Тақырып. Несиелік және банктік жүйе. Несиелік мекемелердің түрлері

Валюталық реттеу – нормативтік құқықтық актілерді жасау және бекіту, ақпараттар жинау, валюталық заңдылықтардың орындалуына бақылау жасау, заңмен көзделген санкцияларды қолдану шаралары.

Вексель – белгілі бір соманы алдын ала келісілген мерзімде және белгіленген жерде төлейтіндігі туралы борышқордың қарыздық міндеттемесі.

Вексель дисконты –

1. қызмет ету мерзімі аяқалғанға дейін вексельді номиналдан төменгі бағамен сатып алу;
2. вексельдерді есепке алу барысында банктердің алатын есепке алу пайызы.

Д

Дивиденд – акционерлерге қолында бар акцияларының құндылықтарына қарай жыл сайын төлеп отыратын және акционерлер (акция иелері) арасында бөлінетін акционерлік қоғам пайдасының бір бөлігі.

Дисконт  -  қор биржасында сатиылатын бағалы қағаздардың бағасы мен оның ағымдағы биржалық бағамының арасындағы айырма.

Дисконттық (есепке алу) саясаты – бір жағынан, валюталық бағам мен төлем балансын реттеуге, екіншіден, ішкі несиелер динамикасын, ақша массасын, бағаны, жиынтық сұранысты реттеуге бағытталатын орталық банктің есепке алу мөлшерін өзгертуі.

Депозит – бұл клиенттердің (жеке және заңды тұлғалардың) банктегі белгілі бір шотқа салған және өздері пайдалана алатын қаражаттары.

Депозиттік емес тартылған қаражаттар – бұл банктің қарыз түрінде немесе өз меншікті қаражаттарын сату жолымен тарататын қаражаттары.

Дебеттік (төлем) карточка – банкте арнайы карточкалық қаражаты бар, клиент арасындағы келісімшартқа сәйкес шоттағы қаражатты пайдалануға, банкомат арқылы қолма – қол ақша алуға, сондай – ақ тауарлар мен қызметтер үшін төлеуге арналған төлем құралы.

Домицилиант – вексельде көрсетілген төлемді жүзеге асыратын, вексельде делдал ретінде қатынасатын банк.

Депозиттік сертификат – бұл салым иесіне белгілі мерзім өткен соң, тиісті қаражатты және оған есептелетін пайызхды алуға құқық беретін және оның шотындағы ақшалай қаражатының барлығын куәландыратын эмитент банктің жазбаша куәлігі.

Е

Еншілес банк- жарғылық капиталдық елу пайыздан астамы бас банкке тиеслі және өзінің дербес бухгалтерлік балансы бар, заңды тұлға.

Есеп айырысу – кассалық бөлімі (жинақ кассасы) – ҚР аумағында банктік операциялардың жекелеген түрлерін орындайтын, филиал немесе өкілеттік мәртебесі жоқ, заңды тұлға емес, Ұлттық банктің негізінде құрылатын банктік аумақтық бөлімшесі.

Ж

Жай вексель (соло) – вексельді  ұстаушыға вексельде көрсетілген соманы белгілі бір уақытта немесе талап етуге байланысты төлеу туралы вексель берүшінің еш нәрсемен негізделмеген міндеттемесін сипаттамайтын вексель.

Жинақ кассасы – жинақ салымдары түрінде халықтың ақшалай қаражаттарын тартатын және төлейтін несиелік мекеме.

И

Инспекциялық қадағалау – банктерді орналасқан жерінде тексеру арқылы олардың жағдайлары туралы нақты мәліметтер алуға мүмкіндік беретін банктердің қызметін реттеу әдісі.

Инкассалық өкім – заң актілерінде көзделген жағдайда ақшаны жөнелтішінің келісімінсіз, оның банктік шотынан ақшаны алу үшін пайдаланылатын төлем құжаты.

Инкассо – банк клиенттің тапсырмасы бойынша төлеушіден төлемді немесе төлемге беретін келісімді алуға міндеттеме алатын банктік операцияның түрі.

Ипотекалық несие - бұл қозғалмайтын мүліктерді (тұрғын үйді, өндіріс ғимараттарын, жерді және т.с.с.) кепілге алып, ұзақ мерзімге берілетін несие.

К

Кассалық опреация – бұл құндылықтарды қабылдау, қайта санау, майдалау, айырбатау, беру сорттау, орау және сақтаумен байланысты операциялар.

Кепілденген чек – чек берушінің  банкіндегі шотындағы қаражаттың көлеміне байланыссыз чекте көрсетілген соманы төлеуге қызмет көрсетуші банктің беретін кепілін көрсететін чек.

Кепілдендірілмеген чек – чек беруші банктің кепілдігі көрсетілмеген чек.

Корреспонденттік шот – бұл коммерциялық банктердің өзара есеп айырысуларды жүргізуге арналған елдің орталық банкінде және банктердің бір-бірінде ашатын шоты.

Коммерциялық несие – бұл қарыз берушінің қарыз алушыға қарызға берген тауары.

Коммерциялық банк – бұл ерекше өнім шығарумен айналысатын кәсіпорын немесе қолма – қол және қолма – қолсыз ақшада төлем айналысын реттеуді жүзеге асыратын ақша – несие институты.

Конверсиондық операциялар – сол елдің қолма –қол және қолма – қолсыз ұлттық  валюталарына қолма –қолсыз ұлттық валюталарына қолма – қол және қолма – қолсыз шетел валюталарын сатып алу және мәмілері.

Күмәнді несиелері – қайтарылу уақытта кешіктірілген, мерзімі ұзартылған және үшін тәуекел туғызатын несиелер.

Күндізгі заем – банктік жұмыс күні ішінде банктердің ұлттық банкте ашқан корреспендтік шотында уақытша қаражат жоқтығына немесе жетіспеуіне байланысты ақшалай аударымдар мен төлемдер жасау мақсатында берілетін несие.

Кредиттік карточка – оның элименті мен карточка иесі арасындағы келісімшартқа сәйкес, несиелік көлемінде тауарлар мен қызметтер үшін төлемді жасауға не қолма – қол ақша алуға арналған карточка.

Куәландырылған чектер – бұл банктің, шоттары қаражаттың барлығын чектер арқылы куәландыруы.

Қ

Қаржы  лизингі – бұл уақытша пайдалануға берген лизинг затының мерзімі ішінде өзінің толық амортизациялық құнын төлеп шығаруымен немесе өзін - өзі өтеуімен байланысты ұзақмерзімді лизинг.

Қашықтан қадағалау – бұл банктердің қадағалау органдарына мәліметтер беру жүргізілетін пруденциялық қадағалау әдісі.

Қарыз алушының несиелік қабілеті – бұл қарыз алушының өзінің қарыздық міндеттемелері бойынша толық және уақтылы есеп айырысу қабілеті.

Құжатталған аккредитив – аккредитивте көқрсетілген құжаттарға қарсы эксопртердың (бенефициараға) пайдасына өзінің бұйырушы – клиентінің (импортердің) өтініші бойынша жасайтын аккредитив ашушы банктің (эмитент банктің) міндеттемесі.

Құжатталған никассо – эмитент банктің, сенім білдірушінің берген құжаттарын төлеушіге (импортерға) төлеу үшін ұсынуға немесе ақшасын алып беруге өзіне алған міндеттемесі.

Қысқа валюталық позиция – белгілі бір шетел валютасында бейнеленетін активтер мен баланстан тыс талаптардың міндеттемелерден артық болып келетін сол шетел валютасындағы ашық валюталық  позициясы.

Қолма – қолсыз ақшалар – чектер, пластикалық карточкалар электрндық  аударымдар көмегімен пайдаланылатын клиенттердің шоттардағы сақтаған ақшалары (депозиттер).

Қолма – қолсыз есеп айырысу – бұл ақшалай қаражаттарды төлеушілер мен алушылардың шоттарына байланысты жазбаша ақшалай есеп айырысулар.

Қаржы лизингі – бұл уақытша пайдалануға берген лизинг затының мерзімі ішінде өзінің толық амортизациялық құнын төлеп шығуымен немесе өзін - өзі өтеуімен байланысты сипатталады.

Л

Ломбардтық несие – тез іске асатын бағалы заттарды немесе бағалы қағаздарды кепілге алып, берілетін несие.

Лизинг – бұл лизинг берушінің (жалға берушінің) өзіне тиесілі құрал – жабдықтарды, машиналарды, ЭЕМ, ұйымдастыру техникаларды, өндіріске, сауда – саттықа және қоймаға арналған құрылғыларды лизинг алушыға (жалгерге) лизингтік төлем төлеу шартымен, белгілеген мерзімге пайдалануға беруін қарастыратын жалға беру шарты.

М

Маусымдық несие – жабдықтаушының қаржыландыру уақыты мен түсімді алу мерзімі арасындағы уақыт бойынша алшақтықты жабуға арналған несие.

Мерзімді депозит – белгілі мерзімі бар және тұрақты пайыз төленетін, сол сияқты алдын ала алуға шек қойылатын салым.

Н

Несиелік механизм – нарықтық қатынастарға сай экономиканың тиімді дамуын қамтамасыз ететін несие түрлерінен, несиелеу принциптерінен, несиелеу әдістері мен тәсілдерінен және несиелік тәуекелді басқарудан тұратын экономикалық механизмнің құрамдас бөлігі.

Несиелік саясат – банктің несиелік жұмысын ұйымдастыру негізін және несиелеу процесіне қажетті құжаттар жүйесін жасау шарттары.

Несиелік желі – келісілген лимит негізінде белгілі бір мерзім ішінде қарыз алушыға несие беріп отыратындығы заңдастырылған, яғни банктің қарыз алушы алдындағы міндеттемесі.

Несиелік тәуекел – қарыз алушының банктен алған несиесі бойынша қарызын немесе оған есептелген сыйақысын өз уақытында қайтара алмауына байланысты банктің зиян шегуін сиппатайды.

несиелік авторизациялау – несиелік тәуекелді төмендету мақсатында жүргізілетін анықтамалар және тексерулер процесі.

Несиелік мониторинг – несие бойынша мәселе туындай қалған жағдайда, қарыз алушының несиелік қабілетінің өзгерісін қадағалап отыруға байланысты шаралар жүйесі.

Несиелік портфельді басқару – бұл банк қабылдауға дайын болып отырған тәуекел түрлерінің барлығын айқындауды және олардың ең жоғарғы жететін деңгейін анықтауды талап ететін жоғарғы жетекшілер қызметі.

О

Овернайт – банктердің Ұлттық банктегі корреспонденттік шотында дебеттік қалдықтың пайда болуына байланысты бір түнге берілетін несие.

Облигация – оның иесінің ақшалай  қаражат салғандығын күәландыратын және эмитенттің осы қаражат сомасы (номиналдық құны) мен пайызды қайтарып беру туралы міндеттемесін растайтын бағалы қағаз.

Овердварт несиесі – клиенттің шотынан қаражатты шегеру, дебеттік қалдық бойынша берілетін қысқа мерзімді несие.

Овернайт несиесі - өтімділік қолдау мақстаныда бір түрге берілетін банкаралық несиенің түрі.

Онкольдық несие – кредитордың алғашқы талабы бойынша өтелетін қысқа мерзімді несие.

П

Пассивтік опреациялар – бұл несиелік және активтік операцияларды жүзеге асыруға арналған банктің өз ресурсын құру операцияларды жүзеге асыруға арналған банктің өз ресурсын құру операциялары.

Пайыз тәуекелі – берілген байланысты пайыз мөлшерлерінен тартылған қаражаттар бойынша төленетін пайыз мөлшермелерінің артып кетуі нәтижесінде коммерциялық банктер, несиелік мекемелер және инвестициялық ұйымдар қызметі процессіндегі зияндардың пайда болу қаупі.

Р

Рамбурстық несие – шикізаттарды ішке алып кіру және жартылай фабрикат және дайын өнімдерді сыртқа шығару тәжірибесінде пайдаланатын несие.

Резервтік қор – банк қызметінде пайда болуы мүмкін зияндардың орнын жабу мақстаныда құрылған ақшалай қаражаты.

С

Своп мәмілесі – бір валютаға қарсы екінші валютаны сатып алу және сатуға байланысты осы валютаны болашақта қайта сатып алу және сатуға сәйкес, яғни екі қарама – қарсы операциядан тұратын банктік мәміле.

Спот мәмілесі – бір валютаға қарсы екінші валютаны сатып алу және сатуға байланысты мәміле жасалған күннен кейінгі екінші банктік жұмыс күніндегі валюталау күні жүргізілген операциялар.

Стандартты несие – қайтарылу жетпеген, бірақ қайтуында ешқандай күмән жоқ несиелер.

Статус – Репорт – банктің ағымдағы қаржылық жағдайын толық бағалауға мүмкіндік беретін құжат.

Сенім несиесі – банктің сеніміне кірген, төлем қабілеті жоғары клиенттерге берілетін несие.

Несиелік пайыз – пайыздық  табыстың басты көзі ретінде банктің берген несиелері үшін қарыз алушылардың төлейтін төлемі.

Т

Талап етуіне дейінгі депозиттер – бұл салым иелерінің бастапқы талап етуіне байланысты әр түрлі құжаттар арқылы қолма – қол ақшаларын алатын әр түрлі шоттардағы қаражаттары.

Телеграфтық инкассо – жабдықтаушының тауар құжаттарын инкассо қабылдағаны туралы жабдықтаушы банкісінің жіберген жеделхатына қарсы сатып алушының төлемі жасалатын инкассоның ерекше нысаны.