкіндігін  қамтамасыз  етсе , ал  екінші  жағынан  салымшыларға  белгілі  бір  табыс  алуды  қамтамасыз  етті. Бұл  шот – наушот  деп  аталады.Ол  тек  жеке тұлғаларға  ғана  ашылады. Бұл  үшінші  тұлғаға  төлемдер  үшін  пайдалануы  мүмкін  есеп  айырысу  траттасы  немесе  қаражаттарды  алу  туралы  бұйрығы,  сондай-ақ  ол  чектер  сияқты  есеп  айырысу   тратталарын  беруге  болатын  депозитті  шот , ол  бойынша  нарықтық  мөлшерлеме  пайыздық  төлемдер  түрінде  табыс  алуға  болады.

2)                  Депозиттердің екінші тобын мерзімді салымдар құрайды. Мерзімді  салымдар белгілі бір айдан жоғары  мерзімге орналастырады  салымшы  үшін  ақшалардан  ұзақ  мерзімге  салудың  мәні  жоғары  пайыздарды  табу  болып  табылады. Сондай-ақ  банк  үшін  бұл  депозит  тиімді , өйткені ол  жоғары  пайыз  табумен  қандай  да  бір  қарыз  алушыға  қарыздарды  ұсыну  үшін  осы  қаражаттарды  ұзақ  уақыт  бойыиемдене  алады.

              Мерзімді  салымдар  меншікті  мерзімді  салымдар  және  кері  алу  туралы  ескертуі  бар  мерзімді  салымдар  болып  бөлінеді.

                Меншікті  мерзімді  салымдар  шот  иелеріне  алдын-ала  белгіленген  күні  қайтарылады, ал  осы  күнге дейін  банк  оларды  өз  қалауы  бойынша  иемденеді.

   Егер  шот  иесі  белгіленген  күні  соманы  кері  алмаса,  онда  оны  сол  күннен  кейін  ағымдағы  шот  секілді  падаланады,  сондай-ақ  ол  өз  ақшаларын  кез  келген  иелесі  күндерде  кері  ала  алады.

   Ескертүі  бар  мерзімді  депозиттерде  5  салымшының  ақшаларды  кері  туралы  арнауы  арызын  банкке  алдын  ала  түсіруі  талап  етіледі.  Әдетте  ескерту  мерзімдері- 1 айдан  3  айға  дейін,  3  айдан  6  айға  (дейін)  12  айға  дейін  және  1  жылдан  жоғары.  Ескерту  мерзіміне  байланысты  сәйкес  пайыздың  мөлшермелер  белгіленеді.

    Көбінесе  тәжірибеде  алдын  ала  ескертуге  (хабарламасы  бар)  мерзімді  депозиттер  қолданылады.

3) Депозиттердің  үшінші  түрі- жинақ  салымдары.  Олардың  кенірек  тараған  түрі  кәдімгі  жинақ  шоты  немесе  жинақ  кітапшасы  бар  шот  деп  аталатын  жинақ  салымы.  Шот  иесі  шотқа  ақша  салу  немесе  одан  кері  үшін  жинақ  кітапшаларын  міндетті  түрде  ұсынуы  керек.

                                          1.              Комиерциялық  банктің  аперациялары.

              Халықтың  салымдарын  тарту  мақсатында  жинақтардың  түрлі  формалары  қолданылады:  ұтысқа,  сыйлыққа,  жастарға  мақсатты  және  т.б.  (др)

              Жинақ  шоттарының  тұрақты  мерзімі  болмайды  және  шот  иесінен  ақшаны  кері  алу  туралы  алдын  ала  ескерту  талап  етілмейді,  олар  бойынша  иектер  берілмейді.

              Мерзімдік  салымдардың  басқа  бір  түрі  мерзімді  депозиттік  сертификаттар  болып  табылады.  Ол  банкіге  тұрақты  пайыздық  мөлшерлемеген  белгілі  бар  мерзімге  банкіге  қаражаттарды  енгізгендігін  комерцияллық  банктер  өздерінің  ресурстарының  жетіспеушілігінің  орыны  толтыру  үшін  орталық  банктен  қарыз  алады.

              Депозиттік  емес  пассивтерге  банктік  облигацияларымен  және  кепілге  салу  парақтарымен  жасалатын  операциялары  жатады.  Бұл  операциялардың  мәні  белгілі  бағалы  қағаздардың  орнына  банктермен  ақша  қаражаттарын  жұмылдырудан  тұрады.

Тақырып  Несиелік саясат және оның элементері

Несиелік саясатө банктің несиелік жумысы ұймдастыру негізін және несилеу процесіне қажетті құжаттар жүйесін жасау шарттары.

Кең мағынасында, несилік саясатты несие беруші банк пен қарыз алушылар тұрғысынан қарастыруға болады.

Тар мағысында, несиелік саясатө бұл несиелік процесті ұймдастыру барысындағы банктің стратегиясы мен тактикасын сипаттайды. Несиелік саясат банктің несилік жұмысын, оның жалпы стратегияларына сай ұймдастыру негізін және несилеу процесін қалыптастыруға қажетті ңүжаттар жүйесін (үйымдастыру) жасау шарттарын білдіреді.

Ж алпы несиелік саясат мынадай сипатта болуға тиіс:

—                  нүсңаулық емес, яғни директивті нүсқауларды қамтиды;

—                  несиелеудің мақсаттарын нақты және мағыналы анық-
тауға мүмкіндік береді;

—                  нақты мақсаттарды іске асырудың бірнеше ережелерін
қамтиды;

—                  оны іске асыруды қамтамасыз ететін стандарттар мен
нүсқаулықтарды қамтитын қүжаттардан түрады.

Несиелік саясат банктің стратегиясын, оның тәуекелді басқару облысындағы саясаттарын ескере отырып жасалады. Несиелік саясат несиелік қызметтің мынадай негізгі бағыттарын анықтауға мүмкіндік береді:

-              несиенің берілуіне және несиелік портфельді басқаруға
жауап беретін банк қызметкерлері  жетекшілікке  алатын
объективтік стандарттар мен критерийлерін;

- несиелеу облысындағы стратегиялық шешімдерді қабыл-
дайтын түлғалардың басты іс-әрекеттерін;

- сыртңы аудит қызметтерінің жүмысын және банктегі
несиелік қызметтің сапалығын;

-              ішкі баңылау қағидаларын.

Несиелік саясат банк қызметін диверсификациялаудағы іс-әрекеттердің тізбектелуін қамтамасыз ету үшін және несиелік қызметкерлердің лауазымды міндеттерін аныңтау үшін қажет.

Несиелік саясатты іске асырудың белгілі бір тәртібі болмайын-ша несиелеудің біртүтас ережелерін тәжірибеге енгізу мүмкін емес. Сондықтан да, жазбаша түрде жазылған несиелік саясат пен оны іске асырудың соған сәйкес ережелері несиелік процесті жүргізудің негізін күрайды.

Несиелік саясат, банк қызметкерлерінің бүгінгі таңда несиелеуге болатын экономика секторын дүрыс таңдай білуіне,

сондай-ак, несис беру мүмкіпдігі туралы сүраңгы шешуде банк үшін бірінші реттік маңызы бар басқа факторлар мен қарыз алушының несиелік қабілетіне қарап «өз клиетін» таңдаудағы біліктілігіне негізделеді.

Сондай-ақ, несиелік саясат банктің бүгінгі иелігіндегі немесе ертең енгізуді дүрыс санайтын несиелік өнімдермен аныңталады. Мысалға, кәсіпорындарға қысқа мерзімді несиелер (айналым қаражаттарын толықтыруға) және үзақ мерзімді инвестициялық несиелер (өндірісті кеңейтуге, жаңғыртуға, техникалық жағынан қайта қаруландыруға, ғылы-ми-техникалық инновацияларды енгізуге) берген қолайлы.