Антикризисное управление

2. Қаржылықтұрақтылықты  қайта құру-даму кезіндегі өзіміздің қаржылық ресурстарымызды реттеу деңгейі тұтынушының қаржылық ресурстарының деңгейінен кем болмағанда ғана орындалады.

      Қаржылық  тепе-теңдікке қол жеткізу үшін мынандай шараларды қолдану керек:

- Нәтижелі  бағалық мақсат жүргізу, жеңілдіктер  жүйесін қолдану және өнімнің нарыққа өту әдістерін қолдану арқылы таза кірістің өсуі.

- База  мен салық салу ставкаларының  төмендеуінің легальды схемасын  қолдану нәтижесінде шаруашылық  процестегі салықтық процесті  оптимизациялау.

- өндірістің  дамуға бағытталған таза ьабысты көбейту мақсатында кәсіпорынның кризисті дамуына адекватты дивидентті саясатты орындау.

- Ескерген  және қолданылмайтын жабдықтарды  жөндеу.

- Кәсіпорынның  өз қаражаттарының өсуіне байланысты  нәтижелі эмиссиялы саясат құру.

- Керекті  негізгі және айнымалы қаражаттарды тарту.

3. Нарықтық  бағаның өсуіне бағытталған стратегиялық  қаржылық стабилизация және экономикалық  өсу.

      Экономикалық  өсудің үлгісі 4 фактордан тұрады.

- Бағалық  саясатты және операциялық рычакты  қолданумен пайда болатын сату  ретабельдегінің өсуі.

- өндірістік  дамуға кетіп жатқан таза табыс  бөлігінің өсуі

- нормативтік  активтерден тыс түрлерін қысқарту  арқылы алынатын актив айналымын  тездету. Ағымдағы активтердің   нормативін қысқарту үшін математикалық  экономикалық модельдерді қолдану керек- транспортты есеп, заностарды басқару.

- Қаржылық  леверидж коэффициенті оптимальды  мәніне жетпесе ғана мүмкін.

Кәсіпорынның  дағдарысқа қарсы стратегиясының мақсаттары:

- Меншік  немесе зайымдау қаржы көздерін  оңтайлы біріктіру негізініде 

- олардың өтімділігі мен төлемқабілеттілігін қамтамасыз ету,

- Негізгі,  инвестициялық және қаржылық  қызметте барлық қажеттіліктерді  қанағаттандыруға қажет пайда  мен рентабельділіктің сәйкес  деңгейін алу.

   Бұл үшін мемлекет өзінің басты  мақсаты деп, макроэкономикалық реттеу мен инфляциямен күрес.  Бұл үшін қажет:

- Барлық  деңгейдегі экономикалық және  қаржылық көрсеткіштер жүйесі, сондай-ақ  экономиканың базалық салаларын  қолдау жасау керек;

-  Кәсіпорынға өзінде жоқ меншікті  айналым қорларын табуға жағдай  туғызу;

- Займ  қаражатын пайдалану бойынша  кәсіпорын мүмкіндіктерін кеңейтетін  экономикалық шараларды қабылдау. Бұл үшін ҚР Ұлттық банкінің  есептік ствкасын әлемдік деңгейде  дейін төмендету керек;

- Төлемсіздікті  қысқарты немесе осымен байланысты  есеп айырысулардың тиімсіз формаларын қысқарту бойынша коммерциялық несие, вексель, чек сияқты нарықтық құралдарды еңгізуі керек;

- Салықтық  саясатты өндіріс пен инвестицияны  ынталандыруға бағыттау керек;

- Кәсіпорынның  өтімділігі мен төлем қабілеттілігін  анықтау керек;

- Кеден саясатын ұлттық өндіруші мен бәсекелестік қабілеті бар тауарларды қорғауға бағыттау керек;

         Банкроттықтың  алдын-алу стратегиясын  таңдау мен кәсіпорынны ң нарықтық  механизмді енгізу шараларының  тиімділігі кәсіпорындағы қаржыларды  басқару жүйесінен тәуелді болады.

         Бұл жүйенің негізі – қаржылық  талдау, оның қорытындысы бойынша  кәсіпорын өзінің қаржылық жағдайына  үнемі баға береді.Бұл талдаудың  негізгі бағыттары келесідей:

- Кәсіпорын  мүлкінің және оның қалыптасу  көздерінің сондай-ақ капитал  құрылымы көрсеткіштерін бағалау,

- Айналым  қорларының жағдайын бағалау,  оның жеткіліктілігін анықтап,осы  негізде қаржылық жағдайды бағалау,

- Кәсіпорын  өтімділігі мен төлем қабілеттілігінің  дәрежесін анықтау,

- Рентабельділік  тенденциясы көрсеткіштер жүйесі  негізінде анықтау.

         Кәсіпорын банкроттылығының алдын-алу  стратегиясына ықтималдылық пен  төлемқабілеттілігі проблемаларын  шешуге бастысы болып айналым  қорларын кәсіби деңгейде басқару  болып табылады.Бір жағынан бұл  айналым қорларын ынталандыруға  бағытталса, екінші жағынан бұл қорлард материалдық активтер арасында орналастырылады.Бұл жерде қаржылық тетік ретінде пайдаланылатын несиемен байланысты дұрыс таңдаған несие саясаты маңызды рөл атқарады.

         Айналым қорларын басқарудың  бір бөлігі болып дебиторлық  және кредиторлық қарызды басқару табылады. Мұндай басқарудың маңызды элементі бролып тауарлық вексельдерді белсенді пайдаланылады.

          Кәсіпорынның қаржылық стратегиясының  бір мақсаты пайда алу мен  рентабельді жұмысты қамтамасыз  ету.Мұның егізінде «шығын, түсім,  пайда» өзара байланысының талдауы жатыр, ал бұл кәсіпорында басқарушылық есепті кеңінен пайдалануды білдіреді.

          Шығындарды өнімнің өзіндік құнына  еңгізудің екі негізгі әдісі  бар: калькуляциялық және маржиналды.Екінші  дәстүрлі емес әдіс біріншісінен  шығындардың өндіріс көлемінің өзгеруіне байланысты айналмалы және тұрақты болып өзгерумен ерекшеленеді.Сонымен бірге, онда тек айналмалы шығындар негізінде өнім бірлігінің толық емес өзіндік құны анықталады.Мұның барлығы кәсіпорынның талдаушылық мүмкіндіктерін кеңейтіп, шығарылатын өнімнің жекелеген түрлерінің табыстылығы туралы түсінік береді.Маржиналды әдіс операциялық тетікті пайдалануға, яғни маржиналды табыстың өткізуден түскен пайдаға қатынасымен анықталады.Кәсіпорынның қаржылық қызметіне ақшалай ағымдарда басқаруға көп көңіл бөлінуі керек.Бұл жерде негізгі, инвестициялық және қаржылық қызметтегі ақшалай қорлардың барлық келуі мен кетуін дәл анықтап,олардың ұлғаю, кему себептерін талдауы керек.Бұл облыстағы маңызды факторлардың бірі болып қаржылық нәтижеге міндетті түрде әсер ететін уақыт факторы.

         Кәсіпорынның стратегиясындағы  бағыттардан басқа амортизациялық, инвестициялық, дивиденттік саясатқа, бағалы қағаздар нарығында саясатқа  ерекше көңіл бөлу керек.

   Кәсіпорынның қаржылық жағдайын  бағалау немесе баланстық қанағаттанарлықсыз құрылымын анықтау кезінде кәсіпорынның қаржылық жағдайына болжамды түрде талдау жүргізілді, оның мақсаты кәсіпорынның төлемқабілеттілігін оынң балансының құрылымы негізінде анықтау.

1.2 Дағдарысқа қарсы  басқарудың тиімділігі  және оған әсер ететін факторлар 

     Басқару дамуы әрдайым оның тиімділігінің  өсуімен бірге қатар жүруі  мүмкін. Ал басқару тиімділігінің өсуі оның потенциалының, яғни оң өзгерістер мүмкіншілігімен, қажетті ресурстардың болуымен және оларды қолдану ортасының болуымен анықталады (кесте 1). Потенциал өзгерісінде және басқару тиімділігінде дағдарыстың пайда болу қаупі жатыр. 

1 –кесте -  Ұйымның және басқару дамуының белгілері мен факторлары 

 

     Дағдарысқа  қарсы басқару басқа басқарулар сияқты тиімді және тиімді емес болуы  мүмкін. Дағдарысқа қарсы басқарудың тиімділігі оның дағдарысты жағымды  қолданудағы локализациялаумен және оны жеңілдету шараларымен анықтылады. Бұндай тиімділікті нақты есептік көрсеткіштер арқылы көрсету қиын, бірақ оны басқарудағы жалпы баға беру кезінде болжап, көру керек.

     Дағдарысқа  қарсы басқару тиімділігін анықтайтын басты факторлары – оларды түсіну және дифференциациясы, оны талдауға және жүзеге асыруға көмектеседі.

     Дағдарысқа  қарсы басқарудағы кәсіпқойлық  және арнайы дайындық. Бұл жағдайда тек басқарудағы жалпы кәсіпқойлылығы айтылмайды, сонымен қатар бұнда  дағдарысқа қарсы басқарудың ерекшеліктерін көрсететін кәсіпқойлық білімдер мен дағды айтылады.  Бұндай кәсіпқойлық арнайы дайындық процесі кезінде, сындық жағдайлардағы басқару өнерін дамыту  мен мақсатты бағытталған аккумуляциялау кезінде туады. Соңғы жылдары Ресейде дағдарысқа қарсы басқаруларды дайындауға көп уақыт бөлініп жатыр, олар дер кезінде мекемені дағдарыстық жағдайдан аз шығындармен шығара алады. Олардың кәсіпқойлық дайындықтары дағдарыстық жағдайларға бет алған.

     Сонымен қатар, қарапайым мәселелерді де дайындауда олардың дағдарыстық жағдай кезінде басқару қабілетіне де назар аудару керек. Дағдарысқа қарсы басқару қандай да болмасын басқарудың керекті элементі болуы керек немесе ол стратегиялық, креативтік, өндірістік, экологиялық, қаржылық болуы керек. Табиғатпен берілген және арнайы дайындық процесі кезінде жиналған басқару өнері дағдарысқа қарсы басқару тиімділігінің факторының ішіндегісіне айрықша ерекшелеу керек. Көптеген дағдарыстық жағдайларда адамның жеке басқару өнері дағдарыстан шығуының басты факторы болып келеді. Сондықтан да, дағдарысқа қарсы басқару үшін менеджерді психологиялық тестілеуден өткізіп, олардың ішінен тек дағдарыс жақындауын тез сезетін және экстремалды жағдайда ұйымды сауатты басқара алатындарын таңдау өте қажет.

     Тәуекелді шешімдерді жобалаудың әдістемесі. Бұндай әдістеме құрылуы, өңделуі керек, өйткені олар басқарудың бұндай қасиеттерін анықтайды – уақыттылық, мәселенің толық баяндалуы, нақтылық, ұйымдастырушылық маңыздылық. Бұл қасиеттер дағдарысқа қарсы басқаруды аса маңызды орынға ие.

     Жағдайды  ғылым жағынан талдау, тенденцияларды болжау. Бұл факторлар дағдарысқа қарсы басқаруға өз ықтималдарын тигізеді. Болашақты көру келе жатқан ие болып жатқан дағдарысты көз алдында  ұстап тұруға мүмкіндік береді.

     Дағдарысқа  қарсы басқарудың тағы да басты факторларының бірі – корпоративтілік, ол фирмада немесе ұйымда түрлі дәрежеде көрінуі мүмкін. Корпоративтілік – бұл ұйым жұмысшыларының мақсаттарын қабылдап, түсіну, оларды іске асыру үшін көп жұмыс атқару, бұл ішкі патриотизм мен ынталылық. Корпоративтілік – дағдарысқа қарсы басқарудың тірегі. Бірақ ол өз-өзімен пайда болмайды, ол басқару нәтижесі, сонымен қатар басқару механизмінің құралы болып келеді. Дағдарысқа қарсы басқару тиімділігінің тағы бір факторы – көшбасшылық. Көшбасшылықтың көптеген түрлері мен модификациясы бар, ол тек менеджер тұлғасымен анықталмайды, сонымен бірге қалыптасқан жұмыс стилімен, басқару персоналының құрылымымен, менеджерге деген сенімдлікпен, білім беделімен анықталады. Көшбасшылыққа бел асу дағдарысты жеңуде немесе оның жеңілденуінде басты рольді ойнайды. Бірақ ол үшін көшбасшылықты іздеу және құру қажет. Бұл құлаққа ерекше естілгенімен, түсінікті болады, егер көшбасшылық – бұл тек менеджер тұлғасы емес, сонымен бірге ол басқаруды ұйымдастыру мен бүкіл жүйені сипаттау екендігі ескеріледі.

     Дағдарысқа  қарсы басқару тиімділігінде  жеделділік пен басқарудағы иілгіштілік  орасан зор роль атқарады. Дағдарыстық  жағдайда тез және қайсарлы амалдар, жеделдік шаралар, өзгеріп жатырған жағдайларды басқарудың өзгеруі, дағдарыстың  жағдайларына бейімделуге мұқтаждылық туады. Баяулық көрсету бұл жағдайда нашар роль атқаруы мүмкін.