Зертханалық жұмыс

әдісі қорғасын диэтилдитиокарбонат арқылы экстракциялау  әдісі болып 

табылады. Мысты  анықтау диэтилдитиокарбонатпен әрекеттесу нәтижесінде

органикалық еріткіштерде еритін Сu²+  түсті комплексті ионының  түзілуіне 

негізделген. Бұл  реагент түсті комплексті иондарды тек қана мыспен емес,

сонымен қатар  басқа да элементтермен түзе алады, сондықтан анализ дәл болуы 

үшін, реакция ортасы (рН) қатаң сақтау қажет.

Реакция сілтілік ортада жүреді, бұндай жағдайда мыспен тұнбаға түсетін 

бірнеше элементтер гидроксиді түзілуі мүмкін, сондықтан  анализде хлорлы

көміртектегі (ССІ4) қорғасынның диэтилдитиокарбонат  ерітіндісі қолданылады.

Түзілген мыстың комплексін лимон қышқылының аниондары  қатысында 

хлороформда ерітеді. Бұл кезде темір, мырыш, марганец, т.б. элементтер

гидроксидтері сулы фаза күйінде қалады.43

Жұмыстың барысы:   Бөлгіш воронкаға 10-25 мл топырақ сіріндісін

құйып, 5 мл 5 % лимон қышқылды аммоний құяды да фенолфталеин арқылы

алқызыл түске  дейін сұйылтылған аммиакпен  бейтараптайды. Одан соң 

воронкаға  бюреткадан  15  мл  төртхлорлы  көміртектегі  қорғасын

диэтилдитиокарбонатын құйып 2 мин шайқайды. Фазаларға бөлінген соң қоңыр

түсті ССІ4 төменгі  қабатын тығынды пробиркаға немесе фотоколориметрдің 2

см-лік кюветасына фильтрлейді. Фильтраттың оптикалық  тығыздығын 436 нм-

де (көк түсті  светофильтрде) анықтайды.

Стандартты ерітінділердің шкаласын да осы әдіспен дайындайды.

Үлгідегі мыстың мөлшерін калибрлік график арқылы анықтап, одан

тәжірибедегі  бос үлгінің мөлшерін алып тастайды. Мыстың мөлшерін

төмендегі формула  бойынша есептейді:

а   *   V0

Х = —————;

Н  * V1

бұндағы:

Х – мыс мөлшері, мг/кг;

а – график бойынша табылған мыстың мөлшері, мкг;

V0 – сіріндінің  бастапқы көлемі, мл;

V1 – анықтауға  алынған сіріндінің көлемі, мл;

Н – топырақтың салмағы, г.

Зерттеу нәтижесінде  алынған топырақтағы мыс мөлшерін ШМК мәнімен 

салыстырып, топырақтың ауыр металдармен ластануы туралы экологиялық

тұрғыдан сипаттама  беріңіздер.

Блиц-тест:

1. Қоршаған табиғи  орта объектілерінің ластану  деңгейіне баға беруге және 

адам мен басқа  да тірі ағзалардың денсаулығына зиян тигізетін өте нашар 

жағдайдың туындауы туралы ескертуге арналған бақылау жүйесін

ұйымдастыру қандай мониторинг түріне жатады?

А. Химиялық мониторинг                           В. Құрама экологиялық мониторинг

С. Биологиялық  мониторинг                       D. Экобиохимиялық мониторинг

Е. Физикалық  мониторинг

2. Еденнен немесе жұмысшы  тұрақты тұратын  жердегі 2 метр биіктіктегі 

кеңістік қалай  аталады?

А. Дұрыс жауабы жоқ                  В. Жоғары кеңістік               С. жұмыс орыны

D. Ауа кеңістігі                             Е. Жұмысшы  аймақ  

3. Экологиялық  жүйенің адамның көмегінсіз, өздігінен қайтадан бастапқы

қалпына келу процестері қалай аталады?

А. Өздігінен  тазалану процесі                 В. Эвтрофикация                          

С. Сублимация                                          D. Қалпына келу

Е. Тотықсыздану

4.  В.Ұ.Ұ.-ның  қоршаған орта жөніндегі Стокгольм  конфе-ренциясының 

алдында (1972ж. маусым) бақылау ұғымын толықтыру ретінде  пайда 

болған термин ?44

А. популяция                                     В.экология                        С. мониторинг

D.экологиялық  тұрақтылық             Е.Адам экологиясы

5. Жоғары температурада  рудалардан металдарды қайта  құруға 

негізделген әдістер  бірлестігі?

А. Газды хроматограф                             В. Пирометаллургия                  

С. Фотоэлектроколориметр                     D. Газанализаторы                                 

Е. Полиметаллургия

6. Атмосфераның  пайыздық құрамы:

А. Азот – 76%, оттегі - 23%,аргон – 0,93%, көміртегінің 2 оксидінен  тұрады.

В. Азот – 75%, оттегі - 23%,аргон – 0,95%, неонның, гелидің, криптонның,

ксенонның аз мөлшерінен 0,03%, көміртегінің 2 оксидінен тұрады.

С. Азот – 76%, оттегі - 23%,аргон – 0,93%, неонның, гелидің, криптонның,

ксенонның аз мөлшерінен 0,03%, көміртегінің 2 оксидінен тұрады.

D. Азот – 76%, оттегі - 23%,аргон – 0,93%, неонның, гелидің, криптонның,

ксенонның аз мөлшерінен тұрады.

Е. Азот – 86%, оттегі - 13%,аргон – 2,93%, неонның, гелидің, криптонның,

ксенонның аз мөлшерінен 0,02%, көміртегінің 2 оксидінен тұрады.

7. Экожүйенің  эволюциялық уақыт кесіндісінде толық өзінен-өзі қалпына

келуі және өзін-өзі  реттеуге қабілеттілігі қалай аталады?

А. Экологиялық  беріктілік                    В. Экологиялық шығын                  

С. Экологиялық  норматив                     D. Антропогенді жүктеме                     

Е. Жылулық жүктеме

8. Биологиялық  мониторинг қалай жүргізіледі?

А. тазартқыш  құралдар көмегімен                 В. биоиндикаторлар көмегімен 

С. радиометриялық қондырғылармен           D. фотоэлектроколориметрмен

Е. Химиялық реактивтермен

9. Импактілі мониторинг дегеніміз?

А. ерекше қауіпті  зоналардағы антропогенді әсерлер                  

В.  ғаламдық мониторинг

С. аймақтық мониторинг                                             

D. ерекше қауіпті  зоналардағы табиғи әсерлер

Е. барлығы дұрыс

10. Биоиндикаторлардың көмегімен жүргізілетін мониторинг (яғни

ортаның өзгеруін, ағзалардың күйі мен жүріс тұрысына қарап пішіп-

кеседі)түрі:

А. Физикалық  мониторинг                           В. Химиялық мониторинг

С. Биологиялық  мониторинг                        D. Экобиохимиялық мониторинг

Е. Құрама экологиялық  мониторинг

Бақылау сұрақтары:

1. Топырақтың  ластануы қандай жолдармен жүреді?

2. Топырақ ластануының  қандай категориялары бар?

3. Тыңайтқыш  ретінде су шөгіндісін пайдаланғанда  қандай шарттарды орындау

қажет?45

4. Топырақтағы  әртүрлі химиялық элементтер  мен заттардың өзгеру деңгейін 

қалай анықтайды?

5. Неліктен зиянды  заттардың ШМК-сын жыртылған топырақтан  анықтайды?

Глоссарий:

Литосфераны бағалау  белгілерінің геодинамикалық тобы –  табиғи және

техногенді белсенді геологиялық процестердің дамуын және рельефтің күйін

бағалау

Топырақ эрозиясы – топырақтың беткі ұнтақ қабатының  желмен ұшып немесе

су ағынымен ағып құнарлығының азаюы

Топырақты фитомелиорациялау - әртүрлі өсімдіктер өсіру арқылы

топырақтың жылжуын, желге ұшуын, оның құнарын, құрылымын арттыру,

жақарту үшін қолданылатын шаралар жиынтығы

Әдебиеттер тізімі:

1. Алексеев Ю.В.  «Тяжелые металлы в растениях  и почвах». Л., агропромиздат, 

1987.

2. Безуглая Э.Ю.  «Метеорологический потенциал и  климатические особенности

загрязнения воздуха  городов». Л.: Гидрометеозидат. 1984, 184 с.

3.  Беспамятов  Г.П., Кротов Ю.А. «Предельно допустимые  концентрации 

химических веществ  в окружающей среде». Л: Химия, 1985.

4.  Василенко  В.Н., Назаров И.М., Фридман М.Д. «мониторинг загрязнения

снежного покрова». Л.: Гидрометеоиздат, 1985, 182 с.

5.  Израэль  Ю.А. «Экология, климат и влияние  возможных его изменений на 

селькое хозяйство  страны». М., Высшая школа, 1987.

6. Израэль Ю.А.  «Экология и контроль состояния  природной среды». М., 1979.

7.  Кузин А.М.  «Прирдный радиоактивный фон  и его значение для биосферы 

земли». М., Наука, 1991, 111 с.

8.  Орлов Д.С., Малинина М.С., Мотузова Г.В., Садовникова  Л.К., Соколова 

Т.А. Химическое загрязнение почв и  их охрана: словарь-спаравочник. М., 1991.

9. Рыспеков Т.Р.  «Мониторинг природной среды». Алматы, Қазақ университеті,

2003, 156 с.

10.  Санитарные  парвило по охране атмосферного  воздуха населенных мест.

(Минздрав РК.), 1997.

11. Чигаркин А.В.  Геоэкология Казахстана. Алматы, 1995, 160 с.

12. Чигаркин А.В  Региональная геоэкология Казахстана. Алматы, 2000, 224 с.

13. Шамен А.  Гидрометеорология и мониторинг  природной среды Казахстана.

Алматы, Ғылым, 1996, 296 с 

№11 Зертханалық  жұмыс

Жұмыстың тақырыбы: Тағам өнімдеріндегі зиянды заттардың ШМК мәні

Жұмыстың мақсаты: Зиянды заттардың тағам өнімдеріндегі  шекті 

мөлшердегі концентрациясы, улылығына байланысты химиялық осылыстардың

қауіптілік кластарымен  таныстыру, тағам өнімдерін даярлау  кезіндегі ауаны 

микробиологиялық  бақылау әдісімен таныстырып, меңгерт

Құрал-жабдықтар: Петри табақшалары, термостат, қоректік агар, микроскоп.

Сабақтың жоспары:           

                                             І. Зертханалық жұмысты орындау

               ІІ. Бақылау сұрақтарына жауап  беру

                                             ІІІ. Блиц тест

     ІV. Зертханалық жұмысты тапсыру

Зертханалық жұмыс

Тағам өнімдерін  даярлау кезіндегі ауаны 

микробиологиялық  бақылау

Ауа тазалығын  микробиологиялық бақылау седиментция (тұндыру)

әдісімен жүзеге асырылады. Балқытылған қоректік агарды алдын-ала

зарарсыздандырылған Петри табақшаларына құйып, суытады. Агар суытылып,

қатырылғаннан кейін Петри табақшасының қақпағын тағам өнімдерін 

даярлайтын өндіріс  орынының ішінде ашады. Жабылмаған күйінде  Петри

табақшаларын  5  минутқа  қалдырады,  содан  соң  оларды  жауып,

бактериологиялық  зертханада бөлме температурасында 3-4 тәулік ұстайды.

Белгіленген уақыт  өткеннен кейін Петри табақшаларында өскен дрожж,