Фирманың айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерін басқару

 

       Кестеден көріп отырғанымыздай «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің қысқа мерзімді міндеттемелерінің құрамы мен құрылымы талданған. Фирманың қысқа мерзімді міндеттемелерінің барлығы бірінші жылы, 13350109 теңге болды, ол 100% құрады. Оның ішінде: салықтар бойынша міндеттемелер – 0,1%, басқа міндеттемелер бойынша, міндетті және ерікті төлемдер – 0,04%, қысқа мерзімді кредиторлық қарыз – 16,4%, басқада қысқа мерзімді міндеттемелер – 83,5%құрады. Ал екінші жылы, 7243062 теңге болды, ол 100% құрады. Оның ішінде: салықтар бойынша міндеттеме – 0,7%, қысқа мерзімді кредиторлық қарыз – 37,7%, басқада қысқа мерзімді міндеттемелер – 61,6% құрады. Үшінші жылы, 4452152 теңге болды. Оның ішінде: салықтар бойынша міндеттемелер – 17,4%, басқа міндеттемелер бойынша, міндетті және ерікті төлемдер – 1,1%, қысқа мерзімді кредиторлық қарыз – 42,7%, басқада қысқа мерзімді міндеттемелер – 38,8% құраған болатын. Осыдан келе бұл көрсеткіштердің барлығын диаграмма түрінде көруге болады (9 сурет). 

 

Сурет 9. «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің қысқа мерзімді міндеттемелерінің құрамы мен құрылымының диаграммасы

Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде құрады 

      Суретте «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің қысқа мерзімді міндеттемелерінің құрамы мен құрылымының диаграммасы көрініс тапқан. Үш жыл бойы салықтық міндеттемелер артқан. Бірінші мен үшінші жылдары міндетті және ерікті төлемдердің де артқаның байқауға болады. Бірақ, екінші жылы ешқандай да міндетті және ерікті төлемдер жасалынбаған. Қысқа мерзімді кредиторлық қарыздың көлемі ұлғайған, ол дегеніміз таза айналым капиталының теріс мәнімен тығыз байланысты. Басқада қысқа мерзімді міндеттемелер жылдан жылға кеміген.

         Фирма басшылығы осы фирманың материалдық – техникалық базасын нығайтуға және жаңартуға қатаң көңіл аударуы тиіс. Бұл дегеніміз нарық талаптарына сәйкес, жұмыстың тез әрі сапалы орындалуына сәйкес болып табылады. Осыған байланысты айналым активтерінің құрамы мен құрылымында өзгерістер байқалады. Оны келесі суреттен көруге болады     (11 кесте).

Кесте 11

«Институт Градтранспроект» ЖШС-нің айналым  активтерінің құрамы мен құрылымының  өзгерістері

 

         Кестеде «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің айналым активтерінің құрамы мен құрылымының өзгерістері байқалды, олардың әр қайсысын жеке-жеке талдау нәтижесінде келесідей қорытындылар жасауға мүмкіндік берді. Ақшалай құралдар: 2008-2009 жылдары 217,8% өсіп, 2009-2010 жылдары -74,4% төмендегені байқалады. Қысқа мерзімді дебиторлық борыш: 2008-2009 жылдары -89,4%  төмендеп, 2009-2010 жылдары 926,3% өскендігі байқалады. Ағымдағы салықтық активтер: 2008-2009 жылдары -45,8% төмендеген. Ал басқа да қысқа мерзімді активтер: 2008-2009 жылдары 3370% өсіп, 2009-2010 жылдары -74,2% төмендегені байқалды. Қысқа мерзімдік активтердің барлығы  бойынша 2008-2009 жылдары 103,2 % өсіп, 2009-2010 жылдары -55,4 % төмендеген. «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің айналым активтерінің құрамы мен құрылымының өзгерістерін талдай отырып, оны  диаграмма түрінде көруге болады (10 сурет).

       

Сурет 10. «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің айналым активтерінің құрамы мен құрылымының өзгерістерінің диаграммасы

Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде құрады

 

      Суретте «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің айналым активтерінің құрамы мен құрылымдарының өзгерістерінің диаграммасы бейнеленген. Бұл жерде 2008-2009 жылдары ақшалай құралдар өсіп, 2009-2010 жылдары төмендеген.  Ағымдағы салықтық активтер төмендеген. Қысқа мерзімді дебиторлық борыш 2008-2009 жылдары төмендеп, 2009-2010 жылдары біршама өскені байқалады.  Ал басқада қысқа мерзімді активтер 2008-2009 жылдар аралығында өсіп, 2009-2010 жылдары әлдеқайда төмендеген. Себебі, қысқа мерзімде жасалынатын «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің жұмыстарына ақша қаражаттарының салынуы азайған немесе фирма жұмыстарының ауқымы біршама қысқарған . Осыған байланысты «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің қысқа мерзімді міндеттеменің құрамы мен құрылымының өзгерістерге ұшырады, оны келесі кестеден көруге болады (12 кесте).  

Кесте 12

«Институт Градтранспроект» ЖШС-нің қысқа  мерзімді міндеттеменің құрамы мен  құрылымының өзгерістері

 

        

      Кестеден көріп көріп отырғанымыздай, фирманың қысқа мерзімді міндеттемелерінің өзгерістері байқалған. Ол өз кезегінде келесідей қорытынды жасауға мүмкіндік береді.  Салықтар бойынша міндеттемелер екі жылдар  аралықтарында да өскен. Қысқа мерзімді кредиторлық қарыз 2008-2009 жылдары 25,04%  өсіп,  2009-2010 жылдары -38,02% төмендегені байқалды. Ал басқа да қысқа мерзімді міндеттемелер үш жылдар аралықтарында да төмендеген. Қысқа мерзімді міндеттемелердің барлығы бойынша 2008-2009 жылдары -145,7%, 2009-2010 жылдары -39,2% төмендегені байқалды. Шыққан нәтижені диаграмма түрінде көруге болады (11 сурет). 

 

Сурет 11. «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің қысқа мерзімді міндеттеменің құрамы мен құрылымының өзгерістерінің диаграммасы

Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде құрады 

    Суретте «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің қысқа мерзімді міндеттеменің құрамы мен құрылымының өзгерістерінің диаграммасы көрініс тапқан. Салықтар бойынша міндеттеме 2008-2009 жылдар аралығында төмендеп, ал 2009-2010 жылдары өскен. Қысқа мерзімді кредиторлық қарыз 2008-2009 жылдар аралығында өсіп, 2009-2010 жылдары төмендегені байқалды. Басқада қысқа мерзімді міндеттемелер үш жыл бойы да төмендеген. Себебі, қысқа мерзімді кредиторлық қарыздардың төмендеуі фирманың жұмыс істеуіне кедергі келтіреді. Ол дегеніміз фирманың ақша қаражаттарының аздығын, үлкен ауқымда жұмыс жасалынбағаның білдіреді.

      Кез келген фирманың қаржылық  потенциялын, оның қалыптасқан  меншік капиталы құрайды. Оны  келесі кестеден көруге болады (13 кесте). 

Кесте 13

«Институт Градтранспроект» ЖШС-нің меншік капиталының қалыптастырудағы көрсеткіштерді талдау

 

    Кестедегі мәліметтерден фирманың меншіктік  капиталының қалыптасу саясаты  көрініс тапқан. Бұл өз кезегінде  таза айналым  капиталының теріс екендігін көрсетеді. Меншік капиталының маневерлеу коэффициенті де теріс мәндерге ие. Фирманың табыстары да теріс деген қорытындыға келуге болады. Олар қарыз қаражаттары мен тартылған қаражаттар арқылы өз қызметің атқарады. Бұндай жағдайда әр фирма осындай тығырықтан шығу үшін, дағдарысқа қарсы үлгілер жасайды.  Талданып отырған «Институт Градтранспроект» ЖШС-гі үшін жасалынған дағдарысқа қарсы үлгі, «Альтманның Z үлгілері»  деп аталады.

Альтманның Z үлгілері:

  1.Екі факторлы Альтманның Z үлгісі:

- Ктл- ағымдық өтімділік коэффициенті

- Кз- тәуелділік коэффициенті

- (-1,0736) және 0,0579- коэффициентінің салмақтық мәндері

- (-0,3877)- тұрақты мөлшер 

Z= -0,3877+ Ктл*(-1,0736)+ Кз*0.0579                                                             (12) . 

Ктл=  ағымдағы активтер/ағымдағы міндеттемелер                                   (13). 

Кз= қарыз  қаражаттары/ қарыз көздерінің жалпы                                      (14).   

      Екі факторлы Альтманның Z үлгісінің коэффициенттері талдау

келесі  кестеде көрсетілген (14 кесте).

Кесте 14

Екі факторлы Альтманның Z үлгісінің коэффициенттерін талдау

 

      Кестеде үш жылдық  екі факторлы Альтманның Z үлгісінің коэффициенттерін талданған. Бұл жерде сонымен қатар үш жылдық өзгерістері де көрініс тапқан. 2008-2009 жылдары ағымдағы өтімділік коэффициенті 0,3-ке тең. Ал 2009-2011 жылдары -0,1 болды. Тәуелділік коэффициенті 2008-2009 жылдары 0,4-ке тең. Ал 2009-2010 жылдары о-ге тең. Себебі, 2008-2009 жылдарға қарағанда, 2009-2010 жылдары ағымдағы өтімділік пен тәуелділік төмендеген. Кестедегі мәліметтерді қолдана отырып, келесідей қорытындылар жасауға болады:

2008 жыл: Z=-0,3877+0.1*(-1,0736)+0.2*0.0579= - 0.48348

Z<0 банкроттықтың  ықтималдығы 50% төмен;

2009 жыл: Z=-0,3877+0.4*(-1,0736)+0.6*0.0579= - 0.7824

Z<0 банкроттықтың  ықтималдығы 50% төмен;

2010 жыл: Z=-0,3877+0.3*(-1,0736)+0.6*0.0579= - 0.67504

Z<0 банкроттықтың  ықтималдығы 50% төмен.

      Шыққан  үш жылдық қорытынды нәтижесінде  екі факторлы Альтманның Z үлгісінің коэффициенттерін талдауды диаграмма түрінде көруге болады (12 сурет). 

 

Сурет 12. Екі факторлы Альтманның Z үлгісінің коэффициенттерін талдауының диаграммасы

Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде құрады

 

      Суретте екі факторлы Альтманның Z үлгісінің коэффициенттерін талдауының диаграммасы көрініс тапқан. 2008-2009 жылдар аралығында ағымдағы өтімділік коэффициенті өсіп, 2009-2010 жылдар аралығында  төмендеген. Ал 2008-2009 жылдар аралығында тәуелділік коэффициенті де өсіп, 2009-2010 жылдар аралығында бірқалыпты. Себебі, фирманың қаржылық жағдайына байланысты оның өтімділік және тәуелділік коэффициенттері де төмендейді. Неғұрлым фирманың қаржылық жағдайы төмендеген сайын, оның өтімділігі де төмендейді.

2. Бес факторлы Альтманның Z үлгілері: 

Z= 1.2*K1+1.4*K2+3.3*K3+0.6*K4+1.0*K5                                               (15). 

K1- меншіктік  айналым капиталы/ барлық активтер                                (16). 

К2- бөлінбеген табыс/ барлық активтер                                                         (17). 

К3-  % мен салық төленбеген пайда/  барлық активтер                               (18).