Зертханалық жұмыс

б) көсеусабақ

в) жапырақ

Сорпасы

Б. Нитраттарды  бүтін өсімдіктерде анықтау

Өсімдіктердің  бөліктерін қалың етіп турайды: сабағы, жемісінің 51

кесінділері. Тегіс  ақшыл сұр қағазға салады. Кесіндінің әртүрлі бөлігіне  күкірт

қышқылындағы 1 % - тік дифениламин ерітіндісінен  бірнеше тамшы тамызады

да, жоғарда келтірілген  шкалаға сәйкес боялуын белгілейді. Бұл жағдайда

тағамдағы нитраттардың мөлшері аз немесе мүлде жоқ болған жағдайда

ұлпалар қызғылт тарта бастайды, нәтижесінде дифениламин реактивіндегі

күкірт қышқылының әсерінен  қарая бастайды.

Блиц тест

1. Атмосфераның, жауын-шашынның, жер беті мен жер  асты суларының, 

мұхит  пен  теңіз  суларының,  топырақтың,  түпті  тұнбалардың,

өсімдіктердің, жануарлардың химиялық құрамын бақылайтын және

химиялық ластағыш заттардың таралуын тексеретін жүйе:

А. Физикалық  мониторинг                               В. Химиялық мониторинг

С. Биологиялық  мониторинг                            D. Экобиохимиялық мониторинг

Е. Құрама экологиялық  мониторинг

2. Зерттейтін  обьектілерді байланыстырып және  тәжірибелік мәліметтерді 

тіркеп жазып  алуға арналған радиометриялық қондырғылармен

қамтылған ұшқыш  аппараттар қолданылатын авиациялық, космостық 

мониторинг:

А. Экобиохимиялық мониторинг                         В. Химиялық мониторинг

С. Биологиялық  мониторинг                                 D. Дистанциялық мониторинг

Е. Құрама экологиялық  мониторинг

3. Адам аптаның  8 сағаттық жұмыс күнінде немесе  аптасына  жалпы  41

сағаттан  аспайтын жұмыс істеген  кезде, еңбекке  жарамды жасының 

соңына дейін  ешқандай ауру тудырмаған, яғни  қазіргі  зерттеу  әдістері 

оның  ешқандай  ауруын  тіркемеген  немесе  денсаулығында  ешқандай 

ауытқулар  туындатпайтын  концентрация?

А. ШМКбш                    В. ШМКм.б.               С. ШМК о.т               D. ШМКс              

Е. ШМКж.з.

4.  Атмосферадағы  азот және күкірт қостотықтары  шығарындыларының 

су тамшыларымен қосылуы нәтижесінде пайда болатын  қосылыстар?

А. Фотохимиялық смог                         В. Қышқылдық жауын-шашын

С. негіздік жауын-шашын                  D. Шаң-тозаң

Е. Тотықтырғыштар

5. Табиғи құбылыстардың  және антропогендік іс-әрекеттердің  әсерінен 

қоршаған орта жағдайының өзгеруін бақылау, бағалау, тексеру және

болжау жүйелері.

А. Экологиялық  мониторинг                 В. экологиялық сараптама                 

С. Экологиялық  аудит                            D. Экологиялық инспекция                   

Е. Дұрыс жауабы жоқ

6. Ластағыш көздердің  ауданын, шығу тегін, таралу көлемі мен

ластағыштардың  сапалық құрамын анықтауға арналған табиғи ортаның 

жеке компоненттерінің (ауа, су, топырақ) сапалық анализі  қалай аталады?

А. Ластану индикациясы                         В. Улылық дәрежесі                     

С. Суперэкотоксиканттар                        D. Зиянды әсер табалдырығы                  52

Е. Зиянды әсер

7. XXғасырдың 70 жылдарының  басында «қышқылдық жаңбыр» 

терминін енгізген ғалым?

А. Г.Одум                                       В. В.И.Вернадский                    С. А. Смит

D. А.Тенсли                                   Е. В.Шелфорд

8. Аз дозасының  өзінде ферменттерге айтарлықтай  күшейтуші немесе 

тежеуші әсерін тигізуге қабілетті заттар қалай  аталады?

А. Поллютанттар                                           В. Ксенобиотиктер                        

С. Гидрохимия                                               D. Эпидемиология                                        

 Е. Суперэкотоксиканттар 

9. Поллютанттар  деген не?

А. қолайсыз жағдайлар  туғызатын  бактериялар

В. қолайсыз жағдайлар  туғызатын химиялық қосылыстар

С. қолайсыз жағдайлар  туғызатын вирустар

D. пайдалы табиғи  ресурстар                                                    

Е. ағынды сулар  түрі

10. Топырақтың  санитарлық жағдайы қандай факторға байланысты?

А.  топырақтың ластануына                        В. топырақтың өздігінен тазаруына

С. топырақ құрамына                                   D. ауыр металдарға                         

 Е. ластану  индексіне

Бақылау сұрақтары:

1. Көкөністердегі  нитраттардың артық мөлшері қалай пайда болады?

2. Тыңайтқыштардың  қандай түрлерін білесіздер?

3. Топырақтың  мелиорациясы дегеніміз не?

4. Жемістер мен  көкөністерді тағам түрінде пайдалану  шарттары қандай?

Глоссарий:

Өсімдіктегі ластағыш заттектердің шекті рауалы концентрациясы -

өсімдіктердің өнімділігін төмендетпейтін және өсуін  тежеп тоқтатпайтын

зиянды заттектердің мөлшері.

Пестицидтер - өсімдік зиянкестері мен ауруларына, арамшөптерге, мақта, жүн,

теріден жасалған бұйым зиянкестеріне, жануарлар  эктопаразиттеріне, адам мен 

жануарларға ауру тарататын организмдерге қарсы  қолданылатын химиялық

заттар.

Әдебиеттер тізімі:

Негізгі:

1. Алексеев Ю.В. «Тяжелые металлы в растениях и почвах». Л., агропромиздат,

1987.

2. Безуглая Э.Ю.  «Метеорологический потенциал и  климатические особенности 

загрязнения воздуха  городов». Л.: Гидрометеозидат. 1984, 184 с.

3.  Беспамятов  Г.П., Кротов Ю.А. «Предельно допустимые концентрации

химических веществ  в окружающей среде». Л: Химия, 1985.53

4.  Василенко  В.Н., Назаров И.М., Фридман М.Д.  «мониторинг загрязнения 

снежного покрова». Л.: Гидрометеоиздат, 1985, 182 с.

5.  Израэль  Ю.А. «Экология, климат и влияние возможных его изменений на

селькое хозяйство  страны». М., Высшая школа, 1987.

6. Израэль Ю.А.  «Экология и контроль состояния  природной среды». М., 1979.

7.  Кузин А.М.  «Прирдный радиоактивный фон  и его значение для биосферы 

земли». М., Наука, 1991, 111 с.

8.  Орлов Д.С., Малинина М.С., Мотузова Г.В., Садовникова  Л.К., Соколова 

Т.А. Химическое загрязнение почв и  их охрана: словарь-спаравочник. М., 1991.

9. Рыспеков Т.Р.  «Мониторинг природной среды». Алматы, Қазақ университеті,

2003, 156 с.

10.  Санитарные парвило по охране атмосферного воздуха населенных мест.

(Минздрав РК.), 1997.

11. Чигаркин А.В.  Геоэкология Казахстана. Алматы, 1995, 160 с.

12. Чигаркин А.В  Региональная геоэкология Казахстана. Алматы, 2000, 224 с.

13. Шамен А.  Гидрометеорология и мониторинг природной среды Казахстана.

Алматы, Ғылым, 1996, 296 с.

Қосымша:

1.  Бельгибаев  М.Е. некоторые принципы ландшафтно-экологического 

обонования природопользования и природоустройства//Науч.-прак. Конф.

Ландшафтно-экологические  основы природопользования и природоустройства.

Целиноград: 1991. С. 5-10.

2.  Востокова  Е.А. Картографическое обеспечение  космического мониторинга 

экологических условий//Научно-прак. Конф. Ландшафтно-экологические 

основы природопользования и природоустройства. Целиноград: 1991. С. 14-18.

3. Жекулин В.С.  Введение в географию: Учебное  пособие – Л-д, 1989.

4.  Кабата-Пендиас  А., Пендиас Х. Микроэлементы в  почвах и растениях. М.,

1989.54

№13 Зертханалық  жұмыс

Жұмыстың тақырыбы: Өсімдіктер мен жануарлар әлемін қорғау

Жұмыстың мақсаты: Ерекше қорғалатын өсімдіктерді зерттеп, оларды сақтап

қалу жолдарын қарастыру.  Қызыл кітапқа енгізілген өсімдіктерді қорғау

жолдарымен таныстыру, меңгерту. Жануарлар әлемін қорғау проблемасын 

шешуге атсалысуға баулу, Қызыл кітапқа енгізілген жануарлармен танысу және

оларды қорғау шараларын меңгеру

Құрал-жабдықтар: Сынауықтар, пенициллин шынылары, стақан, 1 мл-лік 

тамызғыш, аптекалық  тамызғыш, әйнекке жазатын карандаш, сүзгі қағаз, CuSO4

5% - тік ерітіндісі; Pb(NO3)2   5%-тік ерітіндісі; дистилденген су;  жануар ақуызы

( тауық жұмыртқасы); өсімдік ақуызы (бұршақ дәні).

Сабақтың жоспары:           

                                             І. Зертханалық жұмысты орындау

               ІІ. Бақылау сұрақтарына жауап  беру

                                             ІІІ. Блиц тест

     ІV. Зертханалық жұмысты тапсыру

Зертханалық жұмыс 

Ауыр металл тұздарының өсімдік және жануарлар  ақуызына әсері

Жұмыс барысы: Пенициллин шыныларына  мыс сульфаты және сынап 

нитратының 5% - тік  ерітінділерінен бірнеше серияларын (2,5%; 1,25%; 0,62%)

даярлау. 1 мл-ден 8 сынауыққа өсімдік ақуызын, ал қалған 8 сынауыққа жануар

ақуызын құю  керек (екі тұз үшін, барлығы, 8 ерітінді даярлау қажет). Әрбір 

сынауыққа зерттелетін  тұздардың көрсетілген ерітінділерінің  біреуін 2

тамшыдан  қосу  керек.  Барлық  сынауықтарға  белгі  салынады.

Коагуляциялануын  қоңырқай түске қойып қарау қажет (қарақағаздың

қиындысына, тақтаға  және т.б.).

Нәтижені жазу кестесі

Ақуыз  Ерітінді концентрациясы

түрі

Тұз аттары

5% 2,5% 1,25% 0,62%

Өсімдік  CuSO4

ақуызы Pb(NO3)2

Жануар  CuSO4

ақуызы Pb(NO3)2

Ақуыздың коагуляциялануы  жүретін тұз ерітіндісінің концентрациясын 

анықтау ( тұздардың  әр түріндегі және ақуыздардың әр түріндегі)55

1.Ақуыздың қай  түріне (жануар немесе өсімдік)  бәрінен күштірек әсер ететіні:

а) CuSO4 және б) Pb(NO3)2 

?

2.  Қайсысының  тұзы ( қорғасын немесе мыс) күштірек  әсер етеді: а) жануар