Қаржы ұйымдарындағы маркетинг мәні, мазмұны оның қазіргі таңдағы жағдайы

    Қазақстан ТМД елдері арасында экономикасына  шетел инвестицияларын тарту  көрсеткіші бойынша көшбасшылардың бірі болып табылады. Осылайша, 1993-2007 жылдар аралығында, Қазақстанға тікелей  инвестиция ретінде 68,8 млрд. АҚШ долларын тартылды, басқаша айтқанда адам басына шаққанда 4,4 мың доллар, бұл ТМД  елдері арасында инвестициялық тартымдылық  деңгейінің ең жақсы көрсеткіштерінің бірі болды. 2007 жылы тікелей шетел инвестициялары ретінде 17,5 млрд АҚШ долларын тартылды, бұл көрсеткіш өткен жылмен салыстырғанда 65%-ға артық. Сонымен қатар, шетелдік тікелей инвестицияларының шамамен 40%-ы шикізат салаларына қатысты болып келеді (шикі мұнай мен табиғи газ өндіру).

    Алдыңғы жылмен салыстырғанда негізгі капиталға  құйылатын инвестициялар көлемі 14%-ға өсті. Негізгі капиталға құйылатын инвестициялар динамикасы 1-ші графикте көрсетілген. 

 

    Диаграмма 1.Негізгі капиталды инвестициялау  көрсеткіші./6/ 

    Жағымды инвестициялық ахуал институционалды  инвесторлардың активтерінің өсуіне септігін тигізді: екінші деңгейдегі банктер, жинақтаушы зейнетақы қорлары, сақтандыру ұйымдары мен инвестициялық қорлар.

2010 жылдың 1 қаңтардағы күйі бойынша коммерциялық  банктердің жиынтық пайдасы 11,6 трлн. теңге (97,12 млрд. АҚШ доллары), зейнетақы қорлары – 1,2 трлн. теңге  (10,17 млрд. АҚШ доллары), сақтандыру  ұйымдары -  0,2 трлн. теңге (1,86 млрд. АҚШ доллары) жəне жарналық  инвестициялық қорлар активтері  – 0,19 трлн. теңгені (1,66 млрд. АҚШ  доллары) құрады.

    Қаржы нарығының бірқалыпты емес дамуының нəтижесінде банк секторы негізгі  ішкі инвестор болып отыр (активтер ара-қатынасы – ЖІӨ-нің 91,8%), ал жинақтаушы зейнетақы қорлары (ЖІӨ-нің 9,5%), сақтандыру компаниялары (ЖІӨ-нің 1,8%) мен жарналық инвестициялық қорлар (ЖІӨ-нің 1,6%) потенциалы толық деңгейде іске асырылмай отыр.

2010 жылы  коммерциялық банктер заңды тұлғаларға 7,3 трлн. теңге көлемінде қарыз  берді (59,38 млрд. доллар немесе  ЖІӨ-нің 58 %) (2 график).

Диаграмма 2.ЕДБ заңды тұлғаларға берген несиелердің  мөлшері./10/

    Сонымен қатар, өсімі оң динамикаға ие, халық  жинақтары түріндегі инвестициялаудың ішкі альтернативті қайнаркөздері  бар. Осылайша, 2010 жылдың соңында халық жинақтары 2,65 трлн. теңгені құрады (21,85 млрд. АҚШ доллары), ол 2009 жылмен салыстырғанда 36,6%-ға жоғары. Сондағы екінші деңгейлі банктердің депозиттері үлесіне жалпы көлемнің 54 %-зы тиеді. 

 

    Диаграмма 3.Халық жинақтары көрсеткіштері./6/ 

    Осылайша, Қазақстан Республикасында экономиканың іс жүзіндегі секторының дамуында қолданылмай  отырған ішкі инвестициялық ресурстардың орасан зор потенциалы бар.

    Қор нарығы нарықтық реттеу инструменті  ретінде инвестициялық ресурстарды  ең табысты жəне болашағы бар салаларға  орналастыруға септігін тигізетін  болады.

Агенттік  құрылу уақытынан бастап өз күш-жігерін  заңнамалық негізді жетілдіруге, инфрақұрылымды дамытуға, жаңа қаржы инструменттерін  енгізуге жəне халықты қаржы нарығының  негіздеріне үйретуге бағыттай отырып, қор нарығының дамуы үшін қолайлы  жағдайлар жасап келеді.

Қор нарығының  сапалық жəне сандық көрсеткіштері  жақсартылуда.

    Капитализация. АӨҚО түзілген уақыттан бастап бағалы қағаздар капитализациясы 60%-ға өсіп, 2008 жылдың 1 қаңтарында 68,6 млрд. АҚШ долларын құрады (Қазақстанның ЖІӨ 67,3%).

    Сатылымдар. Агенттік қызметінің арқасында қор нарығындағы сатылымдар көлемі шұғыл түрде жоғары көтерілді. 2010 жылы Қазақстанның қор нарығындағы сатылым көлемі 39 505,6 млрд теңге деңгейіне жетті (322,4 млрд. АҚШ доллары), бұл көрсеткіш 2009 жылмен салыстырғанда 90,4%-ға артық. Салыстыру үшін мəлімет: Қазақстан аталған көрсеткіш бойынша ТМД елдері арасында екінші орынды алады (Ресейден кейін).

    Сатылымдар  құрылымы. Нарықтың негізгі бөлігін РЕПО нарығы (мемлекеттік жəне мелекеттік емес бағалы қағаздар бойынша, 65%) жəне шетел валютасы нарығы (28%) құрайды. МБҚ жəне корпоративтік бағалы қағаздар (акциялар мен облигациялар) сияқты секторлар нарықтың шамалы ғана бөлігін алады (7%).

Диаграмма 4. KASE-гі сауда құрылымы./6/

    РЕПО  нарығы. 2010 жылы РЕПО операцияларының көлемі 1,79 есе артып 25 700,6 млрд. теңгені құрады (209,7 млрд. АҚШ доллары), ал 2009 жылы бұл көрсеткіш 14 345,3 млрд. теңге деңгейінде болған (113,9 млрд. АҚШ доллары).

    Шетел валютасы нарығы. 2010 жылы Қазақстанның қор биржасында валюталық операциялар көлемі 91 421,8 млн. АҚШ долларын құрады (11 199,2 млрд. теңге) жəне 2009 жылмен салыстырғанда 49 726,2 млн. АҚШ долларына артты, немесе долларлық баламасы 2,2 есе өсті. Теңгелік баламасында көрсетілген айналым 2,1 есе артты.

    МБҚ нарығы. МБҚ сауда-саттық операцияларының көлемі жергілікті атқарушы орындарын қоса есептегенде 992,1 млрд теңгені құрап (8 065,7 млн. АҚШ доллары), 2009 жылмен салыстырғанда 1,2 есе артты.

    МЕБҚ  нарығы. 2010 жылы мемлекеттік емес бағалы қағаздар секторы бойынша сатылымдардың жалпы көлемі 87,9% өсіп, 13,23 млрд. АҚШ долларын құрады.

     

    Диаграмма 5. Мемлекеттік емес бағалы қағаздар бойынша салым көлемі/6/

    Нарықта мемлекеттік емес бағалы қағаздар сатылымының  көлемінің өсу тенденциясы бекітілді. Егер 2008 жылы сатылымдар 2,7 млрд АҚШ доллары сомасында жүргізілсе, 2009 жылдың көрсеткіші – 7,04 млрд. АҚШ долларын, 2010 жыл бойынша көрсеткіш – 13,2 млрд. АҚШ долларын құрады. 2010 жылдың қорытындылары нəтижесінде акциялар бойынша сатылымдар көлемі 121%-ға, корпоративтік облигациялар бойынша 42%-ға өсті. 

 

    Диаграмма 6. Корпоративтік бағалы қағаздарды сату көлемі, млрд. АҚШ долл./6/

    Соңғы екі жыл ішінде Қазақстанның бағалы қағаздары нарығында шетел инвесторларының  көбею тенденциясын бақылауға болады (келісімдер бойынша). Осылайша, егер 2010 жылы акция нарығындағы резидент еместер үлесі 36,8%-ға артса (2009 жылдағы 6,6%-дан 9,1%-ға дейін), корпоративтік облигациялар нарығында – шамамен 9 есе артты (1,8%-дан 16,9%-ға дейін).

    Акионерлік  қоғамдар. 2010 жылдың 1 қаңтарындағы күйі бойынша əрекеттегі акциялар шығарылымының жалпы саны 2319 болды, сонымен қатар аталған мерзімде əрекеттегі шығарылымдары бар акционерлік қоғамдар саны 2 200 құрады (2 сурет). Бірақ, бағалы қағаздары Қазақстан қор биржасында айналымда жүрген белсенді компаниялар саны Қазақстан акционерлік қоғамдарының 4%-ын ғана құрайды. 

Диаграмма 7. Акциялары бар акционерлік қоғамдар саны./6/

    Агенттіктің белсенді іс-əрекеті нəтижесінде  тіркелген жəне аккредитациядан өткен брокерлік жəне дилерлік мекемелер саны артты (65). Біріншіден, Агенттік «ABN AMRO Securities Kazakhstan», «HSBC Секьюритиз Қазақстан», «Ansher Capital Kazakhstan», «Тор Инвест», «Unicorn IFC», «Ренессанс Капитал Инвестментс Қазақстан» сияқты əйгілі əлемдік брокерлік компанияларды тарту үшін жағдайлар жасады. Екіншіден, Агенттік əлемдік нарықта бəсекелестікке қабілетті, қазіргі таңда үлесіне барлық операциялардың 60% тиетін, жоғары кəсіби отандық брокерлік компаниялардың («Верный Капитал», «Альянс Капитал», «Тұран Əлем Секьюритиз») пайда болуына септігін тигізді.

    Агенттік  жаңа қаржы инструменттерін енгізу үшін жағдайлар жасады, олар: «Сбербанк  России» акцияларына сертификаттар  жəне «Russia Renaissance Fund SPC» (ETF) индекстік  қоры акциялары.

    Эмитенттерді  жандандыру.

    Агенттіктің тиімді қызметі нəтижесінде эмитенттердің сандық жəне сапалық құрамы жақсарды. Осылайша, мысалға 2005 жылы эмитенттер саны 94 болса, 2007 жылы – 126-ға жетті. Эмитенттердің жалпы құрылымындағы «А классындағы» компаниялар үлесі артты (60%). 

 

Диаграмма 8. KASE-гі эмитенттер санының өсімі./2/ 

    Қаржы мекемелерінің корпоративтік акциялары  мен облигациялары эмитенттерінің басым болуы қазақстандық биржа  нарығының ерекшелігі болып табылады.

    Сонымен, 2010 жылдың 1 қаңтарында корпоративтік  облигациялардың биржа нарығындағы  жалпы капитализациясында қаржы  институттарының облигациялары  үлесі 89%-ды, акциялар - 47%, 2009 жылда сəйкесінше 78% жəне 36%, 2008 жылы 91,7% жəне 43% құрады.

    Қазақстан экономикасының бірқалыпты емес дамуы  жəне шикізат секторы кəсіпорындары (48%) мен қаржы секторының (44%) басымдығына  қарамастан, Агенттік қор нарығына өңдеуші секторының, құрылыс, көлік, жеңіл жəне азық-түлік өнеркəсіптерінің компанияларын тарта алды.

    2009 жылы қор нарығына ірі отандық компаниялар шықты: «Казахстанская дистрибуционная компания» АҚ и «Абди» АҚ (сауда), «САС» АҚ (құрылыс), «Эль-Дос» АҚ (денсаулық сақтау), «Логиком» АҚ (IT секторы), «Иле картон-қағаз комбинат» АҚ (қағаз өндірісі), «Сары-Арқа» Əуежайы» АҚ (көлік).

    2007 жылы мемлекеттік компаниялар тарапынан жаңа эмитенттер пайда болды: «Қазақтелеком» АҚ жəне «Шағын кəсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ.

    Сонымен қатар, қор нарығына аймақтық компанияларды («Павлодарэнерго» АҚ жəне «Азия-авто») эмитенттер ретінде тарту бойынша белсенді жұмыс жүргізілді. 
 

2.3 «Алматы Өңірлік  Қаржы Орталығы»  АҚ  ислам қаржыландыруын  дамытудағы рөлі,оның  Қазақстан үшін  мүмкіндіктері,талдау  нәтижесінде компаниядағы  маркетинг қолдану  арқылы жеткен  жетістіктері 

    Әлемдік қаржы дағдарысқа қарамастан, 1963 жылы Мысырда «Мит Гамр Банк» атты бірінші исламдық банкінің  құрылғанынан басталган, ислам қаржысы қарқынды дамуда.

The Banker және HSBC Amanah «500 исламдық жетекші институттар» бірігіп өткізген  зерттеуі бойынша,  2009 жылдың ішінде исламдық банкінің активтері 28.6% өсті, яғни 2008 жылы 639 млн.АҚШ доллар болса, 2009 жылы 822 млн. АҚШ долл. құрады. Ал дәстүрлі коммерциялық банктердің активтері "Top 1000 World Bank Rankings", The Banker мәліметі бойынша осы жылдар аралығында тек 6.8% өсті.

Ислам қаржысының индустриясы тұрақты  қақынмен өсуде: 2006-2009 жылдарының аралығында өсу қарқыны орташа шамамен 27.86% -ға өсуде, 2010 жылы активтер көлемі 1033 млн.АҚШ доллар құрайды деп күтүліде.

 Әлемдік исламдық қаржысының активтерінің үлкен бөлігі Парсы шығанағының Араб мемлекеттерінің ынтымақтасу  кеңесінің (АЭБ, Сауд Аравиясы, Оман, Бахрейн, Кувейт, Катар) еншісінде, яғни 42.9%, немесе 353.2 млн.АҚШ долл.

Ислам қаржысының активтерін  35.6%-на ие болған Иран мемлекеті жеке мемлекеттер  арасында жетекші орын алып отыр.

 Таяу Шығыс мемлекеттерден басқа жетекші орындарға Малайзия (10.5%) және Ұлыбритания (2.5%) ие.

 Мемлекеттерінің тағы бір тобын АҚШ, Франция, Испания, Дания, Люксембург, Австралия, Германия, Кайман аралдары, Жапония, Сингапур, Тайланд, Қытай, Оңтүстік Корея, Қырғызстан, Ресей және Түркия құрайды. Бұл мемлекеттердің ұйымдары ислам қаржысының инструменттерін шектелген (локальді) немесе халықаралық исламдық қаржы құрлымдары арқылы

  пайдаланады. 
 
 
 
 
 

   
 
 
 

 

 

 

 

                                                                        

 
 

Сурет 8.Исламдық қаржыландырудың басты ерекшелігі./16/ 

Исламдық қаржының ерекшелігі:

Ынталандырылады:

• Ақшаны айырбас ретінде пайдалану
• Табыс табу және табысты кең көлемде табу

Тыйым салынады:

• Өсім пайызды алу немесе беру (Риба), яғни дәстүрлі депозит, қарыз (займ), облигациялардың жоқтығы.
• Тәукелділікті бөліспеу, яғни  Profit Loss Sharing (PLS) принципі боынша- келісімге қатысушылардың шығыны мен табысының үлесіне сай ортақтығы.
• Алыпсатарлық (Майсир) женә екіұшдылық (ғарар).
• Тыйым салынған қызметке (Харам): темекі, арақ-шарап өнімдері, қару- жарақ өндірісі, ойын- сауық бизнесі, исламдық қаржы принциптеріне қайшы келетін қаржы қызметтеріне және т.б. инвестиция салу.

Бұған қоса:

• Келісімдер сенімділік, әділеттілік, адалдық, транспаренттік принциптеріне негізделген.