Индустриально-инновационное развитие РК

КІРІСПЕ

 

Әлемдік экономиканың жаһандануы және қазақстандық экономиканың ашық жағдайында отандық компаниялардың ел ішіндегі және шетелдегі тауарлар мен капитал нарықтарындағы бәсекелік күреске дайын еместігі анық байқалуда. Сондықтан Қазақстан Республикасының әрі қарай дамуында тек өндірістің тұрақтануы мен өсімі ғана емес, оның құрылымдық жағынан атқарады. Оның үстіне олардың бір бөлігі іс жүзінде жобалы инновациялық жүйенің әрекеттері болып табылады. Қазіргі таңда кез келген елдің экономикасының дамуы, халықтың рухани және материалдық игіліктерінің артуы, ең алдымен, сол елдің ғылымы мен білімінің, мәдениетінің тұрақты дамуына байланысты екені шындық.

Бүгінгі таңда Қазақстан  күрделі экономикалық және саяси  міндеттерді табысты шешуде басқа  елдерге үлгі болатын деңгейге көтерілді. Қазақстанның бәсекеге қабілетті елдердің көшбасшылығына ұмтылуы заңды құбылыс. Өйткені, еліміздің экономикалық әлеуеті мен қоғамдағы саяси тұрақтылық, демократияның дамуы оған мүмкіндік беріп отыр. ХХІ ғасыр  білімнің, ақпараттың жаңа технологияның өрістеу ғасыры. Білімнің, ғылымның бәсекеге қабілетілігі бұл күнде көптеген  мемлекеттер үшін көкейкесті мәселе болып отыр. Озық ғылыми-техникалық инфрақұрылымсыз және кәсіби шеберлігі жоғары білімді кадрларсыз, жаһандану талаптарына сәйкес даму мүмкін емес. Осы мақсатта отандық ғылым мен білім беру жүйесінің алдында тұрған  басты міндет – білім мен ғылымды халықаралық деңгейге көтеру.

Экономикамыздың жаңа даму кезеңіне өту процесі халық шаруашылығының нақты секторын, әсіресе, ең басты  саласы болып табылатын индустрияны қайта құру мен дамытуда маңызды да сапалы өзгерістер енгізумен басталды. Аталмыш кезеңде индустриялық өнімдер өндірісінің артуы осы сала құрылымындағы жағымды өзгерістермен байланысты болды. Дәлірек айтсақ, мұнай, газ, қара және түсті металлургия мен азық-түлік және текстиль индустриясы өнімдерін өндіру және өңдеуге қатысты салалардың салмақ үлесі айтарлықтай мөлшерде артты. Жалпы алғанда, қазіргі таңда ЖІӨ көлемінің 25,6% мен халықтың 22,2%-ын жұмыспен қамтып отырған индустрия өндірісінде елдің шаруашылық белсенділігі арта отырып, өндірістік-техникалық потенциалын күшейтерліктей деңгейде жұмыс жүргізіле бастады.

Индустриалды-инновациялық даму – Қазақстанды қазіргі дағдарыстың  дауылынан мейлінше аз шығынмен алып шығатын жол. Біз жаңа технологияларды игеріп, инновациялық өсуді қолдаған жағдайда ғана дағдарыстың зардаптарынан тезірек құтыламыз.

Индустриялық өндірістің тұрақты өсу тенденцияларын нығайту  және оның құрылымдық өзгерістерін жақсарту үшін отандық индустрияны дамыту мәселелерін кешенді түрде шешу бағдарын қарастыратын, алдымыздағы 2015 жылға дейінгі мерзімге арналған жаңа мемлекеттік индустриялық-инновациялық саясатты ұстанып, жүзеге асыру қажет. Өйткені, мұндай әрекет индустрия саясатына кешендік сипатты бере отырып, осы саланың даму деңгейі мен қазіргі жағдайын қалыптастыру мақсатын көздеген саясаттарды орындау барысында қателіктер мен кемшіліктердің пайда болуын тежеуге мүмкіндік береді. Халықтың әл-ауқатының көтерілуі мен ұлттық экономиканың тиімділігі көп жағдайда инновациялық үрдістердің даму сатысымен айқындалады. Осы мақсатта қабылданған Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдарға арналған индустриалдық-инновациялық даму стратегиясының жүзеге асырылуы – тәуелсіз Қазақстанның кемел келешекке ұмтылғандығының айғағы.

Қазақстан индустриясы  халық шаруашылығының индустриализация деңгейін, егеменді ел экономикасының нақтылығы мен перспективасын, қазіргі  әлемдік шаруашылықтағы орны мен  рөлін ақтайтын басты фактор болып табылады. Сонымен қатар, Қазақстанда үлкен руда қорлары, минералды шикізат, отын-энергетикалық ресурстар, құнды және сирек кездесетін жер металдар қоры бар, сондай-ақ, негізінен, өнімі шетелдерге жіберілетін пайдалы қазбаларды табудың және өңдеудің күшті индустриясы бар. Алайда, Қазақстанда машина құрылысының көп профильді жаңа базасы, жоғары сапалы дайын тауарлар өндіру және іс жүзінде ғылыми-техникалық күрделі тауарлар өндіру саласы да жоқ, халық тұтыну тауарларының индустриясы нашар дамыған, химиялық индустрия, мұнай, газ және көмірсутек шикізаттарды өңдеу потенциалы жеткілікті түрде қолданылмайды.

Қазіргі кезде Қазақстанда ескі және жаңа инновациялық жүйелердің элементтері ұштасқан ауыспалы типтегі ұлттық инновациялық жүйеде (ҰИЖ) венчурлік қорлар қалыптастыру арқылы қызмет атқаруда. Жаңа ҰИЖ-ге индустрия мен қызмет көрсету саласындағы шағын сектордың ғылыми-техникалық ұйымдарын, шағын инновациялық кәсіпорындарды, көптеген мемлекеттік емес, коммерциялық емес, ғылыми, талдау жасаушы, консалтингтік, т.б. орталықтарды жатқызуға болады.

Диплом жұмысының өзектілігі - Индустриалдық дамыған елдерде экономиканың нақтылы секторы кәсіпкерлікті мемлекеттік деңгейде дамыту мақсатымен индустриялық-инновациялық іс-әрекеттерді жандандыру мәселелеріне үлкен көңіл бөлінуде. Сонымен қатар, кез-келген елдегі индустриялық-инновациялық белсенділіктің негізгі қозғаушы күші жоғары технологиялармен қаншалықты қамтамасыз етілетіндігімен анықталады.

Диплом  жұмысының негізгі мақсаты – Қазіргі уақытта біздің елімізде бәсекеге қабілетті өнімдерді өндіруге    негізделген жаңа ақпараттық технологияларды игеру, республикамыздың   индустрия  және ғылыми техникадағы әлеуетін дамыту

Диплом  жұмысы кіріспеден, 3 тараудан, қорытынды, қолданылатын әдебиеттер тізімінен тұрады.

Диплом жұмысының бірінші  тарауында Индустриальды-инновациялық қызметті мемлекеттік реттеу механизмі,кәсіпорындағы инновациялық потенциал, Индустриальды-инновациялық менеджмент, инновациялық әрекет сипатталған.

Екінші тарауында Қазақстан Республикасында индустриялық-инновациялық мемлекеттік бағдарламалар, Индустриалық-инновациялық тауарлар, жұмыстар және қызметтердің отындық және шет ел нарығында орын табуы, Қазақстан Республикасында индустриялық-инновациялық қызметті мемлекеттік қолдау шаралары қарастырылған.

Үшінші тарауда Индустриялық-инновациялық даму перспективалардың кейбір мәселелері, кадр саясатын жетілдіру бағыттары сипатталған.

Әдіснамалық негізі: Қазақстан Республикасының заңдары, заңнамалары, сонымен қатар көптеген отандық және шетелдік авторлардың соның ішінде: Мухамедьяров А.М. Фатхутдинов Р.А., Аньшина В. М., Дагаева А.А., Шумпетер Й.   т.б. басылымдары қолданылды.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ ИНДУСТРИАЛЬДЫ-ИННОВАЦИЯЛЫҚ  ҚЫЗМЕТТІҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ

 

1. Инновация мен инновациялық қызмет мәні

 

 «Инновация» термині   жалпы қолданыста кең мағынаға  ие. Инновация (жаңашылдық енгізу) туындыларға, ашуларға, ескіні жаңартуға бағытталады. Соның нәтижесінде қоғамның дамуына және тұтастай прогреске алып келеді. Экономикалық теорияда инновация жаңа технологияларды, өнімдерді, индустриалды ұйымдардың формаларын  енгізумен түсіндіріледі.

Белгіленген мерзімге дейін  инновацияның дамуы толықтай  қамтылмады.

Ғылыми идеяның немесе  тұжырымдаманың толықтай мәнін ашу үшін  оның  тарихи мәніне үңілу қажет. Бұл «инновация» ұғымына да қатысты.  Экономикалық мәні  бір уақытта  адамдар қызметтерінің үш бірдей саласына қатысты: экономика, ғылым әлемі және идеология.  Үш салада  экономикалық идеяның дамуына, инновацияның туындауына өз ықпалын тигізеді. [3]

Нарықтық экономикаға  дейінгі кезеңде инновация табиғат  заттарын  адамдарға өз қажеттіліктерін қанағаттандыруға анықтап ұсыну түсінігімен сипатталды.  Шаруашылық әлемі  ежелгі ойшылдардың,  басқарушылардың және философтардың ойлау негізіне айналып, олар  экономикалық  білімнің ғылыми жүйесін  қалыптастырды. Бұл кезеңде индустриальды-инновациялық процестердің және ізденістердің алғашқы теориялық концепциялары пайда болып,  меркантилизм оқулар жүйесінде көрініс тапты.

Реттелмейтін нарықтық қатынастар кезеңіндегі инновацияның экономикалық оқылымдары инновацияның  нарықты өзі реттеуші түрінде кең дамып,  либерализм, еркін бәскелестік пайда болғанда туындады.

Осы кезде білімнің классикалық  жүйесі қалыптасып, ойшылдар инновацияның экономикалық теориясын ең үздіктерін ұсынды. Ерекше орынды  экономикалық ғылымның  алғашқы классигіне айналған А. Смит алады. А. Смиттің еңбектерінде  экономикалық ойлар екі бағыт бойынша ұсынылған: ол философ – моралист ретінде шаруашылық құбылыстарды  этикалық  тұжырымдаудың аристотелдік дәстүріне жүгінді, ал  экономист ретінде экономикалық ойдың жаңа негізін –классикалық саяси  экономиканы қалыптастырды.  Классикалық саяси экономика  идеологиялық және ғылыми міндеттерді шешудің жаңа бағыттарын ұсынды.  Индустриальды-инновациялық бағыт екі бастама негізінде жүргізілді:  айырбастау теориясы (нарық) және  өндіріс теориясы (байлық).  Классикалық мектептің осы   теорияларының мәнділігін  бағалағанда әртүрлі пікірлер қалыптасты: К.Маркс ең басты міндет ретінде Петти, Кенэ, Рикардо еңбектерінде аталғандай өндіріс теориясының маңыздылығын ерекшеледі; сонымен бірге батыстық білімде А. Смиттің  айырбас теориясында айырықша орынға ие болды.

Классикалық мектептің  барлық интеллектуалдық мұрасындай, А. Смиттің жаңашылдығы мынада: шаруашылық өмірдің  құбылыстарын жаңартып, байлық сырын ұғынуға тырысуы және  оны түсіндіруі.  Оның тұжырымы бойынша,  байлық көзін саудадан, айырбастан іздемеу керек,  өндірістің өзінен табуға болады.  Өндірісті дамыту – халықтың шаруашылықтық игілігінің негізі.  Бұл көзқарасты қоштаған ағылшын ғалымдарының бірі      У. Петти болды. [4]

П.Л. де Буагильбердің ерекше идеясы  экономикалық  ойлардың әрі қарай  дамуына өз ықпалын тигізді. Ол  Ф.Кенэ, Ж. Б. Сэй, С. Де Сисмонда және П.Ж. Прудон еңбектеріне сүйенді. Оның  байлық теориясына қосқан үлесі  пропорционалдық теориясымен тығыз байланысты.  Ғылым тарихында ол алғаш болып, нарықтық тепе-теңдік бағасына қоғамдық өндірістің пропорциясы сәйкес келетіндігін анықтады. Инновацияның экономикалық теориясына Д. Рикорданың техникалық прогресс туралы және басқа да индустриальды-инновациялық  идеяларын да кіргізуге де болады. Й. Шумпетерде  инновация теориясының ерекше ойын қалыптастырған ғалымдардың  бірегейі болды.  Шумпетердің экономикалық даму теориясындағы негізгі идеялары экономика өзінің дағдылы траекториясынан шығып, «өз көрсеткіштерін  жедел өзгертуге» бағытталады.  Ол үшін «жаңа комбинацияларды» құру қажет, оның негізгі түрлеріне мыналар жатады:

1. Жаңа игіліктер   өндірісі, яғни тұтынушыға әлі  танымалдығы жоқ жаңа 

сапалы игілікті құру.

2. Өндірістің және  игіліктерді коммерциялық пайдаланудың  жаңа әдістерін қолдану,  яғни өндіріс саласына өндірістің жаңа  әдісін енгізу, оның негізінде жаңа ғылыми ашу жасау міндетті емес.

3. Өткізудің жаңа  нарықтарын  игеру.

4. Шикізаттың немесе  жартылай фабрикаттардың жаңа  көздерін игеру.

5. Салалық құрылымды   өзгерту.

Инновацияның экономикалық теориясы дамуы әрі қарай  түрлі  бағыттар бойынша  жүзеге асырылды. Инновация табиғатын,  оның типологиясын зерттеуге және олардың  экономикалық жүйедегі  рөлін  анықтауға көптеген  тұжырымдамалар қалыптасты.  [5]

Инновация жүйе үшін жаңа, қабылданатын және пайдаланылатын идея, қызмет және материалдық нысандар сияқты заттық ұғым мағыналарын білдіреді. Сонымен бірге инновация жаңа пайда болған нәтижелердің үрдісі, зерттелуі, бейімделуі және пайдаланылуы болып табылады. Индустриальды-инновациялық үрдістің кең қолданылатын қабылданған пікірлерден ерекшелігі ол жаңа өнімнің, қызметтің және технологияның пайда болуымен шектелмейді. Бұл үрдіс өндіріске енгізілгеннен кейін  де үзілмейді, өйткені жаңа енгізімнің тарауына байланысты  ол жетіледі, тиімділігі арта түседі, жаңа қасиетке ие болады, яғни пайдалану салаларында жаңа қолданыстар, тұтынушылар пайда болады.

А.Н. Цветков «жаңаенгізім»  терминін аяқталған  индустриальды-инновациялық үрдіс деп санамайды, үрдістің өзі  деп есептейді. Ол: «Жаңаенгізім –бұл үрдіс. Бұл үрдістің негізінде – бір жаңа нәрсенің, жаңашылдықтың практикалық жүзеге асуы жатыр. Осылай жаңа нәрсе, жаңаенгізім үрдісінің негізгі мағынасы құралады». [6]

Анықтамалардың бұдан  басқа толық және көлемді түрлері  кездеседі: «Инновация–бұл кез келген өмір саласындағы, адам әрекетіндегі және нарықтағы тұтынушылықты қанағаттандыратын, экономикалық тиімділікке әкелетін жаңа идеяның жүзеге асуы».

Осы позицияны ұстанған ресей зерттеушілері индустриальды-инновациялық үрдісті индустриальды-инновациялық өзгерістердің іске асуы мен дайындалуы және бір бүтін тұтастықты білдіретін бір-бірімен байланысты фазалардың құралуы дейді. Бұл үрдістің нәтижесінде  жүзеге асырылған, өзгертулері қолданылған – инновация пайда болады. инновациялық үрдісті іске асыруда диффузияның (бұрын игерілген және пайдаланылған инновацияның жаңа орында таралуы)  мәні зор. Оларды есепке алу сәтінде экономиканы ұйымдастыру мен басқаруда ыңғайлы жүйенің қалыптасуына жағдай жасалады.

Инновациялық әрекет, инновациялық үрдіс-бұл қоғамдық тәжірибеде инновацияны дамытуға бағытталған  жаңа ғылыми зерттеулер мен идеяларды жүзеге асыратын және отандық, әлемдік ғылым мен техникада қолданылатын прогрессивтік технология, жүйе мен жабдықтарды пайдаланудағы  ұжым қызметі деп түсіну керек.

Толық көлемде инновациялық әрекетке кешенділік, жүйелілік тән. Ол жаңаенгізімді  жүзеге асыру кезеңін  түгел қамтитын – идеяның пайда  болуы мен практикада жүзеге асуы мен сатылуында адам әрекетінің барлық: идеяның пайда болуы, маркетинг, жоспарлау, ғылыми зерттеулер, жобалау – конструкторлы-техникалық, қызмет, өндіріс, кадрлық дайындық сияқты  функционалдық салаларды қамтиды. Технологиялық, ұйымдастырушылық және әлеуметтік жаңа енгізулерді бойында сақтаған инновация көпқырлы, көп жоспарлы мәнге ие болады. Оны жүзеге асыруда қоғамдық, табиғи, экономикалық ресурстарды пайдалану дамудың жаңа моделін қалыптастырады. Оның мақсаты – халықтың жағдайын жақсартуды жеделдету.

Үлкен экономикалық сөздікте инновацияны екі құрамдық бөлімге  бөледі:

Инноватика – жаңаенгізім теориясын қарастыратын ғылым саласы- жаңаның қалыптасуы, оның таралуы, жаңалыққа қарсылық, индустриальды-инновациялық ұйымдардың үйренісуі, индустриальды-инновациялық шешімдердің қабылдануы.

Инновация:

1.Техника мен технологияны  алмастыратын қаржыны экономикаға салу;

2.Ғылыми техникалық  прогрестің нәтижесі болып саналатын  жаңа техника мен технология.