Шпаргалка по "Бухгалтерлік есеп"

  1. ЕСЕП   САЯСАТЫНЫҢ   КАЛЫПТАСУЫ. 

  "Есеп  саясаты"  термины ресми түрде  Қазақстан Республикасы бухгалтерлерінің  іс тәжірибесіне, кезіндегі Қазақстан Республикасы бухгалтерлік есеп жөніндегі Ұлттық Комиссияның 1996 жылғы 13 қарашадағы №2 қаулысымен енгізілді. Толық түрде есеп саясаты №1 "Есеп саясатының маңызын ашу" жөніндегі №1 бухгалтерлік есеп стандартында танылып, меншік түрі мен қызмет ерекшеліктеріне қарамастан барлық ұйымдарда міндетті түрде жасалынатын болды. Әрбір ұйым өзінің есеп саясатын қалыптастырып, мұнің өзін ішкі шаруашылық ерісінде және бухгалтерлік есеп жүргізу ісінде қолдаиатын мүмкіндікке ие болатын болды⁵

  Есеп  саясаты - деп ұйымдарда іс-тәжірибе қолданылатын бухгалтерлік есеп объектілерін жіктеп, жүргізуге арналған өрісі кең ішкі ережелер жүйесін айтады.

  Қаржылық  қорытыды есеп дайындау мен тапсыру  жөніндегі жекелеген факторларға сай жалпы бухгалтерлік есеп ережелеріне ауытқымайтын жағдайда дайындалатын есеп саясатының атқаратын ролі өте зор.

  Есеп  саясаты көне жиы бухгалтерлік есеп ережелерінің жалпы талабына сай жасалынып, мұның өзі ұйымдардың бухгалтерлік есеп жөніндегі ішкі ереже мен әдістер жүйесіне жатаяы.

  Ұйымдар мен кәсіпорындарда жасалынып қалыптасатын есеп саясаты бухгалтерлік есеп жөніндегі принциптерден, ереже - нұсқаулардан, әдістер мен әртүрлі ішкі операциялар маңызынан құрылады. Мұның барлығы қаржылық есеп жүйесін жүйелеп тапсыру мақсатындағы шындык көрсеткіштерді дәлелдеу  мақсатында іске асырылады .

  Қаржылық  жағдай мен мұндағы болып тұратын  өзгерістерді, шаруашылық қызметінің жағдайын дәлелді түрде іске асырып, алдын-ала қойылған талаптарға жауап  беру үшін ұйымдар басшылары бухгалтерлік есеп жөніндегі көпсатьлы принциптер мен әдістер ішінен ең қажеттілерін тандап, бұларды қолдану жөніндегі тұжырымдама (концепция) дайындауға міндетті.

  Есеп  саясатының түпкі мақсаты - нарық  пен базарлы саудаға түсетін  ұтымды жолдарды анықгау, өндірісті  ары қарай модернизациялау, жаңа және сапалы өнімдер өндіруге ықпал ету, қаржылық күйреу жағдайын болдырмау, материалды активтер мен басқа да құндылықтарды дұрыс бағалау мен есептен шығару, резервтік қорлар көздерін көбейту, өндірістік шығындар тиімділігін ұтымды басқару болып табылады. Түпкі мақсаттың ең дәлелдісі ұйымдардың таза пайдамен қызмет атқаруын қамтамасыз ету.

  Сондықтан, қандай да болмасын ұйымдардың таза пайда  мен қызмет атқарып, жұмыс істеуіне ең әуелі  ұйымдардың өзі, үлес қосушы акционерлер мен қаржы салымшы  инвесторлар, дайын өнімдерді сатып алушылар, несиелендірушілер мүдделі болып табылады.

  Тәжірибе  тұрғысынан қарағанда ұйымдардың есеп саясаты ішкі есеп жүргізу варианттарын тандау құқысын толық түсіну мен  игеру, негізгі және айналым қаражаттарын бағалау мен есептен шығару, материалды емес және материалды активтерге амортизация мен тозу сомаларын есептеу, қолданылатын қажетті синтетикалық счеттар тізімін жасау, тауарлы-материалды құндылықтарды бағалау мен сату, шығындарды реттеп басқару жөніндегі көптеген әдістер ішінен осы ұйымға тән қолданбалы әдістердің ең тиімдісін таңдай отырып, бухгалтерлік есеп жүйесін жүргізу мақсаты қойылады.

  Есеп  жүйесін ұйымдастыру ұйымдар  мен кәсіпорындарда әр түрлі жағдайда қалыптасады, мұның үшін технологиялық  бағыт пен техникалык жағдайларды толық меңгеру негізінде көп вариантты есеп саясатының ішінен ең қажетті және тиімді жолдарын жасау қажеттілігі туындайды. Есеп саясатының оптималды және бір бағытты типтік варианты болмайды. Есеп саясаты негізінен қаржы есебінің өрісінде жасалынады. Алайда  қаржы есебі баскарушьілық және салық есебімен тікелей  байланыста болатындығын, және есептің бұл түрлері арасында гармониялық үйлесімділіктің сақталуын есте сақтаған жөн. Бухгалтерлік  есептің жоғарыда айтылған әрбір түрлерінің өз ерекшеліктері мен жүргізу әдістері  болатындықтан, қаржылық есепті қорытындылау қызмет қолданбалы негізгі бағыттан ауытқымауы керек.

  Ұйымдардың  есеп саясаты бұларды баскару  ерекшеліктеріне кәсіпкерлік қызметтің құқықтық нормасына, кұрылтайшылық құжаттар мен жарғыға, салық төлеу жағдайына, клиенттермен жасалған ұзақ мерзімді келісім шарттарға і т.б. әрекеттерге де байланысты болады.

  Есеп  саясаты екі жағдайда - "жоғарыдан" және "төменнен" реттеледі. "Жоғарыдан" реттеу кезеңінде есеп қызметін жүргізу  жөніндегі зандар мен нормативтік актілер, сондай-ақ бекітілген бухгалтерлік есеп стандарттары, салық заңдылығы т.б. ресми кұжаттар басшылыққа алынады. Екінші жағдайда "төменнен" реттеу кезеңінде ұйымдардағы технологиялық ерекшеліктер, салалық кұрылым, табыс келтіру  жолдары  тағы басқа ішкі ерекшеліктер басшылыққа алынады.Есеп саясатын қалыптастыру үшін есеп жүргізу әдістерінің ішінен, осы кәсіпорынға тән қажетті әдістер мен ережелерді таңдап алып, есеп саясатының маңызын ашуға болатындығын тағы да айта кеткен жөн.

  Есеп  саясатын ресмилендіру үшін осы ұйымдар мен кәсіпорындарда                                                                                қолданылатын ішкі әдістемелер мен ережелерді ұсыну кезінде жалпы бухгалтерлік есеп объектілерін жүргізу жөніндегі қойылған талаптардан, принциптер мен қаржы есебінің элементтерін тану бағытынан ауытқымау керектігін түсіну қажет.

  Егер  жан-жақты және сапалы дайындалған, немесе қабылданған шешімдер ұйымдардың таза пайда мен қызмет атқаруын қамтамасыз етпеген жағдайда, есеп саясатын жасаудың кажетгігі болмайды. Сондықган есеп саясаты ұйымдар қызметінің тиімділігіне, ақша қаражатының өсуіне және іске асырылмай келген резерв көздерін ашуға тікелей әсер етеді. Мысалға, ұзак мерзімді жалға беру объектісі таза пайда мен ащіа қаражатының көбеюіне тікелей әсер ететіндігін басты бағыттың бірі деп түсінген жөн. Яғни каржьлық тұрғыдан қарағанда ұзақ мерзімге жасалған келісім-шарт бірден таза пайда келтірмегенімен, біртіндеп таза пайданың белгілі бір бөлігін камтитындығын білген жөн. Есеп саясатын жасауға тікелей басшылық жасаушы басшылар мен атқарушы бухгалтерлер осы ұйымның таза пайдамен қызмет атқаруын қамтамасыз ететін есеп әдістерін зерттеп, колдану жолдарының ең тиімді бақытын тандауы қажет.

  Кейбір  жағдайларда пайдаға салынатын  салық көлемін және девиденттік төлемдерді азайтып көрсету үшін атқарушы бухгалтерлер өнімінің өзіндік құнының құрамына орын алмаған шығындарды қосып жазып, аммортизациялық сомаларды көп есептеп түсетін таза пайда көлемін азайтуға тырысады. Мұндай жағдайда бухгалтерлік есеп жүйесі қалыптасқан сабақтастық жолдармен және белгіленген бағытпен іске асырылатын болғандыктан есеп объектісінің бір бабын азайтып, екіншісін еріксіз көбейтуге болмайды. Есеп  объектісінің кез келген бабы қойылған мақсатқа және арнайы қабылданған нұсқау - ережелерге сай жүргізілетіндігін есте сақтаған жөн. Орынсыз жанама жасалған жағдай есеп жүйесіне кері әсер етеді, мұндай жағдайда  экономикалық қайшылық туындайды.

  Бір типтік және барлық кәсіпорындар қызметіне  тән есеп саясатын жасау мүмкін емес, мұның өзі өте қиын және болмайтын әрекет. Дей тұрғанмен есеп саясатын таньш білу, мұның маңызын сапалы жасау, өз бетінше тиімді шешім қабылдау, қаржылық қорытынды есеп жасап дәйекті бағытпен қойылған бағдарды іске асырудың маңызы зор.

  Есеп  саясатын қалыптастыру мен іс-тәжірибеге енгізу үшін бухгалтерлік есеп принциптерін, мұның қолданбалы әдіс намаларын, салық жүйесін, қаржьшық менеджментті (басқаруды) т.б. көптеген мәселелерді жоғары және терең түрде білу кджет.Нарықтық қатнастардың қыры мен сырын, ұтымды бағытын, базарлы сауда өрісін терең түрде біле білу бағытында, бас бухгалтердің атқаратын рөлі өте зор.

  Есеп  саясатын жасаушылар мен қатысушы мамандар осы ұйымда қолданылатын бастапқы құжаттардың  маңызы мен өрісін, бухгалтерлік есеп счеттарының Типтік жоспарын, активтерді бағалау, міндеттемелерді бағалап, қайтару, негізгі құралдардың тозу нормалары мен сомаларын белгілеу, аяқгалмаған өндірісті бағалау,  құжатайналысы ережесін белгілеу, ақпараттар жүйесін өңдеу технологиясын, аудиторлык тексеру мен қорытындылау әдіснамаларының маңызы мен мақсатын іс-тәжірибеде жақсы қолдана білу тиісті біліктілікті қажет етеді.

  Есеп  саясатын қалыптастыру үшін:

  а) кұрылған ұйымдар мен кәсіпорындар активтері мен міндеттемелері 
меншік иелері, қатысушылар мен инвесторлар, баскд да ұйымдардың активтері мен міндеттемелер тізімі жеке көрсетіледі. Ресми тіркелген ұйымның шаруашылық қызметі ешкімге де тәуелді емес және дербес жүргізілетіндігін (дербестік принцип) түсінген жөн.

  б) ұйымдар өз жұмысын ары қарай тұрақты бағытта жалғастыра береді, 
бұлар ұйымды жоймайды, немесе өз қызметін қысқартпайды (үздіксіздік 
принцип);

  в) таңдап алынып жасалған есеп саясатын бір жылдан бастап келесі 
жылдарда да сабықтастық түрде қолданыла береді (сабақтастық принципі);

          г) ақшаның түсуі, немесе түспеуіне қарамастан шаруашылық қызметінің фактілері орын алған осы есепті кезеңге жатқызылып есептелінеді (сату немесе есепке жатқызу принцип).

  Есеп  саясатын мына төмендегі талаптарды қанағаттандыруы қажет:

  а) ұйымдардың шаруашылык өміріндегі орын алған барлық фактілерді 
бухгалтерлік есепке толығымен тіркеу (толықтық принцип);

  б) табыстар мен активтерге қарағанда пассивтерді көбейту жолдарын 
қадағалау және орынсыз шығыңдарды болдырмау жолдарын қадағалау (сақгық принцип);

  в) әрбір айдың бірінші жұлдызына жасалынатын синтетикалык және 
аналитикалық счеттар бойынша айналыс пен қалдық сомалардың сай 
келушілігін, сондай-ақ бухгалтерлік қорытынды есеп көрсеткіштерінің 
синтетикалық бас счеттардағы қалдықден бірдей болуышылығын қадағалау 
(сәйкестік принцип).

  Есеп  саясатын нақгылы іске асырып, мұның өзін тәжірибеде басшылыққа алу үшін осы ұйымның орналаскан мекен - жайы бойынша қызмет атқаратын салық органымен мүмкін болатын айырмашылықтарды, есеп жүйесіндегі аздаған өзгерістерді және бұларды реттеудің жоддарын келістіру қажет.

  Ұйымдардағы есеп саясатын қалыптастыру үшін мына төмендегідей кезеңдік шараларды орындау  қажеттігі туындайды (кезендік принцип):

  - есеп саясатының мақсатын, міндетін, қажеттілігін, шешімін және 
аналитикалық (жіктеуші) көрсеткіштер тізімін, бухгалтерлік есеп 
стандарттарының талабына сай жаңа әдістерді қолдану жолдарын талдап 
көрсету, есеп саясаты өрісінде шешім кдбылдауға қажетгі кұжаттарды дайындау т.б. шараларды белгілеп іске асыру үшін арнайы комиссия құрылады. Комиссияның кұрамына тек бухгалтерлік қызмет атқарушылар ғана емес, өндірістің технологиясын жақсы білетін, қаржыландыру мен қаржы қызметін атқарушы тәжірибелі, мамандар құқықтық қызмет бөлімі және басқада бөлімдердің кәсіби деңгейі жоғары мамандары қатыстырылады. Қажет деп танылған жағдайда басқада мамандандырылған сыртқы ұйымдардың мамандары да шақырылуы мүмкін;

  - есеп саясатына тән қажетті  құжаттар, басқа да қабылданған  шешімдер 
мен нормативтік құжаттар, есеп саясаты өрісіндегі объектілер тізімі, сондай- 
ақ шешілетін мәселелердің кезендік жолдары мен сабақтатығы анықталады;

  - есеп жүргізудегі қолданылатын  өрістер мен ережелер және  таңдалып 
алынған есеп саясатының әдістерін арнайы өкілетті оргаңдармен келісу және 
бұл органдарға ресми түрде хабарлаудың тәртібі бекітіледі.

       Бухгалтерлік ессп принциптері бойынша кәсіпорынның есеп саясаты деп ұйымның бухгалтерлік есепті жүргізу әдісінің жиынтығын, яғни алғашқы бақылау, құндық өлшеу, ағымдағы топтау мен шаруашылық (жарғылық және басқа) қызметтің фактілерін жинақтап қорытындылау жолдарын айтады.

  Бухгалтерлік есепті жүргізу әдістеріне шаруашылық қызмет фактілерін топтау мен бағалау әдістері, активтердің құнын есептеу, құжат айналымын қабылдауды ұйымдастыру, түгендеу (инвентаризациялау), бухгалтерлік есеп шоттарын қолдану әдістері, бухгалтерлік есептің тіркелім жүйесі, мәліметті өндеу мен басқа да сәйкес әдістер мен амалдар кіреді.

  Ұйымның өзінің есеп саясатын өңдеу мүмкіндігі мен қажеттілігі бухгалтерлік есеп пен басқа екінші деңгейлі нормативтік құжаттар бойынша баптарда (стандарттарда) қарастырылған бухгалтерлік есептің кез кслген мәселелерін шешудің көп түрлілігімен анықталады.

  «Бухгалтерлік  есеп және қаржылық есеп беру туралы»  Қазақстан Республикасының заңы мен Бухгалтерлік есеп принциптерінде кәсіпорын өзінің есеп саясатын  құруы барысында бұйрық немесе жарлық бойынша қажетті құжаттар тізімін бекіту керек екендігі көрсетілген.Бұл бекітілген құжаттардың қатарына мыналар жатады: