Иезуиты на территории Беларуси

3. Абвінавачванне  езуітаў з боку А.М.Галіцына  ў шматлікіх пераходах у каталіцтва  беларускіх сялян-уніятаў.

4. Зварот  у каталіцтва пляменніка обер-пракурора  Св.Сінода.

5. Пераход   у каталіцтва ў Віцебску аднаго  з вайскоўцаў расійскага гарнізона.

6.Місіянерства  ў Сібіры (дзе ў пошуках каталікоў-"палякаў"  езуіты знаходзілі

толькі  беларусаў-уніятаў) [18].

  Указ аб выгнанні езуітаў падрыхтавалі А.С.Шышкоў, статс-сакратар Дзяржаўнай Рады Расіі, прэзідэнт РАН і сакратар Біблейскага  таварыства, паплечнік А.М.Галіцына, А.І.Тургенеў (1784-1845). У тэксце было сказана: "1. Иезуитов как забывших священный долг не только благодарности, но и подданнической присяги и потому недостойных пользоваться покровительством российских законов выслать под присмотром полиции за пределы государства и впредь ни под каким видом и наименованием не впускать в Россию.

2. Полоцкую  иезуицкую Академию и подведомственные  ей училища упразднить" [15].

  26 сакавіка  1820 года указ быў атрыманы мітрапалітам Богушам-Сестранцэвічам, які разумеў, што яму будзе цяжка абысціся без езуітаў у сферы адукацыі і пастырскай працы, але парушыць указ ён не мог. У лісце да папскага нунцыя Асліні ён адзначаў: “Я хацеў бы быць сябрам езуітам, але яны жадалі, каб я быш іх слугой. Я шкадую аб іх страце.  Няма нікога, хто мог бы іх замяніць, але нічога не зробіш…” [24, с.52].

  28 марта  губернатарам быў адпраўлены  указ. Ён прадугледжваў высылку езуітаў з Расіі пад наглядам паліцыі, ліквідацыю усіх езуіцкіх навучальных устаноў, перадачу у вядзенне казённых палат ордэнскіх зямель з абавязкам пералічэння часткі атрыманага дахода на карысць Рымска-каталіцкай царквы.

Да лета 1820 г. 312 з 358 езуітаў пакінулі межы Расійскай  імперыі, астатнія вырашылі застацца і  выйсці з ордэна.

  Так  фактычна скончылася 251-гадовая (калі  адлічваць са з’яўлення езуітаў  у Вільні) гісторыя ордэна езуітаў  на Беларусі. Але ў XX ст. яшчэ меліся пэўныя уплывы езуітаў на беларускае насельніцтва: у Заходняй Беларусі, якая была з 1921 па 1939 г. часткай Польшчы, дзейнічаў так званы новауніяцкі рух, ўсходняя місія візантыйска-славянскага абраду з удзелам езуітаў у Альбярціне. Тры апошнія альбярцінскій айцы памерлі напрыканцы дзевяностых гадоў мінулага стагоддзя ў езуіцкай інфэрмэрыі ў Гдыні. Па сённяшні дзень некалькі айцоў езуітаў працуюць у парафіях Гарадзенскае дыяцэзіі. Фармальнага ж паўстання асобнай Беларускай Правінцыі Таварыства Iсуса не наступіла. Можа у сучасных умовах гэта і добра, (хоць сучасныя езуіты шмат чым адрозніваюцца ад сваіх папярэднікаў XVII-XVII стст.: яны сталі больш тактоўнымі у сваіх учынках і дзеяннях, больш абачлівымі і патрабавальнымі у выбары метадаў і сродкаў ажыццяўлення сваіх памкненняў), але галоўнае, што мы не павіннны забываць як станоўчую, так і адмоўную спадчыну езуітаў на нашых землях.  
 
 

ЗАКЛЮЧЭННЕ 
 

  Такім  чынам, на аснове распрацоўкі  значнага аб’ёму  факталагічнага  матэрыялу і з улікам пастаўленых задачаў мы прыйшлі да наступных высноў:

1. З’яўленне ордэна на тэрыторыі Беларусі абумоўлена агульным ходам падзей еўрапейскай гісторыі (крызіс каталіцкай царквы, Рэфармацыя, Контррэфармацыя), адпаведна Беларусь развівалася у рэчышчы агульнаеўрапейскіх культурна-палітычных працэсаў. Разам з тым дзейнасць ордэна на Беларусі мела свае асаблівасці з улікам менталітэту і нацыянальнага складу мясцовага насельніцтва.

2. Дзейнасць  ордэна езуітаў не абмяжоўвалася  “паланізацыяй, акаталічваннем  і эксплуатацыяй беларускага  насельніцтва”, як гэта падавалася  у савецкай гістарыяграфіі, а  была значна больш разнастайнай. Не адмаўляючы часта негуманныя,  жорсткія і карыслівыя метады  і прыёмы езуітаў трэба адзначыць  і іх дабрачынную, адукацыйную,  культурна-асветніцкую дзейнасць. 

3. Педагагічная  дзейнасць езуітаў з’яўляецца  сапраўдным здабыткам беларускай  гісторыі, яна падарыла Беларусі  шмат адукаваных асоб, узабагаціла  педагогіку пэўнымі прыёмамі  і метадамі, дала матэрыял для  тэарэтычных распрацовак па педагогіцы, далучыла Беларусь да агульнаеўрапейскай адукацыйнай сістэмы.

4. Культурна-асветніцкая  дзейнасць ордэна езуітаў на  тэрыторыі Беалрусі была надзвычай  разнастайнай, яны прычыніліся амаль  да усіх сфераў творчасці, удзельнічалі  у стварэнні новых стыляў у  мастацтве, моцна узденічалі на  светапогляд насельніцтва, што не  заўсёды добра адбівалася на  свядомасці народа, але у цэлым  уклад езуітаў у духоўную культуру Беларусі на працягу  2-ой паловы XVI ст. -1820 г. трэба прызнаць вельмі значным і станоўчым.

5. У  гісторыі Полацка ордэн езуітаў адыграў вельмі значную ролю: горад стаўшы на пэўны час сталіцай ордэна, прыцягваў да сябе таленты са усяго свету, стаў адыгрываць пэўную ролю нават у сусветнай гісторыі. Ордэн узбагаціў горад навучальнымі і культурным установамі, прывёў яго усведамлення сваёй ролі у гісторыі.  Адпаведна Полацк таксама адыграў для езуітаў важную ролю, стаўшы галоўным прытулкам падчас часовай забароны дзейнасці ў іншых краінах.

6. Прычыны  выгнання ордэна з Беларусі звязаны перш за ўсё з агульнарасійскімі падзеямі, змяненнем палітыкі расійскага урада. Разам з тым неабходна адзначыць і пэўную неадпаведнасць мэт і метадаў ордэна патрэбам Новага часу.

  Беларуская  гістарыяграфія "стаіць на ганку"  неаканцэпцыі ролі езуітаў у  культуры Беларусі. Прыгадаем, што  менавіта з езуітамі звязана  стварэнне ў ВКЛ у ХVІ-ХVIII стст. драматычнага тэатра, высокаякаснай сістэмы адукацыі, сеткі бясплатных шпіталяў, бібліятэк і аптэк. Вядомы беларускія старадрукі, што належалі езуітам. З другога боку, патрабуюць аналізу адносіны Таварыства Icуса да беларушчыны, яе паланафільства ў сэнсе палітыкі прабабалізму (прыстасавання да канкрэтнай улады, часу і месца), удзела ва уніяцкай справе. Аднак калі б у гісторыі адбылася альтэрнатыва, сёння Беларусь мела б старажытны еўрапейскі універсітэт у Полацку, а даследчыкі – унікальны архіў і кнігазборы. Такім чынам, дзейнасць двух універсітэцкіх цэнтраў, шэрагу вышэйшых і сярэдніх школаў, мноства выдатных архітэктурных помнікаў, безліч друкаваных і рукапісных матэрыялаў на розных мовах, каласальнае ўздзеянне на ментальнасць грамадства, на ягоны духовы лад – усё гэта патрабуе самай пільнай увагі, руплівых даследаванняў і ўдумлівых разважанняў, каб адшукаць ядро праўды ў наслаеннях хлусні, замоўчвання і адмаўлення.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

ВЫКАРЫСТАНАЯ  ЛIТАРАТУРА 
 

1. Арлоў,  У.А. Таямніцы Полацкай гісторыі / У.А. Арлоў. —Мн.: Беларусь, 1994. —463 с.

2. Блинова, Т.Б. Иезуиты в Беларуси. Роль иезуитов в организации образования и просвещения / Т.Б. Блинова. –Гродно: ГрГУ, 2002. –427 с.

3. Блинова, Т.Б. Выпускники иезуитских школ Беларуси—известные деятели науки и культуры (1740—1773 гг.) / Т.Б. Блинова // Веснік Гродзенскага дзяржаўнага універсітэта імя Янкі Купалы. —Серыя 1. Гуманітарныя навукі. —2003. —№3 (21). С. 3-9.

4. Вялікае  княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 2 т. Т.1 / Г.П. Пашкоў (гал.рэд.) і інш. —Мн.: БелЭн, 2005. —688 с.

5. Габрусь, Т. Зруйнаваныя святыні // Беларуская электронная бібіліятэка “Беларуская палічка” [Электронны рэсурс]. —Мн., 2009. —Рэжым доступу: http://knihi.com/spadcyna/spadcyna2.html#2.  — Дата доступу: 22.03. 2009.

6. Габрусь, Т. Наша “езуіцкае” барока //  Т. Габрусь // Наша вера. — 2000-2001.—№4; 1.  Рэжым доступу: http://media.catholic.by/nv/n14/art11.htm. Дата доступу: 10.06.2009.

7. Габрусь,  Т. Святыня незвычайнага лёсу / Т. Габрусь // Наша вера. —1998. —№2(5). Рэжым доступу: http://media.catholic.by/nv/n5/art2.htm. —Дата доступу: 11.04.2009.

8. Гессен, С. Авторитет и свобода в школе / С. Гессен // Воспитательная работа в школе.  —2004. —№2. — С. 5-11.

9. Говорова Т.В. Библиотека полоцких иезуитов: факты, сведения, документы [Электронны рэсурс]. — Рэжым доступу: http://www.gpntb.ru/win/ inter-events/crimea2007/cd/131.pdf. —Дата доступу: 22.03. 2009.

10. Дадиомова, О.В. Музыкальная культура городов Белоруссии в XVIII веке / О.В. Дадиомова. —Мн: Навука и тэхніка, 1992. –207 с.

11. Жлутка, А. Езуiты на Беларусi: пошукі праўды / А. Жлутка // З гісторыяй на “Вы”. —1994. —Вып. 2. С. 118-137.

12. Зайцев, Д.М. Принципы воспитания в учебных заведениях ордена иезуитов и православных братств Беларуси и Украины XV-XVII веков / Зайцев Д.М. // Адукацыя і выхаванне.  — 2003. —№10— С. 72-76.

13. Інтэрнэт -праект “Беларускі рэсурс Таварыства  Езуса”. —Рэжым доступу: http://jesuits.at.tut.by. Дата доступу: 06.09.2008.

14. Кавалёў, С. Школьны тэатр і драматургія Беларусі позняга Рэнесансу / С.Кавалёў // Працы кафедры гісторыі беларускай літаратуры Белдзярж-універсітэта. —Вып. 5. —2004. Рэжым доступу: http://khblit.narod.ru/pracy/  kawalou05.htm. Дата доступу: 10.06.2009.

15. Катлярчук, А. Жазэф дэ Мэстр i Тадэвуш Бржазоўскі ў справе адкрыцця Полацкай езуіцкай акадэміі / А. Катлярчук // Віцебскі сшытак. —1997.— №3. С. 95-100.

16. Константэн Симон, О. Иезуиты в России / О. Константэн Симон // Истина и жизнь. —1992. —№1/2-3. Рэжым доступу: http://catharticles.by.ru/history/ /iesuity.htm. —Дата доступу: 9.06.2009.

17. Лаўрык, Ю.М. Скарбніцы мудрасці: Бібліятэкі езуіцкіх навучальных устаноў (кан. XVI - пач. XIX ст.) / Ю. М. Лаўрык  // Адукацыя і выхаванне. —1994.— № 8. С. 87-92.

18. Т. Ліхач. Музычныя бурсы езуітаў на Беларусі // ZMK Ісці за Хрыстом [Электронны рэсурс]. —Мн, 2006. —Рэжым доступу: http://zmk- by.org/modules.php?name=Articles&file=view&articles_id=65. Дата доступу: 22.03.2009.

19. Лушпай, В. Б. Антипапская пропаганда белорусских иезуитов во второй половине XVIII века / В.Б. Лушпай // Вопросы истории.  —2001.  —№8. — С.124-133.

20. Мальдзіс, А.В. Як жылі нашы продкі ў XVIII стагоддзі / А. В. Мальдзіс. —Мн.: Лімарыус, 2001. —384 с.

21. Мацюшэнка, В.В., Дзятчык, М.І. Ордэн езуітаў і адукацыя // Народная асвета. —2001. —№6. —С. 66-68.

22. Мінін, А. Касцёл св. Язэпа і кляштар езуітаў у Віцебску / Інтэрнэт-праект “Радзіма майго духу”. —Рэжым доступу: http://www/radzima/org/pub/ pom

23. Палікоўская, Т.І. Гістарыяграфія культурна-асветніцкай дзейнасці езуітаў на Беларусі  / Т.І. Палікоўская // Беларускі гістарычны часопіс.  —2005. — №10. —С. 19-22.

24. Попов, М. Иезуиты в Беларуси (1772—1820): очерк политической истории / М. Попов // Гісторыя: праблемы выкладання.  —2007. — №6.— С. 46-53.

25. Самайлюк , Т. Друкарня езуітаў у Пінску / Самайлюк Т.  // Спадчына.— 2003. —№4-5. —С. 96-99.

26. Самусік, А.Ф. Выкладанне гуманітарнага цыкла ў езуіцкіх навучальных установах Беларусі / А.Ф. Самусік // Веснік адукацыі. —2006. —№1. — С. 64-71.

27. Самусик, А. Пинский коллегиум иезуитов / А. Самусик // Отдых и путе- шествия. 2002. —№4. —Рэжым доступу: http://belvirtclub.narod.ru/weekend/ 081_pinsk_kollegium.htm. —Дата доступу: 14.03.2009.

28. Самусик, А. Физическое воспитание в системе образования Беларуси XVI—начала XIX вв. (в контексте европейских педагогических традиций) / А. Самусик // Alma mater: вестник высшей школы. — 2007. — № 2. — C. 40-43.

29. Цеплякоў, А. Дэміталягізацыя езуітаў у Беларусі / А. Цеплякоў //ARCHE. –2006.  –№4. – Рэжым доступу: http://arche.bymedia.net/2006-cieplakou406.htm.  –Дата доступу: 22.03. 2009. —Рец. на кн.: Encyklopedia wiedzy o jezuitach na ziemiach Polski i Litwy, 1564–1995 / Opracował Ludwik Grzebień przy współpracy zespołu jezuitów. – Kraków: Wydział Filozoficzny TJ, 1996.

30. Цеплякоў, А.  Езуіты і Беларусь: на мяжы цывілізацыяў ці на скрыжа- ваньні культураў? // Беларуская Інтэрнэт-Бібліятэка Камунікат [Электронны рэсурс]. —Беласток, 2006. —Рэжым доступу: http://kamunikat.org/ czasopisy.html?pubid=2213. —Дата доступу: 22.03.2009.

31.  Цярохін, С.Ф. Многія прыйдуць пад імем маім / С.Ф. Цярохін. —Мн.: Полымя, 1995.  —143 с.