Зертханалық жұмыс

бактериялар мен  плесеннің колонналарын есептейді. Есептеу нәтижелерін

келесі кестеде  келтірілген нормалармен салыстырады.

Агарда өскен  колонналардың санын есептеу  нәтижелері

№ Ауаның тазалығын 

бағалау

Бактериялар

саны

Дрожждар мен 

плесень

1 Өте жақсы  20 дейін 0

2 Жақсы 20 –  50 2ге дейін

3 Қанағаттанарлық 50 – 70 5ке дейін

4 Нашар 70 жоғары 5тен жоғары47

Блиц тест

1.Заттың улылық  дәрежесі дегеніміз не?

А. ең аз концентрация                         В. физиологиялық қызметтің бұзылуы

С. ластану индикациясы                   

Д. белгілі бір  улы әсерге әкелетін заттардың мөлшері

Е. барлығы да дұрыс

2. ЕАК дегеніміз  не?

А. ең аз көлем                 В. ең аз концентрация                    С. летальды доза

Д. ластану индикациясы           Е. суперэкотоксиканттар

3. Ағызынды сулар  дегеніміз қандай сулар?

А. ішуге арналған сулар                                               В. жауын-шашын сулары

С. тұрмыстық  қалдықтардан қалған сулар                Д. тазартылған сулар

Е. қолданысқа дайын  сулар

4. ЛЛК дегеніміз  не?

А. лас заттардың  көзі                                               В. лимиттеуші лас көздер

С. ластаудың  лимиттік көрсеткіштері                

 Д. шектеулі  мөлшер концентрациясы                Е. барлығы дұрыс

5. СЛИ дегеніміз  не?

А. судың летальды фазасы                           В. судың лимиттеуші индексі

С. салыстырмалы ластану индексі              Д. судың ластанған индикациясы

Е. салыстырмалы лимиттеуші фактор

6. Мониторинг  деген термин қандай мағынаны  білдіреді?

А. мақсаттандырушы, кедергілеуші              В. сақтандырушы, қадағалаушы

С. белгілеуші, қараушы                                         Д. сызбашы, көздеуші

Е. түсіндіруші, басқарушы

    7. Экологиялық  мониторинг неше сатыдан тұрады?

А. 4                     В. 7              С. 6                 Д. 3                 Е. 5

8. Базалық мониторинг дегеніміз не?

А. 1 мемлекеттің  шегінде  арнайы құрылған органдар арқылы жүргізіледі

В. жергілікті антропогенді әсерлердің мониторингі

С. елді мекендер мониторингі

Д. жалпы биосфералық  табиғи құбылыстарды бақылау

Е. ұлттық мониторинг

9. Дүние жүзінің 140 елі қатысқан қ.о. мониторингінің ғаламдық жүйесі

қай жылы құрылды?

А. 1970                  В. 1980           С. 1990                  Д. 1999                Е. 2000

10.ГАЖ дегеніміз  не?

А. геофизикалық  араласу жағдайы                    В. біркелкі заңдар жинағы

С. генетикалық  ақпараттар жинағы            Д. географиялық ақпараттық жүйе

Е. барлығы да дұрыс

Бақылау сұрақтары:

1. Қоршаған ортаның  ластануы мен тағам өнімдерінің  ластануы арасында 

байланыс бар  ма?

2. Канцерогендер  дегеніміз не? 48

3. Мутагендердің  зияны қандай?

4. Тағам өнімдеріне  қойылатын талаптар қандай?

Глоссарий

Токсикология  – улар және олардың организмдердің  әртүрлі түрлеріне 

әсерлері туралы ғылым

Ксенобиотиктер  - өзінің құрылымы мен биологиялық  қасиеттері бойынша 

биосфера үшін жат және тек химиялық синтез нәтижесінде алынатын заттар

Биоаккумуляция  – организнің химиялық заттармен  қоршаған ортадан және

тағаммен қабылдау арқылы байытылуы.

Биоконцентрлеу  – тамақтану арқылы ластануды  ескермей, организмнің 

химиялық қосылыстармен тікелей қоршаған ортадан қабылдауы арқылы

байытылуы

Биокөбею  –  организмнің химиялық заттармен  тікелей тамақтану нәтижесінде 

байытылуы. Табиғи сулы ортада бұл процесс биоконцентрлеумен  қатар жүреді.

Әдебиеттер тізімі:

1. Алексеев Ю.В.  «Тяжелые металлы в растениях и почвах». Л., агропромиздат,

1987.

2. Т.Р. «Мониторинг  природной среды». Алматы, Қазақ  университеті, 2003, 156

с.

3.  Беспамятов  Г.П., Кротов Ю.А. «Предельно допустимые  концентрации 

химических веществ  в окружающей среде». Л: Химия, 1985.

4.  Василенко  В.Н., Назаров И.М., Фридман М.Д.  «мониторинг загрязнения 

снежного покрова». Л.: Гидрометеоиздат, 1985, 182 с.

5.  Израэль  Ю.А. «Экология, климат и влияние  возможных его изменений на 

селькое хозяйство  страны». М., Высшая школа, 1987.

6. Израэль Ю.А.  «Экология и контроль состояния  природной среды». М., 1979.

7.  Кузин А.М.  «Прирдный радиоактивный фон  и его значение для биосферы 

земли». М., Наука, 1991, 111 с.

8.  Орлов Д.С., Малинина М.С., Мотузова Г.В., Садовникова  Л.К., Соколова 

Т.А. Химическое загрязнение почв и их охрана: словарь-спаравочник. М., 1991.

9.  Кабата-Пендиас  А., Пендиас Х. Микроэлементы в  почвах и растениях. М.,

1989.Рыспеков 

10.  Санитарные  парвило по охране атмосферного  воздуха населенных мест.

(Минздрав РК.), 1997.49

№12 Зертханалық  жұмыс

Жұмыстың тақырыбы: Тағам өнімдерінің ластануы мен  оның салдарлары

Жұмыстың мақсаты: Күнделікті тағам өнімдерінің ластану  жолдары мен 

олардың адам денсаулығына зиянды әсерлері, көкөністер мен жемістердің 

нитраттармен  ластануы, нитраттарды анықтау әдістемесімен таныстыру,

алынған білім  деңгейін жоғарылату

Құрал-жабдықтар: Кішкентай келі мен келісап;  заттық шыны; дәке орамал;

тығыны бар  пенициллин шынылары; аптекалық тамызғыш; 5 мл-лік химиялық

тамызғыш; скальпель; күкірт қышқылындағы 1%-тік дифениламин ерітіндісі;

калибрлі сызық  тұрғызуға арналған NаNO3  бастапқы ерітіндісі; дистильденген 

су;  көкөністі  қайнатуға арналған 0,5-1 л-лік отқа төзімді химиялық стақан; 

электр плиткасы; құрамында нитраттың мөлшері  көп, сөлі түссіз болып келетін,

әртүрлі көкөністер ( қырыққабат, қияр, асқабақ, картоп және т.б.).

Сабақтың жоспары:           

                                             І. Зертханалық жұмысты орындау

               ІІ. Бақылау сұрақтарына жауап  беру

                                             ІІІ. Блиц тест

     ІV. Зертханалық жұмысты тапсыру

Зертханалық жұмыс

Көкөністердің құрамындағы нитраттар мөлшерін анықтау

   Жұмыс  барысы: Пенициллин шыныларының  біріне, көкөністегі 

нитраттардың  концентрациясының максимальды мөлшері (кесте бойынша)-

3000 мг/кг сәйкес  келетін NаNО3 

ерітіндісінен 10 мл құяды. Ескерте кететін 

жағдай, өсімдіктердің  кейбір жекелеген мүшелерінде нитрат концентрациясы 

жоғары болады.  Калибрлі ерітінділердің сериясын, бұрынғы  ерітіндіні

жартылай сұйылту арқылы (мысалы, 3 мл бастапқы ерітіндіге 3 мл

дистильденген су құйып, шайқайды және т.б.),  даярлайды. Құрамында әртүрлі 

мөлшерде нитраттары бар  ерітінділер алынады: 3000, 1500, 750, 375, 188, 94,

47, 23 мг/кг. Заттық  шынының астына ақ қағаз қойып, әйнек бетіне 2 тамшы

зерттелетін ерітінді және 2 тамшы дифениламин тамызып, үш рет қайталайды.

Калибрлі ерітінді үшін де, анализдің екі типі үшін де қолдануға болатын 

төмендегі градацияға сәйкес реакцияны сипаттайды. (Церлинг  бойынша,1965).

балл Түсінің  сипаттамасы Нитрат мөлшері,мг/кг

6 Сөл немесе  кесінді  қанық қара түске  тез 

боялады. Бояуы  тұрақты және тез 

жойылмайды.

>3000

5 Сөл немесе  кесінді  қаракөк түске  

боялады. Бояуы  біраз уақытқа дейін 

300050

сақталады.

4 Сөл немесе  кесінді  көк түске тез боялады.

Бояу бірден пайда болмайды.

1000

3 Бояуы ашық  көк түсті, 2-3 минуттан кейін 

жойылады.

500

2 Бояуы тез  жойылады, ең бастысы өткізгіш 

желілері ғана боялады.

250

1 Бояуы көгілдір  із қалдырып, тез жойылады. 100

0 Көгілдір түске  де, көк түске де боялмайды.

Бүтін өсімдік  қызғылт тартуы мүмкін.

0

          

            Көкөністерді бөлшектейді: қабығы, сыртқы қабаты, ортаңғы бөлігі,

көсеу сабағы (қырыққабатта), желілері, желісіз жапырағы. Кесілген бөліктерін

пышақпен ұсақтап  турап, келіге тез ұнтайды, сөлін 2-3  қабат дәкеге салып,

сығады. 2 тамшы  сөлді, ақ қағаздың үстіне қойылған таза заттық шыныға

тамызып, үстіне 2 тамшы дифениламин қосады. Кесте  бойынша байқалған 

барлық құбылыстарды тез жазып отырады. Тәжірибені 3 рет  қайталайды.

Көкөніс бөліктерінің  құрамында нитраттың бар екендігіне сенбестік болған

жағдайда, қасына белгілі бір концентрациядағы  калибрлік ерітіндіні тамызады

және дифениламинмен реакцияны қайталайды.

Анализ картоп пен қырыққабаттың сөлінен басталады. Сонан соң бұл

көкөністерді  қайнап жатырған суы бар отқа төзімді  химиялық стақанға салып,

10-15 минут қайнатады.Одан  кейін піскен көкөністі және  оның сорпасына 

анализ жүргізеді. Қайнатып жатырған уақытта басқа  көкөністердің бөліктеріне 

анализ жүргізе  береді.Нәтижесін дәптерге жазады.                

Әр түрлі көкөністер құрамындағы нитраттардың мөлшері

Зерттелетін

өсімдіктер.

Бөлігі Балл саны Нитрат

мөлшері,мг/кг

Картоп а) қабық  асты

б) орта бөлігі

Пісірілген картоп а) қабық асты

б) орта бөлігі

Қырыққабат а) желілері

б) көсеусабақ

в) жапырақ

Піскен қырыққабат а) желілері