Зертханалық жұмыс

ақуызына, б) өсімдік  ақуызына . Себебі?

Ақуыз    ерітінділерін    даярлау.

А. Тауық жұмыртқасының  ақуызын өлшеуіш стақанға бөліп  алып, 1:10

қатысындай дистилденген суда шыны таяқшамен шайқап араластырады. Сонан 

соң сүзгіден өткізеді.

Б. Әбден піскен асбұршақты кофеұнтағышта ұнтап, 10 грамм асбұршақ ұнын 

50 мл 10%-тік  NaCl немесе KCl  ерітіндісінде езіп, араластыру  қажет. Сонан 

соң сүзгіден өткізеді.

Блиц тест

1. Суды қолдану  үшін қаншалықты пайдалы екендігін  анықтайтын, оның 

құрамы мен  қасиеттерінің жиынтығы қалай аталады?

А. Судың орта реакциясы                               В. судың кермектілігі

С. судың органолептикалық қасиеті              D. судың сапасы                

Е.  Судың тұздылығы

2. Бір мемлекеттің  шегінде арнайы құрылған органдар  арқылы 

жүргізілетін  мониторинг?

А. ұлттық мониторинг                                 В.Биологиялық мониторинг

С. базалық (фондық) мониторинг               D. Химиялық мониторинг

Е. Экобиохимиялық мониторинг

3. Ақпаратты  өздігінен жинау, сақтау, түрлендіру  мен ұсынудың 

электрондық есептеу  машиналарында іске асырылған жүйесі.

А. электрондық  ақпараттар                            В.Биологиялық ақпараттық жүйе

С. географиялық ақпараттық жүйе ГАЖ      D. Химиялық ақпараттық жүйе

Е. Жүйенің ақпараттық түрі

4.  Қоршаған  орта мониторингінің ғаламдық  жүйесінің (ҚОМҒЖ) басты 

міндеті қандай?

А. Қоршаған табиғи ортаның ластануынан болатын  эффект пен олардың

салдарлары, жалпы  ластану мониторингін ұйымдастыру

В. Табиғи ортаның  ластануын бақылау

С. Антропогенді ластағыш көздер мониторингін құрастыру

D. Табиғи ластағыш  көздерді жою шараларын қарастыру

Е. Дұрыс жауабы жоқ

5. Ақпараттарды  біріктіру сипаты бойынша мониторинг қандай түрлерге

жіктеледі?

А. Физикалық, механикалық, гляциологиялық                       

В. Ғаламдық, космостық, аймақтық

С. Орман және су мониторингі                                

D. Гляциологиялық  және жергілікті мониторинг

Е. Базалық, аймақтық, импактылы56

6. Топырақ құрамында,  азық-түлік өнімдерінде, жеміс-жидектерде  және 

басқа тағамдық дақылдарында, оның 1 кг-ға шаққанда келетін 

пестицидтің миллиграмм мөлшері:

А. ШҚМ                   В. ШМКм.б.                  С. ШМК о.т              

D. ШМКжз                 Е. ШМКс

7.  Организмнің  тіршілік ету жағдайларына қатысты  шарттардың жалпы 

жиынтығы және осы шарттар қанағаттандырылатын  жерді немесе кез-

келген түрдің тіршілік ететін ортаның жағдайын анықтайтын,

биологиялық көрсеткіштері мен физикалық параметрлерінің барлық

жиынтығын, олардың  энергияны түрлендіруін, ортамен  және өзіне 

ұқсастармен мәліметтер алмасуы:

А. биологиялық  ақпарат алмасу                     В. Экологиялық қуыс                     

С. Экологиялық  аудан                                     D. Экологиялық шар                                     

Е. Дұрыс жауап  жоқ

8. Әсер еткенде  организмде физиологиялық және  қабілеттілік реакциялар 

шектерінен шығатын  өзгерістер немесе жасырын  патология  туындайтын

заттың минималды  дозасы:

А. Экспозициялық  концентрация                

В. шекті мөлшердегі концентрация

С. улылық дәрежесі                                       

D. Зиянды әсер  табалдырығы 

Е. Ең аз концентрация

9. Экожүйені  құрайтын барлық компоненттер мен элементтердің өздігінен

реттелуі мен  өздігінен қалпына келуі процестерінің  жүруіне мүмкіндік 

болатын кеңістік:

А. Экожүйенің ауданы                              В. Экожүйенің көлемі                   

С. Экожүйенің мөлшері                            D. Экожүенің кеңістігі                             

 Е. Экожүйенің  концентрациясы

10. Орташа тәуліктік  ШМК бойынша реттеліп, «і» шикізатының  

ластануының  бірлік  индексі  қолданылатын  күкірт  диоксидінің 

концентрациясына  әкелінген  жиынтығы  ретінде  саналатын индекс?

А. Ауа  ластануының  кешенді  индексі                      

В. шекті мөлшердегі концентрация индексі

С. улылық дәрежесінің  индексі                                     

D. Экспозициялық  концентрация

Е. Ең аз концентрация

Бақылау сұрақтары:

1. Өсімдіктердің  адам өміріндегі ролі қандай?

2. Өсімдіктердің  жануарлар тіршілігі үшін маңызы  неде?

3. Өсімдіктердің  жер ғаламшары тіршілігі үшін  маңызы

4.  Ормандардың  кесілуі мен ауыл шаруашылығын  химизацияландырудың 

климатқа, өсімдіктер әлеміне әсері қандай?

5. Тағамдардағы  нитраттар мен пестицидтердің  қауіптілігі неде?

6. Экологиялық  таза тағам дегеніміз не?57

7. Қызыл кітапқа  Қазақстандағы қандай жануарлар  енгізілген?

8. Жануарлар  үшін қолайлы экологиялық жағдай  қандлай?

9. Сайғақтарды  қалай қорғау және көбейту қажет?

10. Сайғақтар  қай аймақта кездеседі?

Глоссарий:

Ботаникалық бақтар – жақын және алыс шет елдерден, Қазақстанның әртүрлі 

аймақтарынан  әкелінген бағалы, пайдалы, экзотикалық  өсімдіктердің, сонымен 

қатар жергілікте жерде жойылу қаупі төнеген, азайып бара жатқан өсімдіктер

түрлерінің өсіріліп, зерттеліп, сақтап қалу жолдары қарастырылып отыруға 

бағытталған мемлекеттік  қорғауға алынған айтарлықтай үлкен  немесе кішігірім 

аумақ

Биосфералық қорықтар – әлемнің негізгі табиғи зоналар  ландшафттарында

ұйымдастырылған қорықтар

Қызыл карта  – адамның іс-әрекетінің нәтижесінде  өте күрт өзгеріп,

құнарлығын жоғалтқан  жерлерді, экологиялық дағдарысқа ұшыраған аймақты,

адам тіршілігіне  қауіпті аудандар мен ірі қалаларды  көрсететін экологиялық

карта

Әдебиеттер тізімі:

Негізгі:

1. Алексеев Ю.В.  «Тяжелые металлы в растениях  и почвах». Л., агропромиздат, 

1987.

2. Безуглая Э.Ю.  «Метеорологический потенциал и  климатические особенности 

загрязнения воздуха  городов». Л.: Гидрометеозидат. 1984, 184 с.

3.  Беспамятов  Г.П., Кротов Ю.А. «Предельно допустимые  концентрации 

химических веществ  в окружающей среде». Л: Химия, 1985.

4.  Василенко  В.Н., Назаров И.М., Фридман М.Д.  «мониторинг загрязнения 

снежного покрова». Л.: Гидрометеоиздат, 1985, 182 с.

5.  Израэль Ю.А. «Экология, климат и влияние возможных его изменений на

селькое хозяйство  страны». М., Высшая школа, 1987.

6. Израэль Ю.А.  «Экология и контроль состояния  природной среды». М., 1979.

7.  Кузин А.М.  «Прирдный радиоактивный фон  и его значение для биосферы

земли». М., Наука, 1991, 111 с.

8.  Орлов Д.С., Малинина М.С., Мотузова Г.В., Садовникова  Л.К., Соколова 

Т.А. Химическое загрязнение почв и  их охрана: словарь-спаравочник. М., 1991.

9. Рыспеков Т.Р.  «Мониторинг природной среды». Алматы, Қазақ университеті,

2003, 156 с.

10.  Санитарные  парвило по охране атмосферного  воздуха населенных мест.

(Минздрав РК.), 1997.

11. Чигаркин А.В.  Геоэкология Казахстана. Алматы, 1995, 160 с.

12. Чигаркин А.В  Региональная геоэкология Казахстана. Алматы, 2000, 224 с.58

13. Шамен А.  Гидрометеорология и мониторинг  природной среды Казахстана.

Алматы, Ғылым, 1996, 296 с.

Қосымша:

1.  Бельгибаев  М.Е. некоторые принципы ландшафтно-экологического 

обонования природопользования и природоустройства//Науч.-прак. Конф.

Ландшафтно-экологические основы природопользования и природоустройства.

Целиноград: 1991. С. 5-10.

2.  Востокова  Е.А. Картографическое обеспечение  космического мониторинга 

экологических условий//Научно-прак. Конф. Ландшафтно-экологические 

основы природопользования и природоустройства. Целиноград: 1991. С. 14-18.

3. Жекулин В.С.  Введение в географию: Учебное  пособие – Л-д, 1989.

4.  Кабата-Пендиас  А., Пендиас Х. Микроэлементы в  почвах и растениях. М.,

1989.59

Мазмұны

Алғы сөз....................................................................................................................3

№1 Зертханалық  жұмыс. Қоршаған орта мониторингі пәні  .............................4

№2 Зертханалық  жұмыс. Атмосфералық ауа мониторингі ................................8

№3 Зертханалық  жұмыс. Атмосфера ластануының кешенді  көрсеткіші........12 

№4 Зертханалық  жұмыс. Атмосфералық ауаның сапасына автокөліктердің 

тигізетін әсері.........................................................................................................17

№5 Зертханалық  жұмыс. «Қышқыл жаңбыр» түзілуінің себептері мен оның

салдарлары  ...........................................................................................................21

№6 Зертханалық  жұмыс. Су сапасының мониторингі......................................25

№7 Зертханалық  жұмыс. Ағынды сулар мен олардың  құрамы........................30

№8 Зертханалық  жұмыс. Ауыз судың сапасын бақылау...................................34

№9 Зертханалық  жұмыс Топырақ сапасын нормалау мен ондағы ШМК.......37

№10 Зертханалық  жұмыс. Топырақты санитарлық қорғау...............................42

№11 Зертханалық  жұмыс. Тағам өнімдеріндегі зиянды заттардың 

ШМК мәні..............................................................................................................46

№12 Зертханалық  жұмыс. Тағам өнімдерінің ластануы мен

 оның салдарлары………………………………………………………………..49

№13 Зертханалық  жұмыс. Өсімдіктер мен жануарлар  әлемін қорғау.............54

Мазмұны.................................................................................................................5