Ортаңғы сынып оқушыларының өсу мен даму мэселелері

Айталық, 1995 жылы Алматы қаласының 13-14 жастағы үлдардың бойы орташа шамамен 157,86 ±7,44, салмағы 47,34 ± 7,95, кеуде шеңбері 75,52± Қыздардың бойы 154,52±5,92 см, дене салмағы 46,54 ±5,20 см (8). 2006-2008   жылдардың   зерттеу   нәтижелері   бойынша  :    13-14   жастағы үлдардың бойы 160±0,64 см, дене салмағы 50,1±0,70 кг, кеуде шеңбері 79,6± 0,40 см. Ал қыздарда 156,7±0,61 см, 48,4 кг, 74,2± 0,42 см.

14-15 жастағы үлдардың бой үзындағы 162,3±0,87см, салмағы 46,3± 0,53 кг кеуде шеңбері 78,7±0,29 см болды. Қыздарында 157±0,41 см, 49,1± 0,25, 77,1± 0,69 тең.

15-16 жастағы үлдардың бой үзындығы 169,4± 0,72 дене салмағы 58,8± 0,87 кг, кеуде шеңбері 85± 0,46 см. Қыздарда 163,3± 0,40 см. дене салмағы 52,±0,36кг. 81,7±0,45см.

16-17 жастағы үлдардың бойы   172,9±0,54 см,     62,5±0,51   кг, кеуде

ч

шеңбері 89,2± 0,25 см.

Ал қыздарда бой ұзындығы 158,8± 0,40 см, дене салмағы 55,9± 0,64 кг; шеңбері 81,6± 0,58 см болады.

36

 

Яғни ұлдардың антропометриялық көрсеткіштері, қыздарға қарағанда біршама жоғары екендігін байқадық. Бүл алынған мэліметтер стандартқа сәйкес келеді. [14]

Ал 13-14 оқушылардың көрсеткіштері стандаотқа сэйкес келмейді. Оған себеп жыныстық пісіп жетілуі деп ойлаймыз.

Жүрек қағысының жиілігі

Қалыпты жағдайда 8 сынып ( 13-14 жастағы) үлдардың жүрек- қантамыр соғуының жиілігі минутына 85,2± 3,44, қыздарда 102± 1,01 болды.

Ал 9-шы сынып ұлдарында   (14-15 жастағы) 88, 2± 1,52, қыздарында 95± 1,07 тең.

10-сынып (15-16 жастағы)  ұлдарда 97,2±1,35, қыздарында 96,6±1,07 болды.

11- сынып (15-17 жастағы)  үлдардың жүрек соғысының жиілігі 111± 1,55 тең болса, ал қыздардың бір минуттағы жиілігі 98,4 ± 1,17, қыздарында Р<0,01.

Алынған  деректер  көрсеткендей,  қыздардың  тамыр  жиілігі,  үлдарға қарағанда артық  екені көрініп түр.

Ал 16-17 жастағы қыздардың  тамыр жиілігі үлдарға қарағанда, сирек екені анықталады, оған себеп, осы жастағы пісіп жетілу деп ойлаймыз.

Қалыпты жағдайдағы артерия қан қысымы

13-14   жастағы   үлдардың   артерия   қан   қысымы      102\57   мм   сын. бағынасы, ал қыздардың қысымы 97\57 тең болды.

14-15 жастағы үлдардың 111\63, қыздарында 106\66 Р < 0,05

15-16 жастағы 101 \ 163, қыздарында 103\65

16-17 жастағы үлдардың 119Ү74, қыздарында 112Ү73 тең болды

37

 

 

 

 

 

 

Яғни үлдардың артерия қан қысымы қыздарға қарағанда жоғары екендігі анықталды. Бүл анықталған мағлүмат эдеби мэліметтерге сэйкес келеді. [11,12,15]

Тамыр жиілігінің жүктемеден кейінгі өзгерістері

Мысалы, 13-14 жастағы улдарында 1-ші жүктемеден кейін тамыр жиілігі 117±1,1 жетті (Р<0,01), 2-ші жүктемеден кейін де осы жиілікте болады. 3-ші жүктемеден кейін 133,2±4,17 жетті (Р< 0,01), қыздардың тамыр қағысының жиілігі 1-ші жүктемеден кейін 102±1,01 ден 140,7±1,73 дейін жетті (Р<0,01), 2- ші және 3-ші жүктемелерден кейін де жүрек қағысының жиілігі бірінші жүктемеден кейінгі деңгейде түрды. Яғни статистикалық өзгеріс бөлінбейді (Р<0,05).

14-15 жастағы үлдардың тамыр жиілігі 1-ші жүктемеден кейін 82,2±1,52 ден 124,2±1,52 ден 124,2±2,09 жетті (Р<0,1) 2-ші жүктемеден кейін 130,2±1,47 жоғарылады. 3-ші жүктемеден кейін жүрек қағу жылдамдығы ең жоғары мэнінде болады 147± 2,46 (Р<0,01). Ал қыздардың тамыр қағысы 1-ші жүктемеден кейін 0,5±1,07 ден 128,4±1,44-ке дейін көтеріледі. 3- ші жүктемеден соң 139,2± 1,59 тең болды.

15-16 жастағы үлдардың көрсеткіші жүктемеден кейін 97,2±1,35 тен 132± 1,38 ге жетті (Р<0,05), ал 2-ші жүктемеден кейін де, осы көрсеткішті көрсетті.

3-ші жүктемеден кейін 165± 0,25 жетті. Қыздарда 1-ші жүктемеден кейін 96,6±1,07 ден 132±1,64 тең болды. 2-ші жүктемеден соң да, осы деңгейде болады. 3-ші жүктемеден кейін 168± 1,8 жетті.

16-17 жастағы үлдардың 1-ші жүктемеден кейін 111± 1,55 тен 142,8± 1,78 болды. 2-ші жүктемеден де, осы көрсеткішті көрсетті. 3-ші жүктемеден кейін 157,8±1,17 жетті (Р<0,01) . Қыздарында жүрек қағысының жиілігі 1-ші жүктемеден кейін 98,4±1,17 ден 132,5± 1,25 болды. 2-ші жүктемеден кейін өзгеріс байқалмайды. 3-ші жүктемеден кейін 151,1±1,07 болды (Р<0,01) тек

38

 

5-ші минутта қалпына  келеді. 96 ± 0,56 (Р<0,05). Бү_л фактілер  тамыр жиілігінің өзгеруі қыздарда, үлдарға қарағанда белседі түрде  жүретіні анықталды.

Жүктемеден кейін 3-ші минутта жүректің соғу жиілігі бастапқы қалпына келуі, жүрек қантамыр жүйесінің  бейімделгіштік мүмкіндігінің басты  көрсеткіші болып табылады. Бүл физиологияда қолданылатын критерий.

Үлдарда қалпына келу 3-4 ші минутта байқалды. Сондай-ақ, мүндай заңдылық қыздарда байқалады.

Қан қысымының  жүктемеден кейінгі өзгерістері

Әрбір жүктемеден кейін, эртүрлі жастағы балаларда мынадай  өзгерістер байқалады.

13-14 жастағы үлдарда  117,5±10; 117,5±1,58; 124,5±1,23 қыздарда 112,5± 1,33 (Р<0,01).

14-15 жастағы үлдарда 125,5± 1,11; 127,5± 1,27; 137,5 ± 1,84 ; ал қыздарды 128± 1,03; 128,5±0,86; 132,2± 86.

15-16 жастағы үлдарда  128,5±0,07; 186±1,02; 141±0,84; қыздарда 115± 0,52; 123,5± 0,57; 132,5± 0,75 (Р<0,01).

16-17 жастағы үлдарда  134±1,22; 142±1,85; 146±2,14; қыздарда 132± 1,85; 135,5± 1,81; 140± 1,56 тең болды.

Алынған деректер бойынша  үлдардың артерия қан қысымы қыздарға қарағанда жоғары екендігі байқалып түр.

Артерия қан қысымы 3-ші жүктемеден кейін қалпына келеді. Алдыңғы 2-ші жүктемеден кейін тек 4 минутта қалпына келеді.

Пульстық қысымды бақылауды, оның эр сатыда көбейгенін байқадық.

39

 

 

 

 

 

Мысалы, қалыпты жағдайдда пульстық қысым 13-14 жастағы үлдарда 40 1,96 болады, ал қыздарында 39,5± 0,86 тең болады.

14-15 жастағы ұлдарда 48±0,53 болса, қыздарында 40±1,08 жетті.

15-16 жастағы үлдарда 44± 0,89; қыздарда 38± 0,78 тең.

16-17 жастағы үлдарда 45±0,83; қыздарда 39± 1,01 тең. Алынған   деректер   көрскткендей       үлдардың   пульстық   қысымы, қыздарға қарағанда артық екенінбайқадық.  Осы дерекке сүйене отырып, үлдардың жүрегі, қыздардікіне қарағанда ауыр жүктемеге төзімді болып келетінін айтуға болады.

Қанның систолдық жэне минуттық көлемі

Қалыпты жағдайда қанның систолдық көлемі 13-14 жастағы үлдарда 63,6±3,34 тең өсім 10-14 мл жетті. Қыздарында 66,8± 2,65 өсім көлемі 10-17 млболды(Р<0,01).

14-15 жастағы ұлдарда 73,±9 1,96 мл өсім 10-14 мл, ал қыздарда 68,1± 3,25 мл, өсім 10-17 мл тең.

16-17 жастағы үлдарда 71,9± 2,82 өсім 15-20 мл жетті, ал қыздарда 70,3± 2,89 мл, өсім көлемі 10-15 мл тең болады (Р<0,01)

Қалыпты жағдайда минуттық көлемі 13-14 жастағы үлдарда 5,4± 1,62 л, өсім 1-5 л тең, ал қыздарда 6± 1,03 өсімі 1-4 л өсімі болады.

14-15 жастағы үлдарда 6,4± 1,32 л, өсім 1,4 л, қздарында 6,4± 1,31 л, өсім 4 л жетті (Р<0,05)

15-16 жастағы үлдарда 6,8±1,24 л, өсім көлемі 1,4 л болды, қыздарда 65±1,32 л өсім 1-5 л жетті.

16-17 жастағы ұлдарда 8,0±1,17 л өсім 1-4 л, қыздарда 6,8±1,39 л өсім көлемі 1 -5 тең болды.

Алдыңғы нэтижелерге қарап үлдардың, қыздарға қарағанда ауыр жүктемеге төзімді екендігін айтуға болады.

40

 

 

Алдыңғы алынған нэтижелер бойынша тексерілген жасөспірімдер мен студенттердің ішінен арнайы жатыққандарды іріктеп қосымша эксперемент жүргіздік. Мү_нда арнайы жүктеме ретірде, тыныс жолына арнайы кедергі қойып велоэргометрде, спирометрде, газ есептегіште жэне ЭКГ - ның (электрокордиограммада) нэтижелерін алдық, ЭКГ- ның көрсеткіштері бойынша жүректің соғу жиілігі дәл келеді.

Жүктемеге дейінгі артерия қан қысымы

13 жастағы ү_л балаларда 110Ү70

15 жастағы ү_л балаларда   117\75

16 жастағы үл балаларда 117\75

16 жастағы үл балаларда 110\72

17 жастағы үл балаларда 110\72

18 жастағы бойжеткендерде 126\86 20 жастағы боз балаларда 126\86

Яғни үлдардың қан қысым қыздарға қарағанда жоғары.

Бүл анықталған мағлұмат әдеби мэліметтерге сәйкес келеді. [11]

Жүктемеге дейінгі өкпенің тіршілік сиымдылығы

13 жастағы ү_л балаларда 1,5 л

15 жастағы ү_л балаларда 4,5 л

16 жастағы үл балаларда 3,2 л

17 жастағы ү_л балаларда 8,2 л

18 жастағы бойжеткендерде 2,3 л 20 жастағы бозбалаларда 4,3 л

41

 

 

 

 

 

 

 

 

Жүктемеге дейінгі өкпенің максималды желденуі

13 жастағы ұл балаларда 12 л

15 жастағы ұл балаларда 20 л

16 жастағы үл балаларда 21 л

17 жастағы ұл балаларда 18 л

18 жастағы үл балаларда 16 л 20 жастағы үл балаларда 24 л

Жүктемеге дейінгі тыныстың минуттық көлемі

13 жастағы үл балаларда 3,3 л

15 жастағы ұл балаларда 7,0 л

16 жастағы үл балаларда 8,4 л

17 жастағы ұл балаларда 8,8 л

18 жастағы бойжеткендерде 6,1 л 20 жастағы бозбалаларда 4,6 л

Жүктемеге дейінгі тамыр жиілігі минутына

13 жастағы   ұл балаларда 92 рет

15  жастағы   ұл балаларда 90 рет

16  жастағы   ұл балаларда 94 рет

17  жастағы   ұл балаларда 90 рет

18  жастағы   бойжеткендер 93 рет 20 жастағы    бозбалаларда 89 рет

Айта кететін бір жайт осы зерттеу нэтижелерінде осы жасөспірімдер мен студенттердің тамыр соғысының жиілігі ерекше жоғары екенін байқадық.

42

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Жүктемеге дейінгі Розенталь көрсеткіші бойынша өкпенің тіршілік сиымдылығы

13 жастағы   үл балалардаЗД л

15  жастағы ұл балаларда 4,2 л

16  жастағы   ұл балаларда 3,2 л

17  жастағы   ұл балалардаЗ,2 л

18  жастағы   бойжеткендерде 2,5 л 20 жастағы   бозбалаларда 4,3 л

Жүктемеден   кейінгі қан қысымының   көрсеткіші

13 жасар ұл  балаларда 120/80 мм с.б өсім систолада- 10 мм   жетті

15   жасар     ұл        балаларда     120/72  мм     с.б.   систолада     айтарлықтай ауытқушылық   болған   жоқ.

16  жасар   ұл балаларда  103/70 мм систолының қысымы   13-ке төмендеп, диастоланың   қысым    6-ға көтерілді.

17  жасар   үл балаларда 120/75 мм с.б. систолалық өсім 10-ға көтерілді.

20 жасар бозбалаларда 153/75 мм с.б. систолалық өсім 27-ге, дистолалық 11-ге көтерілді.

18 жасар бойжеткендерде 110\65 мм с.б. систолдық өсім 8-ге  көтеріледі. Жүктемеден кейінгі тамыр жиілігі минутына

13 жасар  үл   балаларда  140 рет, өсім 48-ге жетті

15  жасар   үл   балаларда 120 рет, өсім 30-ға жетті

16  жасар  үл   балаларда 125 рет, өсім 31-ге жетті

43

 

 

 

 

 

 

 

17  жасар   үл   балаларда 139 рет, өсім 33-ке жетті

18  жасар   бойжеткендерге 110 рет, өсім 7-ге жетті 20 жасар бозбалаларда 128 рет,өсім 33-ке жетті

Жүктемеден   кейінгі тыныс алу   минутының   көлемі

13 жасар үл балаларда  8,6 л

15 жасар ұл балаларда  12,0 л

16 жасар үл балаларда  10,2 л

17 жасар ұл балаларда  13,1 л

18 жасар бойжеткендерде 9,8 л 20 жасар бозбалаларда 9,8 л

Жүктемеден  кейінгі өкпенің тіршілік сиымдылығы

13 жасар ұл балаларда  3,1 л

15 жасар ұл балаларда  4,2 л

16 жасар үл балаларда  3,0 л

17 жасар үл балаларда  3,2 л

18 жасар бойжеткендерде 2,1 л 20 бозбалаларда 4,5 л

Жүктемеден кейінгі өкненің максималды желденуі

13 жасар үл балаларда  24 л, өсім      ге көтеріледі

15 жасар үл балаларда  20 л. өсгеріс болмады.

16 жасар үл балаларда  23 л. ерекшілік болмады.

17 жасар ұл балаларда  19 л. өзгеріс болмады.

18 жасар бойжеткендерде 28 л, өсім 12-ге көтерілді.

44

 

 

 

 

 

 

 

20 жасар бозбалаларда 31 л. айтарлықтай өзгеріс болмады.

Жүктемеден кейінгі Розенталь көрсеткіші бойынша өкпенің тіршілік сиымдылығы

13 жасар ұл балаларда  3,0 л

15 жасар ұл балаларда  4,2 л

16 жасар ұл балаларда  3,0 л

17 жасар ұл балаларда  3,2 л

18 жасар бойжеткендерде 2,1 л 20 жасар бозбалаларда 4,5 л

45

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қ О РЫ Т Ы Н Д Ы

1.  Қалыпты жағдайда 13-14 жас аралығындағы қыз балалардың жүрек қағысы жиілігінен артық болды. Ал 15-16 жастағыларда тең болып келіп, 16-17 жастағы үлдардың тамыр жиілігі артық екені көрінді.

2.   13-14 жастағы үлдардың  қысымы осы жастағы қыздардікінен  жоғары болады. Жас өскен сайын  қан қысымында теңелу байқалады.  Мүндай ерекшеліктерді  (түрақсыздықты)  жыныстық  жетілудің  басталуымен түсіндіруге  болады.  Жыныстық жетілу  қалыптасқан  сайын  жүрек-қантамыр жүйесінің қызметі түрақтанады.

3.  Жүктемеден кейін  тамыр қағысының жиілігі заңды  түрде артады және қан қысымы  да заңды түрде көтеріледі. Бүл қүбылыс барлық жастағы жасөспірімдерге тэн.

4.  Жүрек қағысының   жиілігі мен қан қысымының  деңгейі жүктеменің ауырлығына  тікелей байланысты, бірақ қыздардың  қан қысымының максимал деңгейі  үлдардікінен төмен. Бүл олардың  жүрек- қантамыр жүйесінің мүмкіндіктерінің төмен екенін көрсетеді.

5.  Қан қысымы мен  жүрек қағысының қалпына келуі  барлық жастағы қыздар мен  үлдарда 4-5 минутта болды. Демек, 3 минуттық стандартқа сай келмейді.