Индустриально-инновационное развитие РК

• инновация саласы үшін кадрларды кәсіби даярлау және қайта даярлауды үйлестіру жөнінде аймақтық орталықтар құру;
• ғылымды көп қажет ететін индустриальды-инновациялық өндіріс орындарын ұйымдастыру және дамыту, ресурс үнемдейтін және экологиялық таза технологияларды енгізу, аймақтағы өнеркәсіп орындарын жаңғырту және қайта жаңғырту, оның ішінде индустриальды-инновациялық жобаларды облыстық бюджет, мемлекеттік және жеке индустриальды-инновациялық қорлар қаражатынан мақсатты қаржыландыру үшін инвестициялар тарту;

– индустриальды-инновациялық қызмет субъектілеріне лизингке бөлмелер, жабдықтар беру, заттай гранттар бөлу;

– индустриальды-инновациялық қызмет субъектілеріне аймақтық деңгейде қолдау көрсету бойынша ұсыныстар  әзірлеу;

 – аймақтан тысқары  жерлерде сауда-өнеркәсіп палаталарын  тарту арқылы индустриальды-инновациялық қызмет нәтижелерін насихаттауды қоса алғанда технология трансфералары желілерін құру және инновацияларды тарату.

Осындай кешенді көзқарас қана республика аймақтарында индустриальды-инновациялық қызметті жандандыруға мүмкіндік береді.

 

 

1.3 Елдің бәсекеге қабілеттілігін  арттырудағы индустриальды-инновациялық  фактор рөлі

 

Елдің бәсекеге қабілеттілігі  Халықаралық экономикалық форумда (WEF) жарияланатын бәскелестік бойынша  халықаралық есепте екі негізгі  индекспен есептеледі: Джеффри Сакс пен Джон МакАртур  құрастырған бәсекелестік қабілеттіліктің өсу индексі (Growth Competitiveness Index), Майкл Портер құрастырған іскерлік бәсекеге қабілеттілік индексі  (Business Competitiveness Index). 2005 жылдан бастап аталған ұйым бәсекеге қабілеттіліктің жаһандық индексін енгізді.

Қазақстан Республикасында  өңірлердің бәсекеге қабілеттілігінің негізгі көрсеткіштеріне мыналар  жатады: 1) халықтың өмір сүру деңгейін  анықтайтын индекс 2) өңірдің бәсекеге қабілеттілік (өнімділік) индексі; 3) индустриальды-инновациялық индекс; 4) өңірдің инфрақұрылымының даму деңгейін бейнелейтін индекс.

Жаһандану және жедел  ғылыми-техникалық прогресс жағдайында аймақтың бәсекеге қабілеттілігі өнеркәсіптік өндіріске индустриальды-инновациялық әзірлемелерді дайындау мен енгізу арқылы анықталады. Егер бұрын өңірлік экономикаға  тиімді араласудың тәсілі негізгі капитал мен инфрақұрылымды инвестициялау болып табылса, ал қазір өңірлердің индустриальды-инновациялық белсенділігіне және инновацияларды енгізуге ықпалдастық жасауға көп назар бөлінеді. Индустриальды-инновациялық индекстің жиынтық көрсеткіштері 1-кестеде көрсетілген.

Ғылыми ұйымдардың  технологиялық даму деңгейі ғылыми зерттеулер мен әзірлемелерге бөлінетін  шығыстар көлемімен есептелетін  болғандықтан, өңірдің индустриальды-инновациялық дамуының бір көрсеткіші ретінде ғылыми  зерттеулер мен әзірлемелерге жұмсалатын жиынтық шығындар көрсеткіші қолданылады.

 

№	Көрсеткіштер
1	Ғылыми зерттеулер мен  әзірлемелерге  жалпы шығындар
2	Технологиялық шығындарға жалпы шығындар
3	Ақпараттық технологияларға шығындар
4	Жоғарғы және орта деңгейдегі IT мамандарының саны
5	Ғылыми қызметкерлердің, аспиранттардың, доктаранттардың саны (10000 адамға шаққанда)
6	Негізгі ақпараттық технологиялардың бар болуы:
	Берілген патенттер  саны (1000 адамға шаққанда)
	Технологиялар мен құрал-жабдықтардың импорт көлемі
	Бизнес құрылымдарының ғылыми зерттеулер мен әзірлемелерге  шығындары
	Өнеркәсіптегі жетілдірілген  өнімнің үлесі
	Экспорттағы жоғары технологиялық  өнімдердің үлесі
	Өңірлерге ұялы байланыс желісінің орналастырылу деңгейі

 

Кесте 1. Индустриальды-инновациялық индекстің жиынтық көрсеткіштері

 

Технологиялық инновацияларға кететін жалпы шығындар жаңа өнімдерді, қызметтерді зерттеуге және әзірлеуге, сондай-ақ оларды өндіріске енгізу әдістеріне, жаңа өндірістік процестерге, жаңа технологиялар мен бағдарламалық құралдарға, машиналар мен құрал-жабдықтар алуға кеткен шығындарды қамтиды.

Ақпараттық технологияларға  шығындар есептеуіш  техникаларға және  бағдарламалық құралдарға, байланыс қызметіне төлемдер, қызметкерлерді оқыту және басқа да шығындарды қамтиды.

Ақпараттық  технологиялардың бар болуын анықтайтын көрсеткіш  дербес компьютерлердің жалпы санын, локальды есептеуіш желіге және Интернетке  қосылған дербес компьютерлердің жалпы  санын қамтиды. Бұл көрсеткіш өңірлерді компьютерлеу және интернеттеу кезінде есепке алынады.

Қазақстан Республикасының 2002 жылы 3-шілдеде жарық көрген «Индустриальды-инновациялық іс туралы» Заңы бойынша инновация–жаңа немесе жетілдірілген өнім (жұмыс, қызмет), жаңа немесе жетілдірілген технологиялық процесс түрінде таралатын индустриальды-инновациялық іс нәтижесі.

Ал Қазақстан Республикасының 2006 жылғы 23 наурыздағы №135 «Индустриальды-инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау туралы»  Заңында инновацияға келесі анықтама берген: «Инновация –өндірістің және қоғамды басқарудың түрлі салаларына енгізілуі экономикалық тұрғыдан тиімді және (немесе) әлеуметтік, экономикалық тұрғыдан маңызды болып табылатын, зияткерлік меншік обьектісі болып табылатын ғылыми және ғылыми-техникалық  қызметтің нәтижесі». [12]

Индустриальды-инновациялық қызмет–инновацияларды өндірістің және қоғамды басқарудың түрлі салаларына енгізу арқылы пайдалану.

Индустриальды-инновациялық іс обьектілері ретінде ел территориясында  ұйымдастырушылық-құқықтық формадан  және меншіктік формадан тәуелсіз ұйымдасқан ғылыми кәсіпорындардың техникалары және технологиялары, зерттеу жұмыстары қатысады.

Қазақстан Республикасының  «Индустриальды-инновациялық іс туралы»  заңы бойынша индустриальды-инновациялық қызметтің мамандандырылған субьектілері:

1. Инновацияны құрушы  және таратушы жеке және заңды  тұлғалар.

2. Арнайы индустриальды-инновациялық  іс субьектілері (технополистер,  технологиялық, өнеркәсіптік парктер,  технологиялық инкубаторлар, индустриальды-инновациялық  қорлар, орталықтар).

3. Индустриальды-инновациялық  істі реттеуге қатысатын мемлекеттік  органдар.                      

4. Инновацияны тұтынушылар  мен өндірушілердің мүдделерін  қорғайтын қоғамдық бірлестіктер  т.б.

Индустриальды-инновациялық қызметтің субьектілері–ұйымдастырушылық-құқықтық формадан және меншік түрлерінен тәуелсіз  заңды тұлға, индустриальды-инновациялық іске қатысатын жеке тұлғалар, шетелдік ұйымдар және азаматтар.

 Елдің дамуында  индустриальды-инновациялық  стратегиясының  негізгі мақсаттары, индустриальды-инновациялық  бағдарламалар мен жобаларды қолдау механизмі мемлекеттің индустриальды-инновациялық саясаты негізінде анықталады. Ал мемлекеттік индустриальды-инновациялық саясаттың басты міндеті дағдарыстан шығу, отандық ауылшаруашылығының техникалық және технологиялық жаңаруына ғылыми-техниканың потенциалын арттыру болып табылады.

Қазақстанда нарықтық экономикалық қатынастарды қалыптастыру мақсатында бәсекеге қабілетті өнімдерді жаңа жоғарғы технологияларды игеру  негізінде өндіру, ғылым және техникадағы әлеуетін дамыту басты стратегиялық міндеттердің бірі болып табылады. Соған сәйкес республикамыздың индустриалды-индустриальды-инновациялық дамудың 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясы қабылданды. [13]

Оның мақсаты-шикізат  бағытынан қол үзуге ықпал ететін экономика салаларын әртараптандыру жолымен елдің тұрақты дамуына қол жеткізу, ұзақ мерзімді жоспарда сервистік-технологиялық кономикаға өту үшін жағдай жасау болып табылады.

Аталған стратегияны орындауды үйлестіру жұмысы Қазақстан Республикасының келесі нормативтік-құқықтық актілеріне: Қазақстан Республикасының Конституциясы; Қазақстан Республикасының Конституциялық заңдары; Қазақстан Республикасының Кеден кодексі; Қазақстан Республикасының «Салықтар және бюджетке міндеттемелік төлемдір туралы» кодексі; Қазақстан Республикасы Президентінің 1998 жылғы жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасының 2030 жылдарға араналған даму стратегиясы; Қазақстан Республикасының 2010 жылдарға арналған дамудың стратегиялық жоспары; Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдарға арналған индустриалды-индустриальды-инновациялық даму стратегиясы; Қазақстан Республикасы Үкіметінің Регламенті; Қазақстан Республикасы Үкіметінің  2004 жылғы 21 шілдедегі «Бюджеттік  бағдарламалардың тиімділігін бағалауды өткізу ережелерін бекіту туралы» № 779 қаулысына сәйкес іске асырылады.

Қазіргі кезде мемлекет тарапынан инвестицияны ынталандыру  шараларында кәсіпорындардың инвестициялық  белсенділігін экономиканың шикізаттық емес секторында кешенді түрде қолдауға көңіл бөлінуде.

Инвестицияны мемлекеттік қолдаудың бірыңғай жүйесі шеңберінде, мемлекеттік инвестициялық қызметті жетілдіру мен тиімділігін арттыратын, өндірістік инфрақұрылым мен өңдеуші өнеркәсіптің дамуын, сыртқы және ішкі инвестицияларды елімізге тартуды ойластыратын даму институттары жұмыс істеуде.

Қазақстанның Даму Банкі  ұзақ мерзімді және орташа мерзімді төмен  пайыздық несиелер беру, соның ішінде экспорттық, сондай-ақ басқа да несиелік институттар ұсынатын зайымдар мен  несиелерге гарантиялық міндеттемелер  алу сияқты, жеке сектор мен мемлекеттің инициативасын қаржылық қолдауды жүзеге асырады.

Қазақстанның Инвестициялық  Қорының (ҚИҚ) мақсаты Қазақстандық болсын, шетелдік болсын кәсіпорынның жарғылық капиталына бөлшектік және бақылаусыз қатысу арқылы экономиканың шикізаттық емес жеке секторының инициативасына қаржылық қолдау көрсету.

Жеке секторда қажетті  қаражаттың жетіспеуі жағдайында, жобаны қаржыландыруды жеңілдету үшін ҚИҚ  жарғылық капиталға қатысу арқылы (акция  сатып алу) бірге қаржыландыра алады, бірақ та бақылау пакетіне ие болмайды.

Оның өзі ҚИҚ-ң жаңа өндірістің тууына ықпал етіп қоймай, соның ішіне жоғары технологиялы бағалы қағаздар нарығының дамуына  да мүмкіндік береді.

Индустриальды-инновациялық қор нарықтық экономиканың венчурлық қызметін ынталандыруға бағыталған, ал бұл керек десеңіз кейбір дамыған елдерде толық дәрежеде жоқ екен. Бұл қызмет әсіресе ақпараттық сектор, электроника, биотехнология және т.б. сияқты экономиканың жоғары технологиялы салаларын құру мен дамытуға керек. Қор қызметінің басты мақсаты индустриальды-инновациялық белсенділікті арттыру, Қазақстан Республикасының жоғары технологиялы және ғылымды көп керек ететін өндірісті дамыту.

Қордың негізгі міндеттері:

- индустриальды-инновациялық  инфрақұрылым элементтерін жасауға  қатысу (технополистер және технопарктер, ақпараттық-талдау орталықтары т.б.);

- отандық және дүниежүзілік  деңгейдегі ірі венчурлық инвесторлармен  бірге венчурлық қорлар құру;

- жоғары технологиялық  және ғылымды көп қажет ететін  өнімді өндіру, жаңа технологияны  дайындау мақсатында құрылатын және қызмет етіп жүрген кәсіпорындардың жарғылық капиталына қатысу;

- грант ұсыну арқылы, экономикалық-технологиялық дамуы  және коммерциялық тиімділігі  тұрғысынан әлеуетті-перспективалы  саналатын, қызмет көрсету, тауарлар, жаңа технологиялар жасауға бағытталған жекелеген ғылыми зерттеулер мен тәжірибе конструкторлық жұмыстарды қаржыландыру.

Экспортты сақтандыру корпорациясының  негізгі міндеттері саяси және реттеуші тәуекелдерді сақтандыру және қайта  сақтандыру жолымен қазақстандық өндірушілердің тауарларымен қызмет көрсетулерін экспорттауға тікелей ықпал ету.

Экспортты сақтандыру корпорациясы қазақстандық өнімдердің экспортының  дамуы үшін маркетингтік зерттеулер жүргізіп, потенциалды өткізу нарығы туралы ақпараттарды анықтайды және таратады. Бұл қаржылық және әкімшілік көзқарастар тұрғысынан экспорттық транзакцияны жеңілдету бағытында бүкіл дүние жүзі мойындаған құрал болып табылады.

Мемлекеттік органдар мен  жоғарыда айтылған Қазақстандық дамыту институттарының өзара байланысының көрсеткіші деп инвестициялық жобаларды жүзеге асыру үшін инвесторларды мемлекеттік қолдаудың нақты шараларын алуды айтуға болады. Тура инвестицияның қатысуымен инвестициялық жобаларды бірігіп қаржыландыруға артықшылықтар беріледі.

Жалпы алғанда тұрақты  қызмет етуі орталықсыздандыру, мамандандыру, бәсекелестік принциптеріне негізделген даму институттары біртұтас жүйені құрайды.

Одан басқа, сервистік  даму институттары маркетингтік және аналитикалық зерттеу Орталығы мен  инжиниринг және трансферттік технология Орталығы құрылып, олар мемлекет жүргізетін индустриалды-индустриальды-инновациялық саясатты экспертті-аналитикалық және техникалық қолдауды іске асыруы тиіс.