Зертханалық жұмыс

көлемі 15-20см³  дейін хлороформды сулы баняда айдайды.

    Айдалған  ерітіндіні құрғақ стаканға ауыстырып, қалған хлороформды бөлме

желдеткішімен айдайды. Стаканға 2-5см³  н-гексан қосып, хромотаграфиялық

түтік арқылы өткізіп, өлшенген стаканға элюлентті өлшеу  үшін ағызады.

Түтікті 2-3 порциямен  және 2-5см³  н-гексанмен жуып, өлшенген стаканға

ағызып құяды. Түтіктегі сұйықтықтың мөлшері  н-гексанның соңғы порциясын 

қосқанға дейінгі  алюминий тотығының қабатының төменгі, жоғарғы 

шекарасынан төмен  түспеуі керек. Алынған ерітіндідегі н-гександы бөлме 

желдеткіші арқылы айдап, өлшегіш стаканмен өлшейді.

              Нәтежелер және оларды өндеу.  Мұнай өнімдерін анықтаудың 

гравиметриялық  әдісі. Мұнай өнімдерінің массалық концентрациясын x деп 

белгілейміз, мг/дм³. Келесі формула бойынша есептеледі.

x=(m1-m2)×1000×1000/V31

Мұндағы:

  m1 -  мұнай  өнімдерін өлшеуге арналған стаканның  массасы, г.

  m2 - өлшеуге  арналған бос стаканның массасы,г.

  V  -  анализге  алынған зеріттелуші ерітіндінің  көлемі, см³.

Тәжірибе жүзінде  табылған мұнай өнімдерінің мөлшерін ШМК мәнімен 

салыстырып, қорытынды жазыңыздар.

Блиц тест:

1. Биосферадағы  және құраушылардағы көп мөлшерінің  болуы, теріс яғни 

қолайсыз токсико- экологиялық жағдайлар туғызатын  химиялық

қосылыстар қалай  аталады?

А. Пестицидтер               В. Экотоксиканттар            С. Суперэкотоксиканттар

D. Полютанттар              Е. Лимациттер

2. Жалпы биосфералық,  табиғи құбылыстарды бақылауға  бағытталған 

мониторинг түрі?

А. базалық (фондық) мониторинг                          В.Биологиялық мониторинг

С. ұлттық мониторинг                                             D. Химиялық мониторинг

Е. Экобиохимиялық мониторинг

3. Қоршаған табиғи  орта обьектілерінің ластану  деңгейіне баға беруге және 

адам мен басқа  да тірі ағзалардың денсаулығына зиян тигізетін өте қиын

жағдайдың  тууы  туралы  ескертуге арналған бақылау  жүйесін

ұйымдастыру?

А. базалық (фондық) мониторинг                            В.Биологиялық мониторинг

С. құрама экологиялық  мониторинг                         D. Химиялық мониторинг

Е. Экобиохимиялық мониторинг

4. Геофизикалық (атмосфера, мұхит, жер асты сулары, өзен-көлдері бар

құрлық беті) және биологиялық (биота) мониторингтерінен  құралатын 

мониторинг түрі?

А. Биосфера жағдайының мониторингі                    

В. әсер ету көздерінің мониторингі

С. әсер ету факторларының  мониторингі                  

D. Ұлттық мониторинг

Е. Дұрыс жауап  жоқ

5.  Әртүрлі  геохимиялық өзгерістер нәтижесінде,  өсімдіктер мен 

микроорганизмдердің тіршілік етуінің барысында саналуан физика-

химиялық құбылыстар орын алатын, қозғалғыштығы төмен  биогеоценоз

компонеттерінің ең маңызды бөлігі қалай аталады?

А. Минералды  ресурстар                   В. жер беті сулары                     

С. жер асты сулары                             D. Пайдалы қазбалар                        

Е. Жер бетінің  топырақ қыртысы

6. Адамның іс-әрекетінің  нәтижесінде өте күрт өзгеріп,  құнарлығын 

жоғалтқан жерлерді, экологиялық дағдарысқа ұшыраған аймақты, адам

тіршілігіне қауіпті  аудандар мен ірі қалаларды көрсететін экологиялық 

карта:

А. Қызыл карта                             В. Жасыл карта                       С. Көк карта32

D. Сары карта                                 Е. Дұрыс жауабы жоқ

7. Гетеротрофты  организмдер, продуценттер немесе  басқа консументтер 

өндірген органикалық  заттектерді қорек көзі ретінде  пайдаланатын немесе

оларды жаңа түрге трансформациялайтын организмдер 

А. Эктопаразиттер                   В. Консументтер                    С. Канцерогендер

D. Вирустар                              Е. Поллютанттар

8. Биосферадағы  және оның құраушыларындағы көп  мөлшерінің болуы

теріс (қолайсыз) токсико-экологиялық жағдайлар туғызатын  химиялық

қосылыстар:

А.  Барлық жауап  дұрыс              В. Гербицидтер                С. Ксенобиотиктер

D. Поллютанттар                          Е. Канцерогендер

9. Табиғи жүйелердің  өздерінің құрылымы мен қызметіне елеулі зиян

келтірмей антропогенді әсерлерге қарсы тұру қабілеті, сондай-ақ табиғи-

антропогенді  жүйелердің құрылымдарына антропогендік  әсер ету 

тоқтағаннан немесе азайтылғаннан кейінгі өздігінен  қалпына келу

қабілеті:

А. геожүйелердің алуантүрлілігі              

В. Геожүйелердің  антропотұрақтылығы

С. геожүйелердің  табиғи тұрақтылығы                     

D. Экожүйелердің  тұрақтылығы

Е. Дұрыс жауап  жоқ

10. Суды қолдану  үшін қаншалықты пайдалы екендігін  анықтайтын,

оның құрамы мен қасиеттерінің жиынтығы қалай  аталады?

А. судың сапасы                                             В. судың кермектілігі

С. судың органолептикалық қасиеті            D. Судың орта реакциясы           

Е.  Судың тұздылығы

  Бақылау  сұрақтары:

1. Судың ластануының  қандай түрлерін білесіңдер?

2. Су ластануының  оның ішінде мұнаймен ластануының  тірі ағзаларға әсері 

қандай?

3. Хроматография  әдісі неге негізделген?

4. Судың сапа  көрсеткіштері қандай?

5. Мұнаймен ластанудың  қалайша алдын алуға болады?

Глоссарий:

Оттегінің химиялық қажеттілігі (ОХҚ) – құрамында көміртегі  бар заттарды

СО2-ге, Н2О-ға, NO3-ке дейін тотықтыруға, күкірті бар  заттарды – сульфаттарға,

фосфоры бар  заттарды  – фосфатқа дейін тотықтыруға  қажетті оттегінің 1 л 

судағы мг-мен немесе гр-мен алынған шамасы.

Оттегінің биологиялық  қажеттілігі (ОБҚ) – тұрақсыз органикалық 

қосылыстарды, зерттелетін  суда, белгілі уақыт аралығында аэробты 

биохимиялық тотықтыруға  қажетті оттегі мөлшері (мг/л).33

Әдебиеттер тізімі:

Негізгі:

1. Алексеев Ю.В. «Тяжелые металлы в растениях и почвах». Л., агропромиздат,

1987.

2. Безуглая Э.Ю.  «Метеорологический потенциал и  климатические особенности 

загрязнения воздуха  городов». Л.: Гидрометеозидат. 1984, 184 с.

3.  Беспамятов  Г.П., Кротов Ю.А. «Предельно допустимые концентрации

химических веществ  в окружающей среде». Л: Химия, 1985.

4.  Василенко  В.Н., Назаров И.М., Фридман М.Д.  «мониторинг загрязнения 

снежного покрова». Л.: Гидрометеоиздат, 1985, 182 с.

5.  Израэль  Ю.А. «Экология, климат и влияние  возможных его изменений на

селькое хозяйство  страны». М., Высшая школа, 1987.

6. Израэль Ю.А.  «Экология и контроль состояния  природной среды». М., 1979.

7.  Кузин А.М.  «Прирдный радиоактивный фон  и его значение для биосферы 

земли». М., Наука, 1991, 111 с.

8. Орлов Д.С., Малинина М.С., Мотузова Г.В., Садовникова Л.К., Соколова

Т.А. Химическое загрязнение почв и  их охрана: словарь-спаравочник. М., 1991.

9. Рыспеков Т.Р.  «Мониторинг природной среды». Алматы, Қазақ университеті,

2003, 156 с.

10.  Санитарные  парвило по охране атмосферного воздуха населенных мест.

(Минздрав РК.), 1997.

11. Чигаркин А.В.  Геоэкология Казахстана. Алматы, 1995, 160 с.

12. Чигаркин А.В  Региональная геоэкология Казахстана. Алматы, 2000, 224 с.

13. Шамен А.  Гидрометеорология и мониторинг природной среды Казахстана.

Алматы, Ғылым, 1996, 296 с.

Қосымша:

1.  Бельгибаев  М.Е. некоторые принципы ландшафтно-экологического 

обонования природопользования и природоустройства//Науч.-прак. Конф.

Ландшафтно-экологические  основы природопользования и природоустройства.

Целиноград: 1991. С. 5-10.

2.  Востокова  Е.А. Картографическое обеспечение  космического мониторинга 

экологических условий//Научно-прак. Конф. Ландшафтно-экологические 

основы природопользования и природоустройства. Целиноград: 1991. С. 14-18.

3. Жекулин В.С.  Введение в географию: Учебное  пособие – Л-д, 1989.

4.  Кабата-Пендиас  А., Пендиас Х. Микроэлементы в  почвах и растениях. М.,

1989.34

№8 Зертханалық  жұмыс

Жұмыстың тақырыбы: Ауыз судың сапасын бақылау

Жұмыстың мақсаты: Адамзат пайдаланатын ауыз су  сапасының

көрсеткіштері, оның құрамындағы тұздар мен қосылыстардың  мөлшерімен

таныстыру, судағы хлоридтердің мөлшерін анықтау әдістемесін  меңгерту.

Құрал-жабдықтар: конусты  колбалар,  өлшеуіш  колбалар,  бөлінген

пипеткалар,  бюретка,  хлорлы  натрий,  эквиваленттің молярлы

концентрациясымен С(1NaCl) 0,1 моль/дм

3

,  күміс нитраты,  эквиваленттің 

молярлы концентрациясы С(1AgNO3) 0,1 моль/дм

3

 ерітіндісі, хромқышқылды 

калий, массалық концентрациясы 50 г/дм

3

 ерітінді.

Сабақтың жоспары:           

                                             І. Зертханалық жұмысты орындау

               ІІ. Бақылау сұрақтарына жауап  беру

                                             ІІІ. Блиц тест

     ІV. Зертханалық жұмысты тапсыру

Зертханалық жұмыс

Хлоридтерді аргентометриялық әдіспен анықтау

             Анализді жүргізуге дайындық .

            А) Күміс нитратының ерітіндісіне  түзету коэффициентін анықтау.

          10 см

3

натрий хлоридінің ерітіндісін конусты  колбаға  салады, 90 -100 см

3