Фирманың айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелерін басқару

К4- меншік капиталы/ қарыз капиталы                                                      (19). 

К5- өткізуден түскен табыс/ барлық активтер                                              (20).

      Бес факторлы Альтманның Z үлгілерінің коэффициентерінің талдауы келесі кестеде көрсетілген (15 кесте). 
 
 

Кесте 15

Бес факторлы Альтманның Z үлгілерінің коэффициентерін талдау

    Кестеде үш жылдық  бес факторлы Альтманның Z үлгісінің коэффициенттері талданған. Бұл жерде сонымен қатар үш жылдық өзгерістері де көрініс тапқан. Кестедегі мәліметтерді қолдана отырып келесідей қорытынды жасауға болады:

2008 жыл: Z=1.2*5.8+1.4*(-4.8)+3.3*(-4.02)+0.6*(-4.8)+1.0*9.8=-6.106

1.80>-6.106 банкроттықтың  ықтималдығы өте жоғары;

2009 жыл: Z=1.2*1,6+1.4*(-0,6)+3.3*1,8+0.6*(-0,6)+1.0*15,5=22,16

 Z =  және < 3 және одан жоғары банкроттықтың ықтималдығы төмен;

2010 жыл: Z=1.2*1,5+1.4*(-0,6)+3.3*0.4+0.6*(-0,5)+1.0*2.8=3.62

 Z = және < 3 және одан жоғары банкроттықтың ықтималдығы төмен.

      Сонымен, фирманың айналым активтері мен қысқа мерзімді міндеттемелердің құрылымы мен көлемі  қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтер мен міндеттемелерді талдау барысында, осы активтер мен мінтеттемелердің нақты қолда бары, құрамы, құрылымы және оларда болған өзгерістер зерттеледі. Активтердің жалпы құрылымын және оның жеке топтарын талдау, оларды рационалды таратылуын талқылауға мүмкіндік береді. Активтердің өсуі фирманың болашақтағы дамуын көрсететін болғандықтан, ол осы фирма жұмысының оң нәтижесін сипаттайды.Ал теріс болса, керісінше болады. Қаржы менеджментінің маңызды аспектісінің бірі ретінде  фирманың қысқа мерзімді міндеттемелерінің  қаржылық жай-күйін талдау. Бұл айналыста жүрген ақша қаражаттарын дер кезінде жабуы болып табылады. 
 

2.3 «Институт Градтранспроект»  ЖШС айналым активтерін  қолдану тиімділігін  талдау 

     Фирманың  ресурстарының қолдану тиімділігін  анықтау үшін әр түрлі көрсеткіштер, яғни ресурстардың қолдану интенмивтілігі мен олардың әр түрлі түрлері қолданылады. Айналым қаражаттарының қолдану тиімділігінің критерийсі болып, қызметтің қаржылық нәтижесі мен өндірістің максималды жоғары қорытындысын алуға көмектесетін айналым қаражаттарын авансталуын барынша минимилизациялау болып табылады. Фирманың қызметкерлік беделі қаржылық тұрғысынан айналым қаражаттарының жылдамдығынан анықталады. Айналымдалық коэффициенті фирманың активтерінің жылына қанша рет айналатының көрсетеді. Бұл көрсеткіш өте маңызды болып келеді, себебі, айналым қаражаттарының жылдамдығы, олардың ақшалай формаға ауысуы, фирманың төлем қабілеттілігінің көрсеткіші болып табылады.Активтердің айналымдылығының коэффициенті өнімді өткізуден түскен түсім мен мүліктердің орташа жылдық бағасының арасындағы қатынас арқылы анықталады. Ол фирманың бүкіл қолданылатын қаражаттарының тиімділігін, яғни бір жылда табыс әкелетін құралдың қанша рет айналым жасайтының сипаттайды. Басқаша сөздермен, өнімді өткізуден түскен түсімді айналым қаражаттарының бір теңгеге есебін көрсетеді (16 кесте).

     Кесте 16

     «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің айналымдылық коэффициенттерін талдау

     Кестеде фирманың айналымдылық коэффициентің есептеу арқылы, біз үш жылдық қорытынды жасадық. Ол өз кезегінде келесідей болды: Активтердің айналымдылық коэффициенті, 2008 жылы - 2,3; 2009 жылы - 31,6; 2010 жылы - 3,7. Бекіткіш коэффициенті, 2008 жылы - 0,4; 2009 жылы - 0,03; 2010 жылы - 0,3. Дебиторлық қарыздың айналымдылық коэффициенті, 2008 жылы - 98,2; 2009 жылы - 294,6; 2010 жылы - 30,9. Кредиторлық қарыздың айналымдылық коэффициенті, 2008 жылы - 6,8; 2009 жылы - 29,2; 2010 жылы - 3,5. Тауарлы - материалдық қорлардың айналымдылық коэффициенті. 2008 жылы - 610,4 құрады. Осыған сәйкес, оларды келесі диаграммадан көруге болады (13 сурет). 

     Сурет 13. «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің айналымдылық коэффициенттерін талдау диаграммасы

     Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде құрады 

     Суретте «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің айналымдылық коэффициенттерін талдау диаграммасы көрініс тапқан. Активтердің айналымдылық коэффициенті 2008-2009 жылдары өсіп, 2009-2010 жылдары кеміген. Бекіткіш коэффициенттері үш жыл аралықтарында кеміген. Дебиторлық қарыздың айналымдылық коэффициенті 2008-2009 жылдары өсіп, 2009-2010 жылдары төмендеген. Ал кредиторлық қарыздың да айналымдылық коэффициенті 2008-2009 жылдары өсіп, 2009-2010 жылдары төмендеген. Себебі, активтердің айналымдылық коэффициентінің төмендеуі, оның кредиторлық және дебиторлық коэффициенттерінің төмендеуіне алып келеді. Сондықтан да фирма қызметінің жұмысы нашарлайды және оның көрсеткіштері осыған сай болады. Айналымдылық коэффициенттерін талдау нәтижесінде айналымдылық ұзақтығын есептеуге болады. Ол келесі кестеде көрініс тапқан (17 кесте).

     Кесте 17

     «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің  айналымдылық ұзақтығын талдау

     Кестедегі мәліметтер келесідей нәтиже берді. Ол айналым активтерінің айналымдылық ұзақтығы, 2008 жылы - 158,7; 2009 жылы - 11,6; 2010 жылы - 98,6. Дебиторлық қарыздың айналымдылық ұзақтығы, күндер, 2008 жылы - 3,7; 2009 жылы - 1,2; 2010 жылы - 11,8. Кредиторлық қарыздың айналымдылық ұзақтығы, күндер, 2008 жылы - 53,7; 2009 жылы - 12,5; 2010 жылы - 104,3.  Тауарлы-материалдық қорлардың айналымдылық ұзақтығы, күндер, 2008 жылы – 0,6. Операциондық циклдың ұзақтығы, күндер, 2008 жылы – 54,3; 2009 жылы–12,5; 2010жылы–104,3болды. Осыған сәйкес, оларды келесі диаграммадан көруге болады (14 сурет).

     Сурет 14. «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің  айналымдылық ұзақтығын талдау диаграммасы

     Дерек көзі: Автор «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің мәліметтері негізінде құрады 

     Суретте «Институт Градтранспроект» ЖШС-нің  айналымдылық ұзақтығын талдау диаграммасы көрініс тапқан. Айналым активтерінің айналымдылық ұзақтығы 2008-2009 жылдары төмендеп, 2009-2010 жылдары өскен. Дебиторлық қарыздың айналымдылық ұзақтығы 2008-2009 жылдары төмендеп, 2009-2010 жылдары өскен. Кредиторлық қарыздың айналымдылық ұзақтығы 2008-2009 жылдар аралығында төмендеп, 2009-2010 жылдар аралығында өскен. Ал  операциондық циклдың ұзақтығыда да 2008-2009 жылдары аралығында өсіп, 2009-2010 жылдар аралығында кеміген. Себебі, ақша қаражаттарының жеткіліксіздігінің нәтижесінде фирма қызметінің  айналымдылық ұзақтығына әсер етеді. Жұмыстың дер кезінде орындалмауы.            
          Тауарлы-материалдық қорлардың айналымдылық коэффициенті – босалқы қорлардың өткізу жылдамдығын көрсетеді. Жалпы тауарлы-материалды қорлар айналымдылығының көрсеткіші тым жоғары болса, соншалықты айналым активтерінің бұл бөлімде аздығын көрсетеді. Яғни, айналым қаражаттары өтімділіктің жоғары деңгейлі құрылымына және қаржылық тұрақтылығына ие болады. Төлем қабілетін бағалауға баланстағы айналым қаражаттарының өтімділігінің сипаттамасы негізінде жүргізуге болады.

     Баланстың өтімділігін талдау активіндегі қаражаттарды олардың өтімділігінің деңгейін төмен қарай түсу бойынша салыстыру, ал міндеттемелердің пассивы бойынша оларды өтеу мерзімінің жоғарлауы бойынша топтастыру арқылы жүргізіледі.Фирманың активтері олардың өтімділік дәрежесіне байланысты келесідей топтарға бөлінеді:

1. Ең өтімді активтер (А1), өзіне ақша қаражаттарын және қысқа мерзімді қаржылық салымдарын (бағалы қағаздар, бірақ меншікті акцияларының баланстық құнынан басқасы).
2. Тез өткізілетін активтер (А2) – қысқа мерзімді дебиторлық қарыздар және меншікті капиталға салымдар бойынша қатысушыларға қарыздарды есептегендегі басқа да айналым активтері.
3. Жай өткізілетін активтер (А3) – босалқы қорлар, меншікті капиталға салымдары үшін қатысушыларға қарыздар, ұзақ мерзімді қаржылық салымдар.
4. Қиын өткізілетін активтер (А4) – иммобилизацияланған қаражаттар және ұзақ мерзімді қаржылық салымдарды есептегендегі ұзақ мерзімді дебиторлық қарыздар.