Индустриально-инновационное развитие РК

Сонымен бірге, «инновация»  мен «жаңашылдық» ұғымын ажыратылады.

Жаңашылдық–тұтынушыларға  иелік етуге немесе қолдануға  бағытталып жасалған шығармашылық қызмет нәтижесіндегі жаңа немесе жаңаартылған өнім. Ол жаңа материал, бұйым, әдіс, технология, қызмет түрінде болуы мүмкін. Жаңалық жаңалық ашу, туынды, патент, тауарлық белгі және басқадай түрде енгізіледі.

Инновация (жаңаенгізім  синонимі)–бұл жаңалықты игерілу үрдісіне қосу, енгізу болып табылады.

Аталған екі ұғымды мынадай  белгілер арқылы ажыратуға болады:

1. Жаңалық ашу немесе ойлап табу фундаментальдық деңгейде жасалады да, ал инновация технологиялық тұрғыда іске асады;
2. Жаңалықты жалғыз–ол ойлаптапқыш жасауы мүмкін, ал инновацияны ұжымдық (лабораториялық, бөлімдік, институттық) жұмыс болып табылады, яғни индустриальды-инновациялық жоба түріне енеді;
3. Жаңалық ашу пайда табуды көздемейді. Инновация  әрқашан үлкен көлемде ақша табуды, пайда көруді, еңбек өнімділігін көтеруді және жаңаенгізімдер, техника, технология негізінде өндірістің өзіндік құнын төмендетуді мақсат тұтады;
4. Жаңалық ашу кездейсоқ, ойламаған жерден болуы мүмкін, ал инновация ізденістің нәтижесі. Оны кездейсоқ ендіре салмайды. Ол нақтылы техника-экономикалық негіздеменің болуын қажет етеді.  [9]                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                                         

Экономика инновациялы  болып табылады, егер қоғамда мыналар  орнаса:

- кезкелген индивид,  тұлғалар тобы, кәсіпорын елдің әрбір нүктесінен және кезкелген уақытта автоматизациялық қол жетімділік негізінде және телекоммуникациялар жүйесі арқылы жаңа немесе танымал білім, инновациялар ( жаңа технологиялар, материалдар, машиналар,  өндірісті ұйымдастыру және басқару туралы  және т.б.), индустриальды-инновациялық қызметтер,  индустриальды-инновациялық процестер туралы кезкелген қажетті ақпаратты алуы;

- кезкелген индивидуумға,  топтарға және ұйымдарға алдыңғы  бөлімдегі әрекеттікті орындауды қамтамасыз ету үшін қол жетімді қазіргі заманғы ақпараттық технологиялар және  компьютерлік жүйелер шығарылады, құрылады.

- жедел дамып келе  жатқан ғылыми-техникалық прогреске  және  индустриальды-инновациялық  дамуға тұрақты қолдау үшін  қажетті ұлттық ақпараттық ресурстарды құруға қамтамасыз ететін инфрақұрылымды дамыту, сонымен қатар, қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуына қажетті көп жоспарлы ақпаратты  құра білуі;

- барлық саланы және  өндіріс пен басқаруды  автоматтандыру  мен компьютерлеу процесі жүргізіледі; әртүрлі салалардағы  индустриальды-инновациялық қызметті кеңейту мен белсенділігін арттыру үшін әлеуметтік құрылымды оңтайлы өзгерту;

- жаңа идеяларды, білімді,  технологияны еркін қабылдауға,  индустриальды-инновациялық қызметке  әртүрлі тәжірибені  құруға және оны енгізуге дайын болуы;

- қазіргі инновацияны  жедел және икемді жүзеге асыруға   жоғары өндірістік технологияға  негізделген индустриальды-инновациялық  инфрақұрылымды дамыту; ол кезкелген  инновацияны құруға және  өндірісті  дамытуға әмбебапты, бәсекеге қабілетті болуға тиіс;

- инноватика және инновациялық қызмет саласында білікті кадрларды  даярлаудың және қайта даярлаудың  икемді жүйесі болуы,  олар  отандық өндірісті және территорияны қайта қалпына келтіру мен дамытуға кешенді  жобаларды  тиімді жүзеге асырады.

Индустриальды-инновациялық менеджмент- фирманы басқарудың ең жоғарғы деңгейіне  қолданылатын стратегиялық басқарудың бір бағыты. Оның мақсаты келесі салаларда кәсіпорынның ғылыми-техникалық және өндірістік қызметінің басты бағыттарын анықтау болып табылады: жаңа өнімді өндіру және өндіріске енгізу (индустриальды-инновациялық қызмет); шығарылатын модернизациялау және одан әрі дамыту; өнімнің дәстүрлі өндіретін одан әрі дамыту;ескіріп қалған өнімді өндірістен алу.

 Индустриальды-инновациялық менеджментте басты назар инновацияның (жаңашылдықтын) стратегиясын қалауға және оны іске асыратын шараларға аударылады. өнімнің жаңа түрлерін табу және өндіріске енгізу фирма стратегиясының басты бағытына айналады, өйткені ол фирма дамуының барлық басқа бағыттарын анықтайды.

 Инновациялық менеджмент мыналарды  жобалайды:

• инновациялық қызметтің бағдарламалары мен жоспарларын жасап шығару;
• жаңа өнімді тауып шығару және өндіріске енгізу процестерін бақылау;
• жаңа өнімдерді шығару туралы жобаларды қарастыру;
• біртұтас индустриальды-инновациялық саясат жүргізу;
• инновациялық қызмет программаларын қаржымен және материалдық ресурстармен қамтамасыз ету;
• инновациялық қызметті мамандырылған жұмысшылармен қамтамасыз ету;
• инновациялық мәселелердің кешенді шешім жолдарын табу мақсатында уақытша мақсатты топтарды құру.

 Инновациялық процесстің бағыттылығы  мен мазмұнына факторлардың басты  төрт тобы әсер етеді:

1. Жаңа енгізулер жайында хабардар болу. Жаңашылдықтын ұйымда қабылдануы және өндіріске енгізу мүмкіндігі ұйымның қаншалықты жаңашылдықтан хабардар болуынан және олардың тиімділігін бағалаудан тәуелді болады. Хабардар болу бір жағынан, ұйым жұмысшыларының сапасымен байланысты болса, екінші жағынан, жаңашылдықты іздеу процдурасының бар болуымен байланысты болады.

 Белгілі бір жаңашылдықтын енгізілуі мәселені дұрыс түсінуінен әрі ұсынған жаңашылдықтын тиімділігінен тәуелді болады. Жаңашылдықты мақұлдау үшін, ол белгіленген немесе күтілген нәтижеге жету жолындағы ауытқуды түзету әдісі ретінде қолдануы тиіс.

2. Сыртқы бағыныштылық – фирманың сыртқы ортадан тәуелділік немесе сыртқы жүйелер алдындағы жауапкершілік деңгейі. Бұндай тәуелділіктің белгілі түрі – ұйымның сыртқы ортадан алатын қарыз қаражатына , қорларға, клиентураға қажеттілік.
3. Резервті ресурстар – басқа мақсаттарға әлі пайдаланылмаған ресурстар. Фирманың резервтерге ие болуы жаңашылдық пен мәселе түсінігінде үлкен роль атқарады. Кез келген жаңашылдықтарды енгізу белгілі резервтердің пайдаланылуын қажет етеді. Резерв бұрыннан бар болуы мүмкін немесе арнайы құралуы мүмкін.

Ұйымдастырушылық құрылым. Орталықтандыру, формализация, күрделілік, интеграцияға ұшыраушылық, ашықтық сияқты өзгерістер ұйымның проблемаларды, олардың шешу жолдарына ізденісін және шешім қабылдаудың өзін түсінуіне және қабылдауына әсер етеді.

 Жаңашылдық мұқтаждық ретінде жиі қолданылады, сол жағдайда егер кәсіпорынның алдындағы туындаған мәселелерді жаңашылдықсыз шешу мүмкін емес.  Бірақ, сонымен қатар жаңашылдыққа жеткілікті сақтықпен қарау керек. Түсіндіретін тағы бір жағдай, әрбір жаңашылдық қалыптасқан жүйелердің бұзылуына, оның ішіндегі өзіндік қарама-қайшылықтарға әкеп соғады. Инновация облысындағы мамандар ұйымды функционалдау мен оны өзгерту арасындағы белгілі қарама-қайшылықтың туындайтынын анықтап отыр. Фунционалдау қандай да бір әрекеттің нәтижені циклдік өзіндік өндіруді қарастырады. Ол тек оның тұрақты және әрдайым болған жағдайда ғана әсерлі болмақ.. Ұйымның мақсатының, құрамының, құрылымның, жүйесінің тұрақтылығы оның функционалдаудың маңызды жағдайы болып табылмақ. Қандайда бір жаңашылдық, тіпті қандай да бір уақытта функционалдауды «бұзады» оның параметрлері өзгереді және осылайша жүйедегі тепе-теңдік бұзылады. Мақсат пен жүйе тұрақтылығы арасындағы қарама-қайшылық және оның өзгеруін индустриальды-инновациялық деп атайды. Жүйедегі тұрақтылықты сақтау, жүйедегі өзінің бір элементін өзгерте отырып, өзгелерінің тұрақтылығын сақтау жасанды кезеңдер арқылы жүзеге асырылады.

Кәсіпорындағы инновациялық потенциал белгілі элементтерден  құралады.

Ол кәсіпорынның (ұйымның) экономикалық саясатты әзірлеуі оның әлеуетті мүмкіндіктер мен тиісті ресурстармен қамтамасыз етілуін бағалау негізінде, жақын арадағы және болашақ даму стратегиясы мен қызметінің мақсатын анықтауды тұжырымдайды.

Кәсіпорынның мақсаты оның даму концепциясы мен іскерлік белсенділігінің негізгі бағыттарын анықтайды. Стратегия кәсіпорынның ғылыми-техникалық әлуеті мен өндірістік-тұрмыстық мүмкіндіктерін ескере отырып, шаралардың негізділігін және көзделген мақсатқа жету жоспарының әзірленуін қарастырады.

Мақсаттар – кәсіпорынның қызметі мен басқару процесі бағытталған жеке сипаттамаларының нақты жағдайы. Кәсіпорынды басқару жүйесінде мақсаттар келесідегідей маңызды қызметтерді атқарады.

- кәсіпорынның философиясын, оның  қызметі мен дамуының концепциясын  қамтып көрсетеді. Ал қызмет  түрлері жалпы және басқарушылық құрылымының негізіне кіретіндіктен, нәтижесінде мақсаттар кәсіпорынның сипаты мен ерекшелігін анықтайды;

- кәсіпорынның және жеке жұмыскердің  (адамның) ағымдағы әрекетіндегі  тұрлаусыздығын азайтып, оның  сыртқы ортаға бейімделуін,  көздеген нәтижеге жету үшін бағытталуға (сконцентрироваться), бір жағынан өз әрекетін шектеуге, өзіндік қылықтар мен тәртібін реттеуге, шапшаң қимылдау мүмкіндігіне, көздеген нәтижеге минималды (аз) шығынмен жетуді қарастырады;

- мәселелерді бөліп шығару, шешімдерді қабылдау, жүзеге асырылатын қызмет нәтижелерін бақылау мен болжау, сонымен бірге айрықша танылған (көрінген) қызметкерлерді материалды және моральды көтермелеу критерийлерінің негізін құрайды.

- мақсаттардың нақты не жалғандығына  қарамастан (тәуелсіз), өзінің айналасына тек ынтагерлерді жинақтайды, оларға еркін өз мойнына оңай емес міндеттерді алуға және оны жүзеге асыру үшін барлық мүмкін күш-жігерді жұмсауды қажет етеді. (мысалы: алғашқы бесжылдық жаңа құрылыс, тың жерлерді игеру, БАМ-ды салу).

- ресми түрде жарияланған мақсаттар  қоғам алдында ұйымның қажеттілігі  мен заңды түрде өмір сүруін  ақтау ретінде қызмет етеді,  әсіресе кәсіпорынның қызметі  жағымсыз әрекеттерді туғызса  мысалы: қоршаған ортаны ластау  т.б.

Аталған талаптардың сақталуы кәсіпорын мақсатын жүйелі түрде сипаттайтын оның (нақты) классификациясын береді.

Маңыздылық дәрежесіне байланысты, мақсаттар стратегиялық және тактикалық болып бөлінеді. Стратегиялық мақсаттар  ұйымның тұлғасы мен оның өмірін сапалы түрде өзгертетін келешекке  арналған мәселелерді шешуге бағытталады, мысалы: өз қызмет ету саласында біріншілікке жету, халықаралық нарықтарға шығу, өндірістік базаны түпкілікті жаңарту т.б; тактикалық – стратегиялық мақсат қатынасына аралықты болады. Ол нәтижеге жетудің жеке кезеңдерін бейнелейді, мысалы: күрделі жұмысты жүргізу.

Мақсатты жүзеге асыруға қажетті  уақыт мерзіміне байланысты, мақсаттардың мынадай түрлерін бөліп шығарады:

    - ұзақ мерзімді (5 жылдан  жоғары)

    - орта мерзімді (1-5 жыл)

    - қысқа мерзімді (1 жылға  дейін)

Ұзақ мерзімді мақсатқа қарағанда  қысқа мерзімді мақсатқа әрекеттердің егжей-тегжейлігі және нақтылығы тән. Қысқа мерзімді мақсаттар ұзақ мерзімді мақсатқа жетудің жолы (кезеңі) болып  табылады.

Мазмұны бойынша мақсаттар технологиялық, экономикалық, өндірістік, әкімшілік, маркетингтік, ғылыми-техникалық, әлеуметтік түрлерге бөлінеді.

Технологиялық мақсаттарға мал  шаруашылығы мен егіншілік жүйесін  жетілдіру, компьютірлендіру, жаңа өндірістік ғимараттардың құрылысын жатқызуға  болады.

Экономикалық мақсаттарға: ұйымның қаржы орнықтылығын нығайту, пайдалылықты өсіру, акционерлік капиталдың нарықтық құнын нығайту т.б. жатады.

 Өндірістік мақсаттарға тауар  мен қызметтің белгілі көлемін  өндіру, олардың сапасын арттыру,  өндірістің тиімділігін арттыру,  өзіндік құнын азайту т.б.

 Әкімшілік мақсаттарға ұйымды  басқарудың жоғарғы (сапалы) деңгейіне  жету, қызметкерлер арасында өзара  сенімділік пен дұрыс тәртіпті  орнату.

 Маркетингтік мақсаттарға өткізу  нарығын жаулап алу, жаңа тұтынушыларды  (клиенттерді) тарту, тауарлар  мен қызметтердің өмірлік циклін ұзарту, бағадағы жетекшілікке жету т.б.

 Ғылыми-техникалық мақсаттарға:  өндіріске жаңа және жетілдірілген  өнім үлгілерін жасау мен енгізу, оларды халықаралық стандарт  талаптарына дейін жеткізу т.б.

 Әлеуметтік мақсаттар жұмыскерлердің еңбек етуіне, өміріне (өмір сүруіне) және демалысына қолайлы жағдайлар жасау, олардың білімділік және біліктілік деңгейін көтеруге және т.б. бағытталады. Мысалы: ауыр және қол еңбекті жою, әлеуметтік серіктестік (әріптестік) қатынасты орнату, адамды жоғары сапалы медициналық жабдықпен қамтамасыз ету т.б.

 Бейнелеу формасы бойынша  мақсаттар сандық және сапалық  көрсеткіштер болып ажыратылады.  Бірінші жағдайда, өнімнің рубль,  теңге, тн, дана түріндегі өндірісі, ал 2-нде ұйымда қолайлы моральды-психологиялық климатты орнату қарастырылады.

 Мақсаттар жатқызылатын деңгейі  бойынша, жалпы және айрықша  (спецификалық) болып бөлінеді. Жалпы  мақсаттар кәсіпорын қызметінің  кешенді бағыттары мен оның  дамуының концепциясын бейнелейді. Жалпы мақсаттар құрамына ең  алдымен негізгі (бас) мақсат немесе миссия (мақсаткерлік) деп аталатын және оның мазмұнын ашатын, нақтымайтын 4-6 жалпы ұйымдастырушылық мақсаттардан тұрады. Бүгінде миссияны (мақсаткерлікті) қоғамдық қажеттіліктерді қанағаттандыру тұрғысында қарастырады.