Корпоративті бағалы қағаздар нарығы

      Әр  биржа бағалы қағазды қабылдау талаптарын қояды. Сондықтан кейбір компаниялардың бір биржада сату сатып алу жүзеге асырса басқа биржада жүзеге асырылмайды. Екінші разрядтағы компаниялардағы биржалық емес айналымдағы компаниялар бағалы қағаздар жылдам сатылады, сатып алынып кейбір фирмалардың бағалы қағаздар екі жақты айналымды болады.Яғни биржалық айналымда және биржалық айналым емес, биржадан тыс нарық мыңдаған фирмаларды телефон,телефакс компютерлік жүйеде байланыс арқылы жүзеге асырылады.

     Егер  биржа нарық тек зиялы корпорациялармен жұмыс істесе ол биржадан тыс кез-келген компания мен байланысты болады. Ол үшін брокерлік фирманың табысы арқылы екінші нарықтың бағалы қағазды қолдауға келісімі. Мысалы: кейбір компанияның акциясын биржа емес жүйесіне сату-сатып алуға қабылдау үшін, олар кем дегенде екі дилерлік фирмалардың тиянақты жағдайда сатып алынуы қажет.

     Әр  фирманың капиталы 25 мың долл. таза капитал болуы қажет, болмаса операцияны жүргізу барысын әр бағалы қағаздың түріне қарай 25 мың дол. Есептік сан болуы тиіс. Келісімді іске асыруына байланысты дилерді фирма НАСДАК сол қағаздарға тіркейді.

     Екінші  корпоративті бағалы қағаздар нарығын негізгі ортасында қор биржасы орын алады. Қор биржасы – бұл анықталып жасалған ұйымдасқан биржалық, яғни бағалы қағаздарды сату – сатып алу істері жүзеге асырылады. Биржаның пайда болуы нарықтық қатынастардың дамуына байланысты. Осы институттардың шығуының керектілігі таукарларды бір-біріне сауданы кеңейту арқылы болды, алдыменен шикізат тауарлар, оның соңынан бағалы қағаздар.Осы аталған тауарлар өздерінің белгілі бір ерекше анықтау арқылы биржалық тауцарларды бола алады:

• көптеп тұтыну
• тауарлар тобының бірімен-бірінің өзіндік байланыстары
• өзгермелі бағасының болуының мүмкіндігі

      Сатушы  мен сатып алушылардың жоғарғы  табысты табу үшін сұраныс пен  ұсыныстың ағымдық бағасына сенімді. Соның арқасында тауардың нарықтағы  ұқсастығы біркелкі және үлкен бағалымым  болуы керек, бірақ қысқа уақыт ішінде. Осындай қызметті орындау үшін ол жоғарғы дәрежеде орталықтандырылғанымен ерекшелігін болдыру керек.

      Тауардың  сұранысы мен ұсынысына сүйене отырып –бұл биржаның ұйымдастық қабілетінің  жағдайы мақсаты. Биржаның ерекшелік  белгілері:

• тұрақты қажеттілік ережесінің тыңғылықты және ұйымдастыру
• сауданы тауарды шығармай-ақ жүргізу
• қызмет көрсету арқылы, ауыстырушы тауарлар арқылы

Биржа мынадай негізгі қызмет көрсетеді:

1. Бір-бірінен сату сатып алу қағаздарына қорытындылайды, орынды атқару, сатып алу сатуды іске асырудың орны.
2. Бағалы қағаздар курсын тіркейді, акция мен облигацияның көрсетілген әр түріне қарай инвесторларды шақырады және орташа көрсеткіш анықтайды.
3. Капиталдың бір саладан басқа салаға құйылу механизмі қызмет көрсетеді.
4. Мемлекеттің іскерлік активтері арқылы экономикалық қызмет ету, сондықтан да кейбір салада экономиканың қайта құру бағдарламасын қарастырады.

      Биржаның  акционерлік қоғам ретінде ұйымдамстырылуы  мүмкін, яғни жеке кәсіпкерлік жағдайында, болмаса мемлекет арқылы құрылған мекеме ретінде. Бірінші жағдайда акционерлердің жеке меншігі, екінші жағдайда мемлекет.Оның іскерлігі жарғылығына негізделіп, биржалық мекемелердің ұйымдастырылу қызметінің анықтауыш байланысы. Басқару құзырында биржалық комитет болуы керек.  
 

      3.2 Корпоративтік бағалы  қағаздар нарығын  бағалау 

      Корпоративтік бағалы қағаздар нарығын бағалауда  оның нарықтық қатынаста бірнеше  тұстары бағаланады.

        Қор индексі бағалы қағаздар нарығының жалпы бағалық жағдайын береді. Олар әлемдік ірі акциялық курстардың өзгеруін белгілейді. Қаржы индекс қорының ең белгілі индексі батыс елдерінен қаржылық газеттер күнделікті жарыққа шығарушы. Доу Джонс индексі қазіргі кезде 4 түрлі өз бетінше көрсеткіштер кіреді: 1. өндірістік коапаниялар 30 2. көлік компаниясы 20 3. коммуналды мекемелер үшін 15 индекс 4. құрастырылған компаниясы 65 индекс Осы 4 индекстің бірінші индекс танымалды түрде болады.

      Ұлыбританияда «Фэйненшл таймс» газет индексі  және лондондық Finansial times қор биржасының индексі, 100 алдыңғы қатарлы британ компанияларының акция курсын есептейтін ең танымал. Сонымен қатар «Фэйненшл таймс» газеті әлемдік маңызды бағалы қағаздар нарығының және қор индексін анықтайды. Жапонияда «Никкей» индексі 225 компанияның акцияларына саналады. ГонгКонгта 33 компанияның акцияларына «ХэнгСенг» индекс анықталады. Қор индекстері бағалы қағаздар нарығының жағдайының жалпы суретін көрсетеді және болжамдау мақсатында қолданылады.

      Егер  біз толығымен тұрақталынады  деп есептесек, онда ол алып сатарлықтың  орны болады. Биржалық алып сатушы бұл биржалық фьючерстік сауда арқылы табыс табу, уақтылы жасалынған фьючерстік шарттың түрлі динамикалық базасы. Экономикалық тұрғыдан қарағанда, биржалық қорларда тек баю жағы қаралмауы керек, (сырт көзбен қарағанда). Оның тұсынан қарасақ онда тиянақты атқаратын қызметі мен мәні мынандай жағдайларда орындалады: біріншіден БҚ алып сатарлық деңгейі, бағасы қағаз сатып алушыларының қызығушылығын арттырады да өндірушілердің де қызығушылығын арттырады да өндірушілердің де қызығушылығын арттыра түседі. Жылдам баюға жол ашу, яғни алып сатарлыққа ниет білдіру инвесторларды қорларды салуға мәжбүр ете отырып, жаңа мекемелер даму үшін, қоғамдық жеделдету прогрессі өзгерілмеген болар еді. Екіншіден алып сатарлық БҚ-дың жоғарғы дәрежесі өтілділігі мен оның тұрақтылығын тиімділігін арттыра түседі (яғни қолма-қол қаржыға айналу шартын арттырады), инвесторлар үшін оларды тартымдылық жағдайы ұлғаяды. Үшіншіден БҚ-дың тұрақтылығының алыпсатарлық курсының жағдайын тұрақтандырады, күрт өзгерістерге кедергі жасайды, өйткені алыпсатарлық нарық жағдайына қарама қарсы әсер етеді. Инвесторлар сату кезінде олар сатып алады, ал көбінесе сатып алу кезінде сатады. Қағаздардың мықты өзгеруіне байланысты алып сатарлық операциясына байланысты. Бірақ-та бағаның үлкен ауытқу бағасы қағаздардың нарықтағы орны жеткіліксіз болады да алып сатарлық көлемі аздау болады.

      Егерде  корпоративтік бағалы қағаздарды алып сатарлықты мемлекет тарапынан реттемесе онда ол ел экономикасын жоюға дейін әсер етеді, арнайы комитеттер мен биржалар құрылады. Мысалы: батыс мемелкеттерде биржалық істер шектеледі, фьючерстік контрактінің бағалық ауытқуы реттеледі. Егер кез-келген жаңа биржалық контракт арнайы шаруашылық және тұрақтандырылған жағдайын орындаса, онда арнайы көлемі БҚ айналымына рұқсат береді.

      Келесі  инвестициялық портфель.

      Мұнда алғашында инвестициялық іріктеудің мәселесін шешу үшін салым қаржыларын бағдарлама жақтарын талдай отырып, қаржылық тұстарының әдістемелік жүйелерін талдау болып табылады. Корпорация – эмитенттің зерттеуін түбегейлі талдау, салалық экономиканың жағдайы, өйткені ол соншалықты курстың өзгеруіне әсерін тигізеді.

      Экономикалық  корпоративтік бағалы қағаздарды өзгерістердің жалпы зерттеудің көрсеткіштерін қарастырудың негізі экономикалық активтік дәрежесінің өзгермелілігі тұтыну мен қорландыру (жинақтау), елдегі құнсыздану процессі мен қаржылық жағдайы. Көрсеткіштерді анықтау ол инвестициялық саясаттың өзгермелі жағдайының жалпы жағдайда анықталады. Жалып экономикалық жағдай көбіне салалық экономиканың жағдайын көрсете отырады, бірақта әр салада макродеңгейінде қорытындыларын өзгреістер енгізіп отырады. Сондықтан салалық талдаудың маңызы – инвестициялау сферасы үшін таңдап алынған. Мұнда барлық сфералардағы шамалық 3 түрден тұрады: тұрақтану, циклдік, өсу қабілеті.

        Инвестицияға тартымды салалар болып акциялар саласын анықтау керек. Ең маңызды фактордың бірі ол компанияның бағалы қағаздардың құнына, оның келешектегі дамуы мен қаржының жағдайы болып табылады. Қаржылық есептерін талдау кезінде компанияның төлемдік қабілеті мен қаржылық тұрақтылығын табу керек.

      Түпкілікте  талдаудың нәтижесі ретінде санау, ол корпорациясының бағалы қағаздар салымы кезінде «тәуекелділік дәрежесінің» қаржылық тұрақтылығымен төлемдік қабілет  көрсеткіштерінің біріне-бірі сәйкес келеді. Талдау барысында бағалы қағаздардың дәрежесі бағаланады. Осы мақсаттар үшін акциялардың сапалық жағдайларына көрсеткіш жүйелері жасалынуы керек.

1. Қарапайым акциядағы дивиденттің соммасы.
2. табыс акциялары мен өзара бағалық қатынастары
3. акциялардың нарықтық құны мен өзароа бухгалтерлік қатынастары
4. акциялық табыс пен дивидент өзара қатынастары.
5. кейбір компаниялар мен мемлкеттік тапсыру мен бағалы қағаздар түрлері, шарты, уақыты, бағалы қағазды шығару.
6. бағалы қағаздардың екінші айналымы мен орналастырылуын ұйымдастыру
7. шығарылған бағалы қағаздар өнімділігін растайды
8. сатып алушыларға акция жіне облигация түрінде

      Қарыз құралдарын талдау кезінде эмитенттің тек қана қаржылық жағдайына байланысты бағаны анықтау емес, нарық ссудасының жағдайы да көптеген талдаушылар арнайы рейтингтік бағдарламалар қолданады. АҚШ-та несиелік рейтингтер жасалынған:

• қарыздың бағалы қағаздарға байланысты тәуекелділік дәрежесі айтылады.
• қордың несиелік құлдырауының өтімділік жағдайы анықталады
• қарызды қағаздардың түрлерін салыстыру қызметтерінің негізін қалау.
• Қарызды бағалы қағаздардың бағалық факторына кіріседі, өйткені осы бағалы қағазға сұраныс өзгерісі рейтинг өзгеріске сәйкестендіру.

      Түпкілікті  талдау қорытындыларды ғылыми зерттеулер есебі арқылы жасайды. Техникалық талдаудың негізгі бекітілуібұл барлық информациялық инвестициялық шешімді қабылдаудың керектілігі. Қор нарығы тарихындағы тұжырым, бағалы қағаздар қозғалысын білдіреді. Техникалық талдау келесі мәселелердәі ашу үшін қолданылады:

• бағаның деңгейін болжамдау
• БҚ-сату мен сатып алу уақтысын анықтау
• қорытындылардың толықтылығы мен нәтижесін тексеру

        Техникалық талдауды көбінесе графикалық талдау деп те атайды, оның негізгі құралы ретінде бағаның ретімен көрсетілуі келешекте осы график арқылы бағаны анықтау болып табылады. Техникалық талдау әдістемесі бағалы қағаздардың өзгеріс бағасын дәрежесін сенімділікке алып бару.

      Инвестор  корпоративтік бағалы қағаздарды нарығында жұмыс істей отырып, диверсификация принциптеріне сүйену керек. Инвестордың қаржылық активті түрлі қолдауларға сүйену керек. Бұның керектігі тәуекелділікті азайта отырып, салымшының шығымын жібермеу керек.Инвестициялық портфельдің объектісі ретінде йр-түрлі бағалы қағаздар орын алады, акция, облигация, туынды бағалы қағаздар түрлері.

        Портфельдің бір бөлігі ақшалай  түрдегі қағаз көлемдері әр-түрлі болады. Портфельдің құрылымына қарай тәуекелділік дәрежесіне қарай табыс пен шығынды құрайды. Бағалы қағаздар портфелінің мазмұны ментоған кіретін көлемі портфельдің құрамы деп аталады. Соңғы аталған өзіндік қорытынды мәнін құрайды, мұны инвестор басқарады, ол портфель құрамын өзгерте алады (бағалы қағаздың көлемі).

      Портфельдің негізгі мақсаты тәуекелділік негізгі мақсаты тәуелділік дәрежесіне қарай табыстылықты көрсетеді, инвестиция кезінде инвестор портфельдің құрылымын портфельді өзгерте алады, өйткені ол мақсаттылық жағдайда көпетеген жағдайларды алад алады.

      Сондықтан корпоративтік бағалы қағаздардың қорлану жүйесі, ол портфельдік қарастыру –ол инвестордың бір топқа жинаған бір мақсатқа жету арқылы біркелкі басқару бағасы қағаздардың өндірілген жалпы сомасы. Өз портфелін шоғырландырудың портфельге бағалы қағаздардың әр түрлерін инвестор іріктеу әдістемелерінде салу керек, яғни техникалық және фундаменталды талдау әдістеріне сүйене отырып инвестициялардың сапалы жағын бағалай білу керек. Портфельді табыстардың әртүрлері бар. Мұндай портфель бағалы қағаздарға алмастыру арқылы қосымша табыс әкелуі мүмкін.

      Портфель  құрамындағы қарапайым акциялар егер де нарықтың конъюнктурасы оңды болса. Басқадай жағдайлар төменгі тәуекелділікте портфель қамтамассыз етеді. Ақшалай нарықтық портфельдің мақсаты – капиталды толығымен сақтау. Мұның құрамына қолма-қол ақша мен активті жылдам іске асыру кіреді. Егер де ұлттық валютаның курсы төмендегі жағдайда болса, онды ол шетел валютасын конвертация жасауы мүмкін. Сондықтан салым қаражаты тәуекелділіктің нөлдік көрсеткішінде өседі.

        Портфельді облигациялар нөлдік тәуекелділікте облигациялардың арқасында шоғырланып табыс әкеледі. Табыс портфельдер көбінесе құрылымдық пен көлемді болады. Аталған топтар мен портфельдің түрлері –мүмкіндік спектрі портфелін құрайды, бірақ-та инвестор тәжірибелік аралас портфельді топтары жиі шоғырланады, мысалы портфельді табысымен өсуі.

        Портфельдің тұрақтылығына байланысты мезгілсіз және мезгілді портфелі болып бөлінеді. Жедел шоғырландырып инвестордың портфелі тек қана табыс алу үшін емес, бұрынғы есептелінген уақыттағы табыс алу негізінде орындалады. Егерде мерзімсіз шоғырлану жағдайында шектеулер қойылмайды. Мұндай жеделдік параметрлері инвесторларға айқындалған бағалы қағаздарды талдап алады.

      Мүмкіндігінше алғашқы жалпы көлемді портфельдер  бөлінеді: Олар: толықтырылған кері қайтарылған және тұрақты портфельді толықтырылған портфельді ақшалық көрсетілген арқылы сыртқы көздер арқылы алғашқы ақшалай салымдарды көбейтеді.Алғашқы салымдар портфелінде кері қайтарымды портфельдерге біраз бөлшектегі ақшалай қорды алу мүмкіндігі болады. Тұрақты портфельде алғашқы көлемде салынған ақшалай қаржысы барлық уақытта сақталады.

      Ендігі  бағалы қағаздармен операциялық әдістемелерді бағалау.

      Инвестициялық банк- бұл қаржы-несиелік институт бағалы қағаздарды арнайы операциялаудың мақсаты қосымша ақша қаржысын тарту. Сондай-ақ өз клиенттерін ұзақ мерзімде несиелеу осының арасында мемлекет те болуы керек. Инвестициялық банк классикалық банктер қатарына жатпайды, өйткені олар көптеген банктік операция түрлерін орындамайды. Негізінде оларды инвестициялық банкирлер деп атайды.