Қаржы ұйымдарындағы маркетинг мәні, мазмұны оның қазіргі таңдағы жағдайы

    Өзіміз көріп отырғанымыздай, жылдар өтсе де маркетингті қолдану мақсаты бір, тек қазіргі заманда оны түсінушілер саны арта түспесе, кемімейтін секілді.

    Зейнетақы жүйесіндегі маркетинг. Казакстанның зейнетақы жүйесіне келетін болсақ, Қазақстанның заманауи зейнетақы жүйесі ҚР Үкіметі еліміздегі зейнетақымен қамсыздандыру жүйесі тұжырымдамасын мақұлдап және      Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы зейнетақымен қамсыздандыру туралы» Заңы қабылданған 1997 жылдан бастап өз жұмысын бастады. Жаңа ереже ынтымақтастықты жүйеден ақырындап бас тарта отырып жинақтаушы зейнетақы жүйесінің негізін құруға жасалды.

Өткен жүз жылдық соңында зейнетақымен қамсыздандыру мәселелері ерекше шиеленіс жағдайларында болды. Оған себеп  бір жағынан нарықтық экономика  механизміне өту болса, екінші жағынан - өткен жүз жылдықтың 90 жылдарындағы Қазақстанға тән әлеуметтік-демографиялық  фактор болды.

Әрекет  еткен ынтымақтастықты зейнетақы  жүйенің шарттарында инфляцияның  жоғарғы өсу қарқыны және халық  арасындағы жұмыссыздық, ЖІӨ (жалпы  ішкі өнім) көлемінің төмендеуі, бюджеттік  тапшылық зейнетақы төлемі жөніндегі  қарыздардың пайда болуы мен  ұлғаюына себеп болды және тіпті  әлеуметтік кепілдіктің ең төменгі  деңгейін қамтамасыз ету мүмкін болмады. Сайып келгенде, халықтың ынтымақтастығына негізделген зейнетақымен қамсыздандырудың таратушы жүйесінің айқын тұрақсыздығы қалыптасты. Қажетті зейнетақы шығыстарын жеткілікті қаржыландырылмауымен байланысты мәселелерге демографиялық мәселелер  қабаттасты. Осылардың бірқатары  қазақстандықтардың орта өмір сүру ұзақтығының  ұлғаюы фонында халықтың жас құрылымы формасының өзгеруімен және туылудың қысқару нәтижесінде халықтың қартаю үрдісінің жеделдеуімен байланысты болды. Жұмыссыздар деңгейінің өсуі және бейресми және толық емес жұмыспен қамтылу еңбек нарығына келеңсіз ілгеру басушылыққа алып келді, осылардың  салдарынан жарналары ынтымақтастықты зейнетақы жүйесінің қаржылық көзі болған халықтың бір бөлігі міндетті зейнетақымен қамсыздандыру жүйесінен шығуына алып келді. Халықтың жұмыс істейтініне болжанған өсуді төмендету және зейнетақы жүктемесін шамадан тыс күшейту, жұмыскер және зейнеткер ретінде өмір сүру деңгейінің нашарлауын ескерту, Қазақстан Республикасы        Үкіметінің болашақта зейнетақы төлемдерін үздіксіз қамтамасыз ету мақсатында, осы толғағы жеткен мәселелерді шешудің баламалы жолы ретінде зейнетақы жүйесін реформалау жүргізілді.

   Зейнетақы реформасының негізі етіп чилилік үлгі қабылданды. Чилидегі зейнетақы жүйесі таратып тұратын механизмді ұстамайды және қызметкердің жеке шотына қаражатты толықтай жинақтауға және жарналарды капиталдандырып отыруға негізделген. Жинақтаушы зейнетақы жүйесіне енуші әрбір адам дербес шот алып, онда оның зейнетақы жарналары аккумуляцияланып, оның мөлшері анықталып белгіленеді. Бұл қаражаттар жеке зейнетақы қорларында жиналып, салымшылар зейнетақы жасына жеткенше олар зейнет төлемдерінің көздеріне айналады. Чилилік жүйе негізінен басқа қазақстандық үлгі өзіндік ерекшелігін және басқа елдердің тәжірибесін бейімдеп қабылдады, сол себепті әлемдік тәжірибедегі ең табыстылардың бірі болып саналады.

    Қазақстан дербес зейнетақы аударымдары негізінде зейнетақымен қамсыздандырудың жинақтаушы жүйесіне 1998 жылы жоспарлы түрде өткен ТМД территориясындағы бірінші ел.

Зейнетақы реформасын жүргізудің негізгі мақсаты  зейнетақы жарналарының дербестендірілген  есебі арқылы экономикалық өсуді  ескеріп, зейнетақымен еңбек салымын  лайықтай отырып, қаржылық тұрақты  және әділ жүйені оңынан тұрғызу.

   Сонымен қатар, жинақташы зейнетақы жүйесі бірқатар мәселелерді шешуге арқау болды:

әлеуметтік  кернеулікті жеңілдету, зейнетақы  төлеу ауыртпалығынан бюджетті ақырындап  босату, азаматтарда көп және ашық табыс табу құштарлығының көрінуіне  септігін тигізу.

Зейнетақы реформасының нәтижесінде болшақ зейнетақылар сақталып арта түсетін болды, ал экономика  тағы бір институционалдық инвестор – зейнетақы қорларын алмақ.

Зейнетақы жүйесінде маркетинг шамамен 2002 жылдарға таман қолданыла бастады.Төменде  келтірілген кестеден  жинақтаушы зейнетақы қорлары активтерінің 2004-2007 жылдардағы өсуі берілген.

Зейнетақы активтері жылдан жылға көбейіп келеді, оған себеп әрине экономикалық өсу,табыс деңгейін жатқызсақ болады, сонымен қоса ауқымды түрде жүргізілген  маркетингтік іс-шараларды жатқызсақ болады.

   Бағалы қағаздар нарығындағы маркетинг.

Сонымен, бағалы қағаз жеке-дара, сондай - ақ мемлекеттер үшін қаражат көзі болып  табылады. Ал, инвесторлар пайда  табамын деп ақша шығарғанымен, оны  қайтарып алуына, өсім түсуіне ешкім  кепілдік бере алмайды, көп ретте пайда табудың орнына тақыр жерге отырып қалуы да мүмкін. Сондықтан мұның табысынан тәуекелі басым. Әрине тәуекелге кез-келген бара бермейді, барған өкінбейді

   Қаржылық жүйенің негізгі құралы, ақша айналымының басты өзегі, болашақта нарықты экономиканың дамуының ең маңызды буыны болғандықтан, құнды қағаздар нарығына деген қызығушылық туып отыр.

Жалпы бұл сала біздің елімізде тәуелсіздік  алған уақыттан бері ғана құрылып, өзінің даму жолына түсіп отыр. «Қазақстандық қор биржасы» Қазақстан Республикасындағы қызмет істеп тұрған жалғыз биржа. Алайда, Қазақстан ТМД-ның басқа елдерімен салыстырғанда, дамудың прогрессивті сатысында тұр. Шетел нарығына шығу, жеке кәсіпкерліктің дамуы, инвестиция тарту, осы құнды қағаздар нарығының, яғни қор биржасының қызметтілігінің тигізетін маңыздылығы зор.

Ұйымдастырушылық-құқықтық көзқарас тұрғысынан қарағанда, қор  биржасы регламенттелген жұмыс  режимі бар, сатушылар мен сатып  алушылар арасында биржалық делдалдардың қатысуымен ресми бекітілген ережелер бойынша қор құндылықтарымен  сауда мәмілелері жасалатын қаржылық делдалдық мекеме болып саналады. Бұл ережелер биржа заңдылығымен де (биржаның жарғысымен), мемлекет заңдылығымен де белгіленеді. Қор биржалары және оның персоналы құнды қағаздармен  мәміле жасамайтындығын айта кету керек.

Ол тек  мәмілені жасаушылар үшін жағдай туғызады, осы мәмілелерге қызмет көрсетеді, сатушы мен сатып алушыны байланыстырады, тұрғын жай береді, консультациялық  және арбитраждық қызмет көрсетеді, технологиялық қызмет көрсетеді, қысқасы, мәміле жасалуы үшін барлық жағдайды жасайды

Кесте 8. 2002-2007 ж. Бағалы қағаздар нарығының даму динамикасы./15/

Корпоративтік акциялар мен облигациялардың эмитенттері  ретінде қаржы ұйымдарының, негізінен  банктердің басым болуы қазақстан  қор нарығының ерекшелігі болып  отыр. 2006 жылдың 1 қаңтарында корпоративтік  облигациялардың қор нарығындағы  жалпы капитализациясындағы қаржы  институттарының облигацияларының үлесі - 91.7%, акциялары үлесі - 43.0% құрады. Облигациялардың қор нарығының  салалық құрылымы ондағы экономиканың басқа салаларының (мұнай жəне газ, тау кен кешендері, көлік жəне байланыс, сауда мен азық-түлік  өнеркəсібі сияқты) үлесі төмен екенін дəлелдеп тұр. Ал 2006 жылдың 1 қарашасында  күйі бойынша акциялар нарығының 40%-ы  қаржы институттарының үлесінде, 40%-ы мұнай жəне газ кешені кəсіпорындарының үлесінде болды

Қазақстан Бағалы Қағаздар Нарығының дамуы екі сценарий бойынша жүруі мүмкін:

1. Пессимистік сценарий

    2008-2009 жылдары дағдарысқа қарсы шараларды іске асырумен байланысты көлемі артқан кейбір елдердің мемлекеттік қарызының жоғары деңгейі əлемдік қаржы жүйесінің əрі қарай тұрақтаныуына қауіп төндіруі мүмкін. Атап

айтқанда, еуро курсы мен еуропалық компаниялардың акцияларының құны мен Еуропалық  одақтың бүтіндей дамуына кедергі келтіріп отырған, Греция, Португалия, Испания жəне Ирландияның мемлекеттік қарызының шектен тыс жоғары деңгейі. Аталған мемлекеттердің проблемалары шешілмеген жағдайда, əлемдік қаржы нарықтарындағы коньюнктура

айтарлықтай нашарлауы мүмкін.

Ішкі  нарықтағы теріс ықпалы негізінен  – ЕДБ-ның кредиттік портфелінің  нашарлауы проблемасымен, сондай-ақ

қатар, корпоративтік облигациялар ұстаушыларының алдындағы міндеттемелері бойынша  жаңа дефолттар жариялану мүмкіндігі болмақ.

Аталған факторлардың маңызы артумен байланысты, жағдайдың нашарлау сценарийін іске асыру кезінде, əлемдік қаржы нарықтарында тауар нарықтарындағы ресурстар құнының төмендеуіне, сондай - ақ активтердің белсенді түрде сатылуы мен капиталдың Қазақстан қор нарығынан жылыстауына ықпал ететін теріс күтілімдер басым болмақ.

2. Оптимистік сценарий

    Орта мерзімдік келешекте əлем елдерінің экономикасының өсуі біртіндеп қайта қалпына келеді жəне көбі үшін өздерінің дағдарысқа дейінгі мəндерінен артпайтын болады. Осылайша, Халықаралық валюталық қор (бұдан əрі - ХВҚ) 2010 жыл бойынша əлемдік экономика өсімі бойынша болжамын 4,8%-ға дейін арттырды2. Бұл 2010 жылдың сəуір айында жарияланған алдыңғы болжаммен салыстырғанда 0,6 т.т. артық. 2011 жылы ХВҚ болжамдарына сəйкес əлемдік экономиканың əрі қарай өсуі 4,2%-ды құрайтын болады.

Болжам  бойынша, теріс тəуекелдер айтарлықтай  əсер ете алмайды: жеке сұраныс өсуінің  анық еместігіне қарамастан, инвестициялардың, жұмыспен қамтылудың жəне үй шаруашылықтарының тұтынуының тез қалпына келуі байқалатын болады. Осы оң факторлар 2010 жылдың екінші жарты жылдығында көрініс табатын қаржылық ынталандыру көлемінің

қысқаруының орнын толтыратын болады. Əлемдік экономиканың өсуі мұнай мен металдарға деген сұраныстың артуына ықпал ететін болады, себебі

өнеркəсіптік  металдар мен энергия ресурстарына деген сұраныстың ең нашар фазасы аяқталу кезеңіне жетті. Қазақстан экономикасы өсімінің қалпына келуінде тауар нарықтарындағы бағалардың, əсіресе энергия ресурстары бағаларының артуы ерекше маңыздылыққа ие.

Базалық металдардың бағасы Қытайдағы жəне басқа дамушы елдердегі сұраныстың артуы мен əлемдік экономиканың қалпына келуіне байланысты баяу қарқындылықпен өсім көрсете бастайды.

2010 жылы  басты мемлекеттер үкіметтерінің  тарапынан жүргізіліп жатқан  іс-шаралар мен ынталандыру бағдарламаларын  əрі қарай жалғастыру арқасында,  айтарлықтай макроэкономикалық  есеңгіреулер күтілмеуде, себебі,

аталған іс-шараларды жоспарлы түрде іске асыру жеке сұранысты мемлекеттік  шығындармен жартылай ығыстыруға алып келеді. 2011 жылы əлемнің ең ірі экономикаларында дағдарысқа қарсы саясаттың сатылап қысқартылуы

басталады. Дегенмен, аталған іс-шараларды жүзеге асыру бір уақытта өтімділікті  ұсынудың шарттарын қатаңдатуды  талап етеді, мұның нəтижесінде  нарықтарда қысқа мерзімдік түзетулер  орын алуы мүмкін. Бірақ мұнда барлық нəрсе дамыған елдер экономикаларының əрі қарай қалпына келуінің қарқындары мен тұрақтылығына тəуелді болады.

Жоғарыда  айтылғандарды қорыта келе, əлемдік  қаржы жүйесінің əрі қарай  тұрақтануы, экономикалық белсенділіктің артуы мен əлемдік тұтыну деңгейінің қалпына келуі жағдайларында, Қазақстан  БҚН оң трендте дамиды

деп күтуге болады. Өз кезегінде, бұл қазақстандық өндіруші компаниялар мен қаржы  ұйымдар акцияларының баға белгіленімінің өсуіне ықпал ететін болады

   Сақтандыру нарығындағы маркетинг. 2010 жылдың 1 каңтардағы жағдай бойынша, Қазақстан Республикасының сақтандыру нарығында 41 сақтандыру ұйымы бар.2008 жылы құлдырай бастаған нарық, 2000 жылы жалғасын тапты.Экономикалық көрсеткіштердің жалпы бәсеңдеуі кезінде сақтандыру сыйақылырының жалпы отбасына шаққандағы мөлшері 17% дейін төмендеп кетті.Ал,сақтандыру сыйақыларының ЖІӨ ге қатынасы 18% ға төмендеді.Ал, қазіргі таңда бұл сала ұйымдары даму үстінде.