Салықтан жалтарыну себепетрі мен оны шешудің жолдары

Банктер немесе банк операцияларының жекеленген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар:

1) Салық төлеушілердің резидент еместердің жинақ шотарынан және (немесе) шетелдік кореспондент-банктердің кореспондеттік шоттарынан басқа шоттарын ашу кезінде салық төлеушінің тіркелу нөмерін ескеру,салық төлеуші заңды тұлғаға және жеке кәсіпкерге аталған шоттардың ашылғандығы жөнінде салық органдарын үш күні ішінде хабардар етуге;

2) Вексельді, сондай-ақ қолма-қол ақшаны қабылдау және беру жүргізілетін төлем құжаттарын қоспағанда, резиденттердің еместердің шоттарынан және (немесе) шетелдік кореспондеттік-банкттердің кореспондеттәік шотарынан басқа банк шоттары бойынша төлем құжаттарында салық тіркеу нөемрін қоймай,операцияларды жүргізбеуге;

3) Төлем құжаттарын өңдеу кезіндде садық төлеушінің тіркеу нөмері тіркеу нөмерінің құрылымына (қалыптастыру алгоритміне) сәйкес көрсетілуінің дұрыстығын бақылауға;

4) Клиентке қойылған талаптардың бәрін қанағаттандыру үшін клиенттің банктегі ақшасы жеткілікті болған жағдайда, салық төлеушінің банк шотынан салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді төлеуге арналағн төлем тапсырмаларын бірінші кезектегі тәртіппен орындауға міндетті.

Банктер белгіленген  мерзімде енгізілмеген салықтар мен  басқа да міндетті төлемдер сомаларын,өсімпұлдар мен айыппұлдарды алуға арналған салық органның инкассалық өкімдерін  осындай тәртіппен салық органдарын нұсқамаларын алған күннен бастап кешіктірмей орындауға тиіс.

Банктегі  ақша клиентке қойылатын талаптардың  бәрін қанағаттандыру үшін жеткіліксіз  болған жағдайда банк:

- бірінші кезекте өмірге және денсаулыққа келтірілген зиян туралы талаптарды, сондай-ақалименттер бойынша талаптарды қанағаттандыруды көздейтін атқарушылық құжаттар ақшаларды алып қоюды;

- екінші кезекте клиенттің жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарын аудару жөніндегі міндеттемелері бойынша, сондай-ақ жұмыстан босаған кездегі жәрдемақы әжне еңбек шарты бойынша, оның ішінде келісім-шарт бойынша жұмыс істейтін адамдардың ақысын төлеу, аторлық шарт бойынша сыйақыны төлеу жөніндегі есептеулер үшін ақшаны алып қоюды көздейтін атқарушы құжаттар бойынша ақшаларды алып қоюды;

-үшінші кезекте  клиенттің бюджет алдындағы міндеттемелері бойынша ақшаларды алуды жүзеге асырады.

Сонымен қатар  банктер мен банктік операциялардың жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар:

1) Салықтар мен бюджетке төленетін басқа да міндетін төлемдер сомаларын салық төлеушінің банк шотынан ақшаны есептен шығару бойынша операциялар жасалған күш Қазақстан Республикасы Қаржы министірлігі Қазынашылығының шотына аударуға;

2) нұсқамасы болған ретте, тексерілетін заңды тұлға мен жеке кәсіпкерлердің банк шоттары бойынша жасалатын операцияларды, осы шоттарда ақша бар-жоқтығын тексеруге салық;органдары қызметкерлерін жіберуге;

3) салық кодексінде көзделген жағдайларда салық органының шешімі бойынша және Қазақстан Республикасының заң;акттілерінде белгіленген тәртіппен салық төлеуші заңды тұлғамен жеке кәсіпкердің банк шоттарындағы салық берешегін өтеу жөніндегі операциялардан басқа барлық шығыс операцияларын тоқтата тұруға;

4) банк қарыз алушының берешегін есептен шығарған кезде салық төлеушіде міндеттемелерін есептен шығару нәтижесінде пайда болған кipic туралы қарыз алушы-салық,төлеуші тіркелген жер бойынша салық органың 6ip ай ішінде хабардар етуге;

5) уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысан бойынша Салық кодексінің 198-бабына сәйкес салық агенттері тіркелген орын бойынша салық органдарына есеп беруге;

6) Салық кодексінің 16-бабы 1-тармағының 9)тармақшасына сәйкес салық органдарының жазбаша сұралуы негізінде жеке кәсіпкерлердің ағымдағы шоттарындағы және заңды тұлғалардың банк шоттарындағы ақшаның қалдығы және қозғалысы жөніндегі мәліметтерді салық органдарына ұсынуға міндеттті.

Салық кодексінің 191-бабының 1-тармағында аталған резидент емес жеке тұлғалар Қазақстан Республикасына келген немесе кәсіпкерлік қызметті бастаған күннен бастап он жұмыс күні ішінде салық органында мемлекеттік тіркеуден өтуге тиіc.

Қалған резидент емес жеке тұлғалар Қазақстан Республикасының  резидентігін алған кезден бастап салық органында мемлекеттік тіркеуден өтуге міндетті.

Қазақстан Республикасындағы  қызметін тұрақты мекеме құрмай жүзеге асыратын резидент емес заңды тұлғалар Қазақстан Республикасындағы қызметін жүзеге асыруды бастаған күннен бастап отыз жұмыс күшінде салық органында мемлекеттік тіркеуден етеді.

Қазақстандағы қызметін тұрақты мекеме арқылы жүзеге асырушы резидент емес заңды тұлғалар Қазақстан Республикасының әділет органдарында мемлекеттік тіркеуден өткен күннен бастап, 6ipaқ қызметті жүзеге асыру басталғаннан бастап отыз жұмыс күнінен кешіктірмей, салық органында он жұмыс күш iшінде мемлекеттік тіркеуден өтуге тиic.

Қазақстан Республикасында  салық салынатын объектілepдi иеленуші резидент еместер Қазақстан Республикасында салық салынатын объектіні алған кезден бастап отыз жұмыс күнiнe ішінде салық органында мемлекеттік тіркеуден өтуге міндетті.

Салық кодексінің 177-бабы З-тармағының 5) тармақшасына сәйкес қызметті резидент емес заңды тұлғаның тұрақты мекемесі ретінде қаралатын, соның ішінде резидент емес жеке немесе заңды тұлға тиісті шартқа, келісім-шартқа қол қойған күннен бастап он жұмыс күні ішінде резидент емес заңды тұлғаны есепке қою туралы немесе аталған шарт болмаған жағдайда осындай қызметі нақты басталған күннен бастап он жұмыс күні iшіндe оған салық төлеушінің тіркеу нөмipiн беру туралы салық opганына өтініш табыс етуге міндетті.

Қазақстан Республикасындағы резидент еместің қызметін жүзеге асыруының басталған күні деп:

1) Қазақстан Республикасындағы жұмысты (қызмет көрсетуді) орындауға; Қазақстан Республикасында оның атынан ic-әрекет жасауға өкілеттік беруге; енгізу мақсатымен Қазақстан Республикасында тауарларды сатып алуға; Қазақстан Республикасында (жай серіктестікке қатысуға) бірлескен қызметті жүзеге асыруға; Қазақстан Республикасында қызметті жүзеге асыру мақсатында жұмысты (қызмет көрсетуді) сатып алуға байланысты келісімді, шартты, келісім-шартты жасасқан күн;

2) Қазақстан Республикасында  жеке тұлғамен 6ipiнші жеке еңбек шартын немесе азаматтық-құқықтық дағы табыс көздерінен табыс мақсасипаттағы өзге дет  шартты жасаскан күн танылады.

Қазақстан Республикасынтымен Қазақстан Республикасына келетін, Салық кодекciнің 521-бабынын I-тармағында аталмаған резидент еместер қызметінің басталуы туралы өтініш Қазақстан Республикасына келген күнінен бастап он жұмыс күш ішінде салық органың табыс етуге міндетті.

Салық төлеуші  Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес салық төлеушінің мемлекеттік тіркеуден өту мерзімін бұзғаны үшін; салық төлеушінің тipкey нөмірін беру мен тіркеу; ece6iнe қою кезінде табыс өтініш мәліметтердің растығы, сондай-ақ салық есептігінде салық төлеушінің тіркеу нөмірін қоюдың дұрыстығы және Қазақстан Республикасының заң актілерінде белгіленген өзге де жағдайлар үшін жауапты болады.Слық органдары салық төлеушілерді тіркеу есебін жүзеге  асыру кезінде мынадай:

1) заңды тұлғаларды мемлекеттік тіркеуді, қайта тіркеуді және таратуды жүзеге асыратын;

2) статистика жүргізетін;

3) салық салуға байланысты объектілерді және салық салу объектілерін есепке алуды және (немесе) тіркеуді жүзеге асыраты;

4) лицензиялар, куәліктер немесе рұқсат беру мен тіркеу сипатындағы өзге де құжаттарды беретін;

5) жеке тұлғаларды Қазақстан Республикасындағы тұрғылықты жері бойынша тіркеуді жүргізетін;

6) азаматтық хал актілерін тіркеуді жүзеге асыратын;

7) нотариаттық ic-әрекеттер жасауды жүзеге асыратын;

8) қорғаншылық пен қамқоршылықты жүзеге асыратын;

9) Қазақстан Республикасының Үкіметі белгілейтін басқада уәкілетті органдармен өзара іс-әрекет жасайды.

Салық кодексінің 529-бабында белгіленген уәкілетті  органдар yәкілетті мемлекеттік орган белгілейтін тәртіпке сәйкес тиісті мәліметтерді енгізу кезінен бастап он жұмыс күні ішінде салық салу объектілері мен салық салуға байланысты объектілері бар салық төлеушілер туралы мәліметтерді өзінің орналасқан жері бойынша салық органдарына табыс eтeдi.

Салық салу объектілерін, басқа да міндетті төлемдер алынатын объектілерді есепке алуды және (немесе) тіркеуді жүзега асыратын уәкілетті органдар салық төлеушілер, сондай-ақ салық салу объектілері, басқа да міндетті төлемдер алынатынобъектілер туралы мәліметтерді олардың есепке алынған және (немесе) тіркелген орны бойынша салық органдарына уәкілетті мемлекеттік орган белгілейтін мерзім мен нысанда табыс етуге міндетті.

Лицензиялар, куәліктер  немесе руқсат ету мен тіркеу сипатындағы  өзге де құжаттарды беретін уәкілетті  органдар олардың берілген (кері қайтарып алынған немесе тоқтатылған) кезінен бастап он жұмыс күні iшіндe лицензия, куәлік немесе руқсат ету мен тіркеу сипатындағы өзге де құжаттар берілген (кepi қайтарып алынған немесе тоқтатылған)салық төлеушілер туралы мәліметтерді өзінің орналасқан жері бойынша салық қызметі органдарына табыс етуге тиіс.

Шетелдік заңды тұлғалардың  келуін (кетуін) тіркеуді жүзеге асыратын уәкілетті орган олардың келуін (кетуін) тіркегеннен кейін келудің мақсатын, орнын және болу мерзімін көрсете отырып, келуші шетелдік жеке тұлғалар туралы міндеметтерін он жұмыс күнінен кешіктірмей салық  қызметі органына табыстайды.

Бюджетке  міндетті төлемдер жинауды, салық салу объектілердің және салық салуға байланысты объектілердің ece6iн жүзеге асыратын уәкілетті органдар салық есептілігінде салық төлеушінің тіркеу нөмірін көрсетеді.

Салық кодексінің 531-бабында көзделген қызметті жүзеге асыру кезін де салық төлуеші:

1) Бензинмен (авиациялықтан басқа), дизель отынымен көтерме және бөлшек сауда жасаудың;

2) Алкогольді өнім өндіру мен (немесе) көтерме сатудың;

3) Шыны ыдыстар қабылдаудың;

4) Лотереялар ұйымдастырудың, өткізудің және лотерея билеттерін сатудың;

5) Ойын бизнесің жүзеге асырудың;

6) Темекі өнімдерін өндіруді, көтерме сатуды және импортқа шығаруды жүзеге асырудың басталуы мен тоқтатылуы туралы салық органына мәлімдеуге міндетті.

Егер қызметтің  осындай түрлері лицензиялауға  жатса, қызметті жүзеге асырудың басталуын тіркеу салық төлеушінің тиісті лицензиясы болған жағдайда жүргізіледі.

531-баптың 1-тармағында  аталған қызмет түрлерін жүзеге  асыратын салық төлеуші салық салу объектілерін және салық  салуға байланысты объектілердің кәсіпкерлік қызметінде пайдалануды бастағанға дейін өтініш беру арқылы салық органында тіркетуге міндетті.Салық органы өтініште аталған деректер де тіркетуге міндетті. Салық органы өтініште аталған деректер негізігде объктілерді есепке алуды тіркеу карточкасы екі дана етіп толтырады,екі данасы да мөрмен және салық орган басшының қолмен растайды.Объктілерді есепке алуды тіркеу карточкасының бір данасы салық органында қалады,ал екінші данасы данасы салық төлеушіге беріледі.

Салық төлеуші салық  салу объктілері мен салық салуға байланысты объктілерді тіркеу (қайта тіркеуді) туралы өтінішті олардың орналасқан жері бойынша береді.

Салық салу объктілері мен  салық салумен байланысты объктілерді тіркеуді(қайта тіркеуді) салық органы өтініш берілген күннен бастап екі жұмыс күні ішінде жүргізеді және ол объктілерді есепке алуды тіркеу (қайта тіркеу) журналында белгілейді.

Салық органдарында тіркелмеген  салық салу объктілері мен салық  салуға байланысты объектілерді пайдалану Қазақстан Республикасының заңнына сәйкес жауапкершілікке әкеп соғады.

Салық қызметті жүзеге асыру  кезінде ғылыми тұрғыдан негізделіп, қалыптастырылған және заң жүзінде  бекітілген белгілі бір принциптер басшылыққа алынады.

Салықтық қызметтің негізгі принциптері ретінде салық жүйесінің құрылысындағы мына: заңдылық және ғылыми негізделік жалпыға ортақтылық және міндеттілік жариялылық және әділеттілік ыңғайлылық және жеткілікті қарапайымдылық және экономикалық бейтараптылық жоспарлылық және нормативтілік жеңілділік және бірдүркінділік мерзімділік және кезеңділік жүйелі және тұрақтылық айқындылық және нақтылық мемлекет тарапынан барлық шаруашылық субьектілерінетңе талап қою қамтамасыз етусубъктілердің(салық төлеушілердің) тапқан табыстарына пайдалануларына бірдей жағдай жасау табыс табушы заңды және жеке тұлғалардың салық төлеу жөніндегі міндеттері салық төлеушілер иен мемлекеттің заңды мүдделерін және құқықтарын қорғау теңділігі, резидентілік сияқты принциптерді атауға болады.

 

 

1.2 Салықтан жалтарыну себептерін анықтау және салық бақылауының маңыздылығы

 

Салық төлеуден жалтарынудың себептері әр түрлі болуы мүмкін:

1) шаруашылық, кәсіпкерлік  немесе өзге де қызметті қалыпты  жүргізуге мүмкіндік бермейтін  елеулі салық ауыртпалығы; салықтардың көптігі және жоғары мөлшерлемелері салық салынатын субьектінің “көлеңкелі” (“қалтарыстағы”) экономикаға кетуіне жәрдемдеседі;

2) салық заңнамасының анық еместігі, нұсқаулықтар мен ережелердің қағидалары мен нормаларын түрліше түсіндіретін ондағы толықтырулардың, өзгерістердің, түзетулердің көптігі;

3) салық службасын  ұйымдастырудағы кемшіліктер: қызметкеліктердің  төмен біліктілігі мен біліксіздігі, экономикалық білімдер мен құқықтық  мәселелердің шектес салаларын  жеткіліксіз білу; тексерулер кезіндегі қызметкерлердің адалдыққа жатпайтын іс-қылықтары;

4) салық сомаларын  баю немесе көлеңкелі бизнестегі  инвестициялау мақсатымен субьектілердің  оларды төлемеуге қасақана, әдейі  ұмтылуы т.б.