Зертханалық жұмыс

1. Азот диоксидін анықтау:

1.1.  ТИ [NO2-0,05] индикатор түтігінің екі шетін  де ашамыз;

1.2.  Ауа сорғыш  аспиратордың (НП-3М) ұясына  индикатор  түтігінің 

маркерленбеген  шетін жалғаймыз;

1.3. «100» санына  келтіре отырып индикатор түтігі  арқылы аспиратормен 200-

400 см

3

ауаны өткіземіз;

1.4.  Азот диоксидінің  концентрциясын өлшейміз:

- Индикатор түтіктің  түсі өзгерген шекарасын «0»  шкаласына теңестіреміз;

- Егер индикатор  түтіктегі ұнтақтың бастапқы  және реакцияласқан қабаты

түстерінің шектері  анық байқалмаса, өлшеуді төменгі және жоғарғы

шектерден жүргізіп, орташасын аламыз;

- Индикатор түтіктегі  ұнтақтың түсі ақтан қоңыр  қызыл түске өзгеруі азот 

диоксидінің болуын дәлелдейді.

Азот диоксидінің  жұмыс зонасындағы шекті мөлшердегі концентрациясы

2мг/м

3

.

2.  Көміртегі диоксидін анықтау:

2.1.  ТИ [СО2 2,0%] индикатор түтігінің екі шетін  де ашамыз;

2.2.  Аспиратор  (НП-3М, АМ-5) ұясына индикатор түтігін  жалғаймыз;

2.3.  «100» санына  келтіре отырып, индикатор түтігі  арқылы аспиратормен 100-

300см

3

 ауаны өткіземіз;13

2.4.  Көміртегі диоксидінің массалық немесе көлемдік концентрциясын

анықтаймыз. Ол үшін:

- Индикатор түтіктің  түсі өзгерген шекарасын «0»  саны шкаласына 

теңестіреміз;

- Егер индикатор  түтіктегі ұнтақтың бастапқы  және реакцияласқан қабаты 

түстерінің шектері анық байқалмаса, өлшеуді төменгі және жоғарғы

шектерден жүргізіп, орташасын аламыз;

- Индикатор түтіктегі  ұнтақтың түсі ашық күлгіннен  (сиреневый) қанық 

күлгін (фиолетовый)  түске өзгеруі көміртегі диоксидінің  болуын

дәлелдейді.

3. Күкірт диоксидін  анықтау:

3.1.  ТИ [SO2 –  0,13] индикатор түтігін және ТФ- SO2 фильтрлі түтіктердің екі 

шетін де ашамыз;

Ескерту: өлшеу  алдында фильтрлі түтік арқылы анализденетін  ауаның

300см

3

 көлемін өткізу  керек. Фильтрлі түтікті 5-10 индикатор  түтіктерінен 

артық қолдануға болмайды, фильтрлі түтікті арық қарай қолданатын болған

жағдайда екі  шетінен тығынмен жабу керек.

3.2. Резеңке тығынның  кесіндісі арқылы фильтрлі түтіктің  фильтрлеуші ұнтағы 

жағынан индикатор  түтікті жалғаймыз. Индикатор түтіктің екінші шетін 

аспиратор (НП-3М, АМ-5)  ұясына орналастырамыз.

3.3. «100» санына  келтіре отырып индикатор түтігі  арқылы аспиратормен 

500см

3

 ауаны өткіземіз;

3.4. күкірт диоксидінің  концентрациясын анықтаймыз, ол  үшін:

- Индикатор түтіктің  түсі өзгерген шекарасын «0»  саны шкаласына

теңестіреміз;

- Егер индикатор  түтіктегі ұнтақтың бастапқы  және реакцияласқан қабаты 

түстерінің шектері  анық байқалмаса, өлшеуді төменгі  және жоғарғы 

шектерден жүргізіп, орташасын аламыз;

- Индикатор түтіктегі  ұнтақтың түсі күлгіннен ақ  түске өзгеруі күкірті

диоксидінің болуын дәлелдейді.

Күкірт диоксидінің  жұмыс зонасындағы шекті мөлшердегі концентрациясы

10мг/м

3

.

Атмосфералық  ауадағы азот, күкірт, көміртегі  диоксидтерінің мөлшерін

автокөліктің  түтінді газынан және ашық атмосферадан, зертхана бөлмесінен,

қаладағы өндіріс  орындары щоғырланған ауданнан анықтауға  болады.

автокөліктің  түтінді газынан азот, күкірт, көміртегі  диоксидтерінің мөлшерін

анықтау үшін, қозғалтқышы  жұмыс жасап тұрған автокөліктің түтін шығатын 

құбырына кең  көлемді полиэтилен пакетін жалғастырып, пакет толғаннан кейін

аузын буып алу  керек. Аспираторға жалғанған индикатор  түтігі арқылы осы 

пакеттегі түтінді  газдың белгілі көлемі өткізіледі. Алынған мәліметтерді өзара 

салыстырып, келесі кесте түрінде жазуға болады

Блиц –тест:

1. Жермен астасқан  ауа қабатындағы негізден не  негіздер тобына түскен 

ластағыш заттектің  шамасы тұрғындарға, жануарлар дүниесі  мен 

өсімдіктер әлеміне  арналған сапасының нормативінен аспайтындай  етіп

белгіленген ғылыми-техникалық норматив қалай аталады?

А. Шекті мөлшердегі шығарындылар мен лақтырындылар (ШМШ,ШМЛ)

В. Шекті мөлшердегі концентрация (ШМК)                   

С. Белгілі бір  заттың сапасы

D. Экспозициялық  мөлшер                                 Е. Дұрыс жауап жоқ

2. Қоршаған ортаның екі құрам бөлігін, яғни химиялық және биологиялық

құрамдастарын бақылауға негізделген мониторинг:

А. Химиялық мониторинг                             В. Экобиохимиялық мониторинг

С. Биологиялық  мониторинг                         D. Физикалық мониторинг

Е. Құрама экологиялық  мониторинг

3. Түссіз, иіссіз, өте улы газ, оттегі жетіспеген  жағдайда, шала жану 

нәтижесінде пайда  болады, иісті газ деп аталатын қандай қосылыс?

А. Күкірт диоксиді               В. Көмірқышқыл газы                            

С. Азот диоксиді                  D. Көміртегі монооксиді                    Е. Ангидрид

4. Ұзақ  тыныс  алу  кезінде  адамға  тікелей   немесе  жанама  әсер  етпейтін,

аймақтың  барлық  топтарына  және  әсер  етудің  ұзақ  мерзіміне 

белгіленген тұрғын аудандар ауасындағы  зиянды  зат  концентрациясы

қалай аталады?

А. ШМКжз                   В. ШМК о.т                 С. ШМК мбр            

D. ШМКс                     Е. ШМКбш

5.  Зерттелетін  судағы тұрақсыз органикалық  қосылыстарды, белгілі бір 

уақыт аралығында аэробты биохимиялық тотықтыруға қажетті оттегі

мөлшері (мг/л)?

А. Оттегі концентрациясы                

В. ОХҚ – оттегінің  химиялық қажеттілігі

С. ШМК – шекті  мөлшердегі концентрация               

D. ОБҚ – оттегінің  биологиялық қажеттілігі 

Е. Оттегінің тотығуы

6. Ластағыш заттардың  таралу сипаты бойынша ластаушы  көздер қандай 

ареалдарға жіктеледі?

А. Нүктелік, аудандық, линиялық                          

В.  Нүктелік, аудандық, кеңістік15

С. Жергілікті, линиялық                                         

D. химиялық, биологиялық

Е. физикалық, биологиялық

7. Вулкандық  атқылаулар аудандарында рН мәні  қандай болған жағдайда 

«қышқылдық жаңбыр»  байқалады?

А. рН = 6-7                  В. рН = 5-6              С. рН = 2,4-2,5           

D. рН = 7-3                  Е. рН = 3-2,9

8. Экологиялық  мониторинг неше сатыдан тұрады?

А. 2 сатыдан                     В. 7 сатыдан                С. 5 сатыдан             

D. 4 сатыдан                     Е. 3 сатыдан

9. Базалық мониторинг  дегеніміз не?

А. елді мекендер мониторингі

В. 1 мемлекеттің  шегінде  арнайы құрылған органдар арқылы жүргізіледі

С. жергілікті антропогенді әсерлердің мониторингі

D. жалпы биосфералық  табиғи құбылыстарды бақылау  жүйесі 

Е. өндіріс орындарынан  шығарылатын зиянды заттарды бақылау  жүйесі

10. Тазалық белгілері  бойынша судың қандай көрсеткіштері  бар?

А. микробиологиялық, паразитологиялық                      В. жаңа, көне

С.  шектелген, шектелмеген                                              D. тікелей, жанама

Е. антропогенді, паразитологиялық

Бақылау сұрақтары:

1. Атмосфералық  ауаның сапа көрсеткіштері қандай?

2. Атмосфералық  ауаның ластануы деген не?

3. Ластаушы заттарға  қандай заттар жатады?

4. Ластанған  ауаның тұрғындар денсаулығына  әсері қандай? Мысалдар 

келтіріңіздер.

5. Қазақстан Республикасындағы атмосфералық ауаның ластану проблемасы.

Глоссарий:

Атмосфераның   ластануының   жанама көрсеткіші  -  атмосферадағы 

қоспаның топырақ  бетіне және су айдынына түсуі, сонымен  қатар 

атмосфералық    жауынмен     олардың    жуылуы

ШМКж.з.

- жұмысшы зонадағы  ауаның құрамындағы ластаушы  заттардың шекті 

мөлшерлік концентрациясы

ШМКм.б.

    -   тұрғын    үйлер    орналасқан    аудан    ауасындағы максималды    

бірреттік     шекті     концентрация

ШМК  о.т - тұрғын үйлер орналасқаи аудандағы ауа құрамындағы улы

заттардың орташа тәуліктік шекті мөлшерлік концентрациясы16

Әдебиеттер тізімі:

1. Рыспеков Т.Р.  «Мониторинг природной среды». Алматы, Қазақ университеті,

2003, 156 с.

2. Безуглая Э.Ю.  «Метеорологический потенциал и  климатические особенности

загрязнения воздуха  городов». Л.: Гидрометеозидат. 1984, 184 с.

3. Беспамятов  Г.П., Кротов Ю.А. «Предельно допустимые  концентрации 

химических веществ  в окружающей среде». Л: Химия, 1985.

4.  Василенко  В.Н., Назаров И.М., Фридман М.Д.  «мониторинг загрязнения

снежного покрова». Л.: Гидрометеоиздат, 1985, 182 с.

5.  Израэль  Ю.А. «Экология, климат и влияние  возможных его изменений на 

селькое хозяйство  страны». М., Высшая школа, 1987.

6. Израэль Ю.А.  «Экология и контроль состояния  природной среды». М., 1979.

7.  Кузин А.М.  «Прирдный радиоактивный фон  и его значение для биосферы 

земли». М., Наука, 1991, 111 с.

8.  Орлов Д.С., Малинина М.С., Мотузова Г.В., Садовникова  Л.К., Соколова 

Т.А. Химическое загрязнение почв и  их охрана: словарь-спаравочник. М., 1991.

9.  Санитарные  парвило по охране атмосферного  воздуха населенных мест.

(Минздрав РК.), 1997.17

№4 зертханалық  жұмыс

Жұмыстың тақырыбы: Атмосфералық ауаның сапасына автокөліктердің 

тигізетін әсері

Жұмыстың мақсаты: Атмосфералық  ауаның  автокөліктердің  жүру