Индустриально-инновационное развитие РК

Кесте 3. Қазақстанда индустриялық- индустриальды-инновациялық саясатты жүргізудегі болжамдық көрсеткіштері

Кестеде көрсетілгендей, Қазақстан Республикасы 2003-2015 жылдарға арналған индустриалдық-индустриальды-инновациялық стратегиясын жүзеге асыруда  жоғары өсімділікті қамтитын көрсеткіштерге қол жеткізуді көздеп отыр. Аталған көрсеткіштерге қол жеткізу үшін басты мақсаты ретінде индустриальды-инновациялық кәсіпкерлікті мемлекеттік қолдау мен даму стратегиялары мен  оларды жүзеге  асырудың нақты механизмдерін өңдеу болып табылады.

Осы мақсатқа жету үшін төмендегідей  басты міндеттерді шешу қажет:

1. Құқықтық базаны  қамтамасыз ету. Онда Қазақстан  Республикасындағы шағын, орта  және ірі кәсіпкерлік еркіндігін  қорғауға және мемлекеттік қолдауға  бағытталған, қолданыстағы заңдарға  өзгерістер мен толықтырулар  енгізу және жаңа заңдар мен нормативтік актілерді шығару үрдісі қарастырылады.

2. Кәсіпкерлікті өндірістік  ресурстармен қамсыздандыру. Кәсіпкерлік  құрылымдарының өкілдерімен бірге  пайдаланылмаған өндірістік ғимараттар  мен құрал-жабдықтады, жер телімдері  мен алаңдарды, аяқталмаған құрылыс обьектілерін индустриальды-инновациялық кәсіпорындарға беру мақсатында санақтан, яғни инвентаризациядан өтізу керек.

3. Әлеуметтік инфрақұрылымның  саяси институттарын дамыту.

Кәсіпкерлікті институционалдық тұрғыдан қамтамасыз ету үрдісі кәсіпкерлік қызметті тиімді ұйымдастыру және жүргізу үшін консалтингтік, маркетингтік, инвестициялық, құқықтық сақтандыру қызметтерін тиімді  үйлестіру жолдары көрсетілген. Қазақстанда аса қажетті болып табылатын осы саланың дамымағандығы салдарынан аталмыш қызметтерді ұсынатын шетелдік компаниялар мен фирмалардың бөлімшелерін ашуға мүмкіндік ашу қажет.

4. Кәсіпкерліктің сыртқы  экономикалық қызметін  мемлекеттік  қолдау және ынталандыру, Индустриальды-инновациялық  кәсіпорындарға шетелдік серіктестіктерімен іскерлік байланыстарды орнатып, ортақтаса бизнес жүргізуіне және лизингтік компаниялардың қатысуымен шетелдік технологиялар мен құрал-жабдықтарды кешенді түрде жабдықтау жұмыстарын ұйымдастыруына қолдау көрсету, сонымен қатар, жеке кәсіпкерлік субьектісіне сыртқы сауда қызметін дербес жүргізу құқығын беру; индустриальды-инновациялық бизнесті дамытудың басты бағыттары бойынша техникалық-экономикалық негіздермен қамтамасыз етілген инвестициялық жобаларға жеңілдетілген шетелдік несие беру жолдарын қарастыру; экспорттық тауарларды өндіретін кәсіпорындарды ынталандыру шараларын атқару  және экспорттық, импорттық өнімдерді шығаруға лицензия бере отырып, кәсіпкерлік құрылымдарға жеңілдіктер жасау; шетелдік инвестициялар туралы заңдарда шағын және орта бизнестегі шетелдік инвестицияларды сақтандыру ерекшеліктері  жөнінде қосымша тәртіпті орнату.

5. Индустриальды-инновациялық  кәсіпкерлікті ақпараттық және  ғылыми-әдістемелік тұрғыдан қолдау. Нарықтық инфрақұрылымның ажырамас  бөлігі болып табылатын ақпараттық  қамсыздандыру ісінің кәсіпкерлікті дамытудағы орны ерекше. Сондықтан ақпараттық қамсыздандыру мен құықтық, статистикалық, ғылыми-әдістемелік, ұйымдық қызметтерді қамтитын мемлекеттік жүйені орнату; әрбір потенциалды кәсіпкерді барлық қолданыстағы заңдық актілер, нормативті құжаттар, экономикалық және коньюктуралық мәліметтер туралы хабардар етуге мүмкіндік беретін кеңейтілген ақпараттық орталықтар жүйесін құру қажет.

6. Индустриальды-инновациялық  кәсіпкерлікті  мемлекеттік қолдау  және реттеу органдару жүйесін  жетілдіру. Кәсіпкерлікті қолдау мен дамытуға бағытталған концептуалды әдістерді өңдеу және осының негізінде  біртұтас мемлекеттік қолдау механизмдерін жасау барысында басқару аппараты органдарының қазіргі  құрылымын жақсарту, сондай-ақ, Қазақстан Республикасы Мәжілісі мен Сенатында шағын жіне орта бизнесті қолдау мәселелерін қарайтын, әрі тұрақты жұмыс істейтін комиссияны құру қажет.

Көзделген  мақсаттар  мен міндеттерді тиімді орындау  және түрлі мемлекеттік және жеке құрылымдардың  өзара әрекеттестігін нығайту керек.

3.3 Индустриялық-инновациялық даму перспективасындағы кадрлық саясаттың алатын орны.

Әлемдік және отандық  тәжірибеге сүйенсек, технологиялық трансферт

пен санаткерлік меншікті коммерцияландырудың тиімді механизмдерінің бірі технопарктер  болып табылады. Технопарктердің қызметі ғалымдардың, өнертапқыштардың, жаңашылдардың, инженерлердің, студенттердің, магистранттардың жаңа идеяларды, игеру мүмкіндіктерін қамтамасыз етуге бағытталады. Технопарктердің құрылтайшылары көбінде университеттер, ғылыми орталықтар, ғылыми-зерттеу институттары, өндірістік кәсіпорындар, іскер топтар (банктер, қорлар) шағын және орта кәсіпорындар, өнертапқыштар, инвесторлар болып келеді.

Технологиялық жағынан  дамыған елдерде ғылыми жаңалықтар жүйесінде университеттер маңызды рөл атқарады. Өйткені, олардың басты  қызметі мамандарды дайындауға ғана емес, негізін қолданбалы зерттеулерді жүргізуге бағытталған ғылыми кешендер құрайды. Индустриальды-инновациялық дамудың әлемдік тәжірибесіне қарасақ, бұл мемлекеттердің қол жеткізген табыстары  ғылым мен техника жетістіктерінде жатқанын көреміз. АҚШ пен Ұлыбритания жалпы ұлттық қаржының 11-12%-ын ғылымның дамуына бөледі. Ал Франция мен Жапонияда бұл көрсеткіш 15-16%-ды құрайды. Сондықтан АҚШ, Германия, Жапония мен Ұлыбританияның алдыңғы қатарлы жоғары оқу орындары әлемдегі аса ірі ғылыми орталықтар болып есептеледі.

Елбасы атап өткендей, жоғары мектеп, университеттер қазіргі  заманда тек білім беру мен  ғылыми қызметті, қолданбалы зерттеулерді жүргізіп қана қоймай, тәжірибелік-конструкторлық әзірлемелерді, жаңа техника мен технологиялардың үлгілерін жасауды оларды көбейтуді, ғалымдардың, оқытушылар мен студенттердің ғылыми-зерттеу нәтижелерін коммерцияландыруды, дайын өнімнің тұтынушыға берілуін (технологиялық трансферт) қамтамасыз ету керек. Университеттің индустриальды-инновациялық айналымы мыналардан құралады: біріншіден, идеялардың пайда болуына қолайлы жағдай туғызу, маңызды зерттеулерді ұйымдастыру, патенттер алу; екіншіден, қолданбалы зерттеулер, тәжірибелік-конструкторлық әзірлемелерді, жаңа техника мен технологиялардың маркетингтік және тәжірибелік үлгілерін жасау; үшіншіден, индустриальды-инновациялық өнімді өндіру, инвестиция тарту, маркетингтік зерттеулерді жүргізу, дайын өнімді нарық талабына сәйкестендіру. [30]

Қазіргі заманғы университет  индустриальды-инновациялық қызметі  оқу-ғылыми индустриальды-инновациялық кешенге (ОҒИК) айналуы тиіс.

Қазақстан халқына Жолдауында Елбасымыз білім беру саласындағы негізгі міндетіміз – осы заманғы білім беру мен кәсіптік қайта даярлау, “білім экономикасының” негіздерін қалыптастыру, жаңа технологияларды, идеялар мен көзқарастарды пайдалану, индустриальды-инновациялық экономиканы дамыту екендігін атап  көрсетті.

Елбасы нұсқаған  бұл  межеге жету үшін Қазақстанның жоғары оқу орындарында физика, химия, химиялық технологиялар, экономика салаларындағы жоғары білікті кадрлар болуы тиіс. Әлемдік тәжірибе  көрсетіп отыр, кадрлардың математикалық дайындық деңгейінің жоғары болуы экономикада сапалы және қарқынды өсуге мүмкіндік береді. Біздің ойымызша, барлық жоғары оқу орындарындағы математикалық бағыттағы қолданбалы кафедраларда оқыту деңгейі мен құрылымын жаңғырту бүгінгі басты міндет болуға тиіс.

Ал индустриальды-инновациялық университеттердің негізгі міндеттері санаткерлікті, әлеуметтілікті, білім беруді, технологияны, ұлттық қауіпсіздікті қамтамасыз ету екендігі белгілі.

Сонымен, индустриальды-инновациялық университет ұлттық индустриальды-инновациялық жүйенің құрамдас бөлігі ретінде  ұлттық инновация қабілетінің тиімділігі мен деңгейін көтеретін, сондай-ақ технологиялардың трансферті мен оларды коммерцияландыруды қамтамасыз ететін; инфрақұрылымды қалыптастыратын, сондай-ақ индустриальды-инновациялық қызметті белсенді жүргізуге, елдің индустриальды-инновациялық технологиялық негізін жасауға, ғылыми білімді қажет ететін өнім өндірісін жолға қоюға септігін тигізетін механизмдерді жасақтауға белсенді атсалысуға тиіс. Сонымен қатар, индустриальды-инновациялық университет өзінің ішінде “тоңазып тұратын” білім беруден “индустриальды-инновациялық” білім беруге көшуді қамтамасыз ете алатын индустриальды-инновациялық білім беру сигментін қалыптастыруға тиіс. Бұл – университет білім беру, тәрбие беру, ғылыми-зерттеу және индустриальды-инновациялық қызметті атқара отырып, білім беру мен білім беру қызметтерінің сапасын көтеруге, студенттердің шығармашылық қабілеттерін дамытуға, жастарды Қазақстанның рухани бай, адамгершілігі жоғары, мәдениетті азаматтары етіп тәрбиелеуге байланысты проблемаларды шешуге тиіс деген сөз. Яғни, индустриальды-инновациялық университет кәсіпкерлердің, басқарушылардың, менеджерлердің жаңа буын мамандарын дайындауды қамтамасыз етуге міндетті.

Қысқасы, білім экономикасы  жағдайында индустриальды-инновациялық университеттердің ғылыми-техникалық және білім беру әлеуеті қазақстандық тауарлар мен қызметтердің бәсекеге қабілеттілігін, елдің қуаттылығы мен ұлттық өркендеуін қамтамасыз етеді. Индустриальды-инновациялық университеттердің басты міндеті де осы.

Қазақстанда индустриальды-инновациялық университет идеясының жүзеге асуы  – шығармашылық белсенділік пен ұлттық индустриальды-инновациялық менталитеттің қалыптасуын қамтамасыз етеді деп  толық сеніммен айтуға болады. Осы арада индустриальды-инновациялық университет деген не  деген заңды сұрақ туады. Индустриальды-инновациялық университет дегеніміз, бұл негізінен барлық салаларда жаңашылдығымен, оның жалпы білім берудің, соның ішінде жоғары мектептің өздігінен дамуына, сондай-ақ аймақтың әлеуметтік-экономикалық және технологиялық дамуына деген игі ықпалымен, алуан бағытта әрекет ететін, шапшаң әрі жүйелі дамып отырған білім ордасы.

Демек, индустриальды-инновациялық университет – бұл экономикаға, әлеуметтік салаға, ғылымға, халықаралық білім беруге ақпараттық ортаға терең интеграцияланған институт. Бұл реттен келгенде, индустриальды-инновациялық университеттің айрықша ерекшелігі, оның бір тұтас оқу-ғылыми-индустриальды-инновациялық кешені (ОҒИК) немесе ғылыми білім беру-өндірістік кешені (ҒБӨК) болуында  деуге болады.

Сондықтан әуелгі  кезекте  индустриальды-инновациялық университеттің ғылыми білім беру-өндірістік кешенінің үлгісін, соның ішінде ҒБӨК-тің “ішкі” және “сыртқы” құрылымының құрамдас бөлімдерін, жоғары оқу орны мен оның серіктестерінің ғылым мен техниканың басым бағыттары бойынша индустриальды-инновациялық жобаларды орындауының және еншілес серіктестерінің тапсырысы бойынша мамандарды бейімдеудің осы заманғы механизмдерін жасау қажет.

Индустриальды-инновациялық университеттің “ішкі” индустриальды-инновациялық қызметіне мыналарды жатқызуға болады: университеттің даму саясаты мен стратегиясын тұжырымдау және жүзеге асыру; индустриальды-инновациялық білім беру технологияларын тұжырымдау және енгізу; құрылымдық сипаты бар индустриальды-инновациялық өзгерістерді жүзеге асыру; университетті басқару, соның ішінде оның қызметінің сапасын арттыру саласындағы индустриальды-инновациялық өзгерістерді жүзеге асыру;  университеттегі индустриальды-инновациялық білім беру сегментін қалыптастыру; ғылыми-техникалық және технологиялық саладағы индустриальды-инновациялық сегментті жетілдіру; ғылыми-техникалық және білім беру саласындағы толық индустриальды-инновациялық айналымның жүзеге асуын қамтамасыз ету; университетті қаржыландырудың көп арналы жүйесін, оның ғылыми, білім беру, индустриальды-инновациялық, қаржы және ақпараттық қызметтерінің интеграциясын бір ізді ету, т.б. Ал индустриальды-инновациялық университеттің “сыртқы” индустриальды-инновациялық қызметіне мыналарды жатқызуға болады: ұлттық, аймақтық және салалық индустриальды-инновациялық жүйелердің, сондай-ақ кәсіпорындардың индустриальды-инновациялық жүйелерінің дамуына қатысу; елдің, аймақтың, саланың, жоғары мектептің, кәсіпорындардың индустриальды-инновациялық қабілетінің тиімділігін зерттеуге,  елдегі, аймақтағы, саладағы индустриальды-инновациялық қызметті қолдайтын инфрақұрылымды жасауға қатысу; елдің, аймақтың, саланың индустриальды-инновациялық экономикасы үшін кадрларды дайындауды, кәсіби қайта даярлықтан өткізу мен біліктілігін арттыруды қамтамасыз ету; ғылым, техника, өндіріс дамуының басым бағыттары бойынша технологияларды, техниканы, материалдарды, жүйелерді, технологиялардың коммерциялануын және университеттерден, ғылыми ұйымдардан елдің, аймақтардың, салалардың экономикасы мен әлеуметтік саласына жедел трансфертін қамтамасыз ететін тетіктерді жасауға қатысу. [31]

Университеттің аталған  проблемаларды шешуі оның аймақтағы  рөлі мен маңызын күшейтеді, сондай-ақ елдің, аймақтың және саланың индустриальды-инновациялық қызметін дамытудағы белсенділігін  арттырады.

Белгілі бір университетті индустриальды-инновациялық университет типіне жатқызуға бола ма немесе оның “жаңашылдығының” дәрежесі қандай деген сұрақтарға жауап беру үшін сапалық және сандық критерийлер тобын дайындау керек. Бұл критерийлерді   өз ретіне қарай мынадай  түрлерге бөлуге болады: университетішілік индустриальды-инновациялық қызметті сипаттайтын критерийлер (университеттің индустриальды-инновациялық әлеуетін бағалау); университеттің, сол  елдің, сол аймақтың экономикасын, әлеуметтік, білім беру ісін, ғылымын, технологиясын, мәдениетін дамытуға бағытталған индустриальды-инновациялық қызметін сипаттайтын (университеттің индустриальды-инновациялық белсенділігін бағалау);  университет дамуының шапшаңдылығын, оның индустриальды-инновациялық қызметінің нәтижесі ретінде сипаттайтын аймақтың әлеуметтік-экономикалық, технологиялық, ғылыми, білім беру, мәдени салалары дамуының шапшаңдылығын университеттің индустриальды-инновациялық қызметінің нәтижесі ретінде сипаттайтын критерийлер.

Қай елде болмасын, дамуға қажетті активтердің бірі адами ресурстар болып табылады. Ғылыми және шығармашылық әлеуеті мықты, білімі жоғары халық – Қазақстанның қол жеткізген басты табыстарының бірі, бұл мемлекетіміздің бәсекеге барынша қабілетті елу елдің қатарына қосылуын қамтамасыз ететін алғы шарт.

Персоналды стратегиялық менеджментінің индустриальды-инновациялық идеялары 80-жылдардың басында жасаған және шетелдердің практикалық концепцияларының негізгі қатарын құрады. Бірақ оның маңыздылығын мойындағанымен де практикада персоналмен жұмыста толығымен қолдана алмаймыз. Бұл жаңа мақсаттардың қиындығымен және стратегиялық индустриальды-инновациялық менеджментінің жұмыста қолданылатын технологиясының жоқтығынан болады.

Стратегиялық индустриальды-инновациялық менеджментін концепциядан жұмыс істеп тұрған программаға айналуы үшін, бір-бірінен байланысты факторлардың қатары ескерілуі керек:

- кәсіпорын басшылығы стратегиялық индустриальды-инновациялық менеджмент ролін түсініп оған деген немқұрайлылығын формалды түрде қарауын тоқтату керек. Ол өз кезегінде индустриальды-инновациялық кәсіпорын позициясын жақсартып және тұрақтандырады;

- кадр бөлімінің жұмысы өзгертілуі  керек. Іс жүргізуден персонал менеджментіне жаңа функцияларды қоса  өзгерту керек, мысалы персонал маркетингі. Персонал менеджері үшін перспективті жұмыскерді жұмысқа алу, цех менеджерінің жаңа тауар шығарумен бірдей;