Зертханалық жұмыс

дистилденген суды 1 см

3

 калий ерітіндісін  қосып,  түсі лимон  – сары  түстен 

қызғылт сарыға өзгергенше күміс нитраты ерітіндісімен  титрлейді.

            Б) К түзету коэффицентін келсіформула  бойынша есептейді 

К = 10/V,

Мұндағы: V –  титрлеуге  жұмсалған күміс нитраты ерітіндісінің көлемі, см

3

;

                10 – анализге алынған натрий  хлориді ерітіндісінің  көлемі, см

3

                Анализді жүргізу.

              10 см

3

зерттелуші ерітіндіні конусты  колбаға құяды, 90 -100 см

3

дистилденген  суды 1 см

3

 калий ерітіндісін  қосып,  түсі лимон  – сары  түстен 

қызғылт сарыға өзгергенше күміс нитратының ерітіндісімен  титрлейді.

                    Нәтижелерді өңдеу.

Хлоридтердің  массалық концентрациясын Х, мг/дм

3

, келесі формула  бойынша  

есептейді:

Х= (V1*К*0.0035*1000*1000)/V

Мұндағы:

V1 – титрлеуге  жұмсалған күміс нитраты ерітіндісінің  көлемі, см

3

.

К – азотқышқылды күміс ерітіндісіне түзету коэффициенті

V – анализге  алынған зерттелуші ерітінді  көлемі,см

335

            Зерттеу нәтижелері көрнекті  болуы үшін бірнеше су түрінен үлгі алуға

болады, мысалы: ағынды су, өзен суы, ауыз су, минералды  су және т.б.

           Табылған хлоридтердің мәнін  өзара және ШМК мәндерімен  салыстыру 

үшін келесі кесте түрінде толтыруға болады:

№ Зерттеуге  алынған су

үлгісі

Хлоридтердің 

мөлшері, мг/дм

3

Хлоридтердің  ШМК 

мәні

1 Ауыз су

2 Минералданған  су

3 Өзен суы

4 Ағынды су  және т.б.

Блиц тест:

1. Экологиялық  мониторинг неше сатыдан тұрады?

А. 2                       В. 7                  С. 5                      Д. 4               Е. 3

2. Хлор мен  өтпелі иісті жасыл – сары  түсті газ ауадан неше есе  ауыр?

А. 3,5                  В. 2,5              С. 1,5              Д. 4,5               Е. 2

3.  Аурулардың  жалпы деңгейінің жоғарлауы топырақ  ластануының қай 

категориясына жатады?

А. Аз қауіпті                    В. Қауіпті                    С. Өте қауіпті

Д. Рұқсат етілген             Е. Рұқсат етілмеген

4. Токсикология  мен нормалауға маңызды ұғымдардың  бірі?

А. Химиялық зат                  В. Пайдалы зат              С. зиянды зат

Д. Биологиялық  зат              Е. Экологиялық зат

5. Тұнбаға түскенде, аз еритін ерітінділер пайда  болған кезде топырақтың 

жұту қабілеті қалай аталады?

А. Механикалық                В. Физикалық                 С. Химиялық

Д. Ион алмасу                     Е. Биологиялық

6. Органикалық  байланыстың минерализациясы кезінде  атмосфераға СО2-

нің неше молекуласы бөлінеді?

А. 5                В. 7                 С. 2                 Д. 10              Е. 6

7.  Экосистеманың  эволюциялық уақыт кесіндісінде толық өзінен-өзі

қалпына келуі  және өзін-өзі реттеуге қабілеттілігі  қалай аталады?

А. Экологиялық  беріктілік                      В. Экологиялық шығын

С. Экологиялық  норматив                      Д. Антропогенді жүктеме

Е. Жылулық жүктеме

8.  Адамды  қоршаған ортаның шығындары нешеге  бөлінеді және қалай 

аталады?

А. Әлеуметтік, экономикалық                В. Маңызды, маңызсыз

С. Латентті                                                Д. Перманентті, латентті

Е. Әлеуметтік, экологиялық, экономикалық

9.  Сандық  бағасы адамның көлем бірлігіне  қатынасының анықталатын 

жүктеме?

А. Латентті                                                В. Жылулық36

С. Антропогенді                                       Д. Рекреациялық

Е. Перманентті

10.  Атмосфераға шығарылатын шығарындыларды бақылауды қандай 2

топқа бөледі?

А. Антропогенді, табиғи

В. Бұхаралық, бұхаралық  емес

С. Қалдықты, қалдықты емес

Д. Ұйымдастырылған, ұйымдастырылмаған 

Е. Қалпына келетін, қалпына келмейтін

  Бақылау  сұрақтары:

1. Аргентометриялық әдістің мәні

2. Ауыз судағы  хлоридтердің жоғары мөлшерінің  салдары қандай?

3. Ауыз суға  хлоридтер қандай жолмен түседі?

4.  Суды тазалау  әдістері қандай?

Глоссарий:

Өздігінен тазалану процесі - экологиялық жүйенің қайтадан бастапқы

қалпына келу процестері

Фильтрация алаңдары - бұл жеңіл грунттары бар жер  алаңдары

Әдебиеттер тізімі:

1. Рыспеков Т.Р.  «Мониторинг природной среды». Алматы, Қазақ университеті,

2003, 156 с.

2. Безуглая Э.Ю.  «Метеорологический потенциал и  климатические особенности 

загрязнения воздуха городов». Л.: Гидрометеозидат. 1984, 184 с.

3.  Беспамятов  Г.П., Кротов Ю.А. «Предельно допустимые  концентрации 

химических веществ  в окружающей среде». Л: Химия, 1985.

4.  Василенко  В.Н., Назаров И.М., Фридман М.Д.  «мониторинг загрязнения

снежного покрова». Л.: Гидрометеоиздат, 1985, 182 с.

5.  Израэль  Ю.А. «Экология, климат и влияние  возможных его изменений на 

селькое хозяйство  страны». М., Высшая школа, 1987.

6. Израэль Ю.А.  «Экология и контроль состояния  природной среды». М., 1979.

7.  Кузин А.М.  «Прирдный радиоактивный фон  и его значение для биосферы 

земли». М., Наука, 1991, 111 с.

8.  Орлов Д.С., Малинина М.С., Мотузова Г.В., Садовникова  Л.К., Соколова 

Т.А. Химическое загрязнение почв и  их охрана: словарь-спаравочник. М., 1991.

9. Алексеев Ю.В.  «Тяжелые металлы в растениях  и почвах». Л., агропромиздат, 

1987.

10.  Санитарные  парвило по охране атмосферного  воздуха населенных мест.

(Минздрав РК.), 1997.

11. Чигаркин А.В.  Геоэкология Казахстана. Алматы, 1995, 160 с.37

№9 Зертханалық жұмыс

Жұмыстың тақырыбы: Топырақ сапасын нормалау мен  ондағы ШМК

Жұмыстың мақсаты: Топырақ мониторингімен және топырақты  қорғау,

сақтау жолдарымен таныстыру. Мұнай өнімдерімен ластанған  топырақтың

құрамындағы күкіртсутекті  анықтау әдістемесімен таныстыру.

Құрал-жабдықтар: Шайқағыш аппарат; фильтр қағазы; тығынды 200 мл-лік 

колба; 1 мл-лік  колба; титрлегіш пипеткалар; бюкс; кептіргіш шкаф; эксикатор;

КмnO4 ерітіндісі, х.т., 0,01М ерітінді; натрий тиосульфаты Na2S2О3, 0,005М 

ерітінді; күкірт қышқылы, Н2SO4 (тығыздығы 1,84 г/см

3

), 1:3 сұйытылған;

калий йодиді КІ, х.т., 10%-тік ерітінді; крахмал, 1%-тік ерітінді; мұнай

өнімдерімен ластанған  топырақ.

Сабақтың жоспары:           

                                             І. Зертханалық жұмысты орындау

               ІІ. Бақылау сұрақтарына жауап  беру

                                             ІІІ. Блиц тест

     ІV. Зертханалық жұмысты тапсыру

Зертханалық жұмыс

Мұнай өнімдерімен  ластанған топырақтағы 

күкіртсутек мөлшерін анықтау

Топырақта анаэробты  микроорганизмдер қатысуымен органикалық 

заттардың ыдырау процестері үздіксіз жүреді. Кейбір бактериялар органикалық

заттарды тотықтыруға  сульфаттардың оттегісін пайдаланады  да, бұл кезде 

күкіртсутек Н2S бөлінеді. Бұндай процесс органикалық  заттарға бай 

топырақтарда  жүреді.

Н2S – түссіз газ, су мен органикалық еріткіштерде жақсы ериді, күшті

тотықсыздандырғыш болып саналады. 2 үшін ПДК – 0,4 мг/кг топырақта.

Топырақтағы күкіртсутекті  анықтау әдістемесі мұнай өнімдерімен 

ластанған топырақтардағы Н2S-ті анықтауға арналған.

Анализ қышқылдық  ортада КІ мен КмnO4 әрекеттесуі кезінде бөлінетін

І2-тің Н2S-ті тотықтыру  реакциясына негізделген.

Жұмыстың барысы: 100 г топырақты конустық колбаға  салып, үстіне

200 мл дистилденген  су құяды. Колбаны тығынмен  жауып, 4 мин шайқайды.

Бұдан кейін  ерітіндіні фильтрлеп, конустықколбаға 100 мл фильтратты құяды.,

бірнеще тамшы  Н2SO4 тамызып, үстіне 1 мл 10 %-тік КІ ерітіндісін  құйып,

араластырып, бюреткадан 0,01М КмnO4 ерітіндісімен сары түс  пайда болғанша

титрлейді. Йодтың артық мөлшерін 1%-тік крахмал  ерітіндісінің бірнеше 

тамшысын тамызып, тиосульфат ерітіндісімен титрлейді. 0,01М КмnO4

ерітіндісі мен  титрлеуге кеткен тиосульфат ерітіндісінің  айырмасы 100 мл 38

фильтраттағы  күкіртсутектің тотығуына кеткен 0,01М  І2 ерітіндісінің 

мөлшеріне тең  болады.

1 мл 0,01 н ерітіндісінде  0,17 мг Н2S болады.

Мысалы: 0,01М КмnO4 ерітіндісі мен титрлеуге кеткен тиосульфат

ерітіндісінің айырмасы 3 мл болсын. Онда 100 мл фильтраттағы күкіртсутек 

мөлшері  – (0,17) 3 = 0,51 мг болады. Ал 200 мл фильтратта, яғни 100 г 

топырақта  – (0,51) 2 = 1,02 мг Н2S болады. Сонда топырақтағы Н2S

концентрациясы  С (мг/кг топырақта)

                  1,02

С = 1000 ———  = 10,2 мг/кг

                  100

Топырақтың анализінде оның ылғалдылығын да анықтайды, себебі,

анализде топырақ  абсолютті құрғақ болуы керек.

Топырақтың ылғалдығын анықтау:

Кептіргіш шкафта 100-105º  С температурада кептірілген  қақпағы бар 

шыны стаканды (бюксты) аналитикалық таразыда 0,0001 дәлдікке дейін 

өлшейді, оған топырақ  үлгісін салады. Қарашірігі мол топырақтар үшін 15-20г