Қазақстан Республикасының салық саясатының қазіргі кезеңдегі негізгі бағыттары

 

 

 

   2. Қазақстан Республикасының салық саясатының   жүргізілуімен бюджетке  әсері.

2.1 Салық саясатының бюджетті  толтырудағы рөлі.

 

Салық салу обьектісіне қарай салықтар тікелей  және жанама салықтар болып жіктеледі. Тікелей салықтарға мына салықтар жатады:

1. жер салығы;
2. мүлік салығы;
3. көлік құралына салық;
4. әлеуметтік салық;
5. жер қойнауын пайдалану үшін салық;
6. корпаративтік табыс салығы;
7. жеке табыс салығы.

Жанама салықтарға мына салықтар жатады:

1. қосымша құн салығы;
2. акциз;
3. сыртқы экономикалық қызметтен түсетін түсімдер. Ал салық салу мақсатында барлық жерлер олардың арналған нысаны мен тиесілілігіне қарай мынадай санаттарға:ауыл шаруашылығы мақсатындағы жерлерге; елді мекендер жерлеріне; өнеркәсіп, көлік, байланыс, қорғаныс және өзге де ауыл шаруашылығы емес мақсаттағы жерлерге; ерекше қорғалатын табиғи аумақтар жерлеріне, сауықтыру, рекреациялық және тарихи-мәдени мақсаттағы жерлерге; орман қорының жерлеріне; су қорының жерлеріне; босалқы жерлерге тиесілігіне қарай қарастырылады [3, 372-бап].

Жердің белгілі  бір немесе өзге санатқа жататындығы  Қазақстан Республикасының жер  туралы заң актілерімен бегіленеді. Елді мекендер жерлері салық салу мақсаты үшін мынадай екі топқа бөлінген: тұрғын үй қоры, соның ішінде олардың жанындағы құрылыстар мен ғимараттар орналасқан жерлерді қоспағанда елді мекендер жерлері; тұрғын үй қоры, соның ішінде олардың жанындағы құрылыстар мен ғимараттар орналасқан жерлер.

Жердің мынадай  санаттары:

1. ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың жерлері;
2. орман қорының жерлері;
3. су қорының жерлері;
4. босалқы жерлер салық салуға жатпайды.

Аталған жерлер (босалқы жерлерді қоспағанда) тұрақты  жер пайдалануға немесе бастапқы өтесіз уақытша жер пайдалануға  берілген жағдайда, ерекше қорғалатын табиғи аумақтардың, орман қоры мен су қорының жерлеріне салынатын салық ставкалары белгіленген тәртіппен салық салынуға тиіс. Жер салығының мөлшері жер иеленушілер мен жер пайдаланушылардың шаруашылық қызметінің нәтижелеріне байланысты болмайды.

Жер салығы:

1. меншік құқығын, тұрақты жер пайдалануға құқығын, өтеусіз уақытша жер пайдалануға құқығын куәландыратын құжаттар;
2. жер ресурстарын басқару жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган әр жылдың 1 қаңтарындағы жағдай бойынша берген жерлердің мемлекеттік сандық және сапалық есебінің деректері негізінде есептеледі [3, 372-бап].

Төлеушілер:

1. жеке меншік құқығындағы;
2. тұрақты жер пайдалану құқығындағы;
3. бастапқы өтеусіз уақытша жер пайдалану құқығындағы салық салу обьектілері бар жеке және заңды тұлғалар жер салығын төлеушілер болып табылады. Заңды тұлғаның шешімі бойынша оның құрылымдық бөлімшелері жер салығын төлеушілер деп танылады.

Мыналар:

1. шаруа немесе фермер қожалықтары үшін арнаулы салық режимі қолданылатын қызметте пайдаланылатын жер учаскелері бойынша бірыңғай жер салығын төлеушілер;
2. мемлекеттәк мекемелер;
3. уәкілетті органның қылмыстық жазаларды атқару саласындағы түзеу мекемелерінің мемлекеттік кәсіпорындары;
4. Ұлы Отан соғысына қатысушылар және соларға теңестірілген адамдар, Ұлы Отан соғысы жылдарында тылдағы жанқиярлық еңбегі мен мінсіз әскери қызметі үшін бұрынғы КСР Одағы ордендерімен және медальдарымен наградталған адамдар, 1941 жылғы 22 маусым - 1945 жылғы 9 мамыр аралығында кемінде алты ай жұмыс істеген (қызмет өткерген) және Ұлы Отан соғысы жылдарында тылдағы жанқиярлық еңбегі мен мінсіз әскери қызметі үшін бұрынғы КСР Одағы ордендерімен және медальдарымен наградталмаған адамдар, мүгедектер, сондай-ақ бала жасынан мүгедектің ата-анасының біpeyі:

• тұрғын-үй қоры, соның ішінде, оның жанындағы құрылыстар мен ғимараттар орналасқан жер учаскелері;

• үй маңындағы жер учаскелері;
• өзіндік (қосалқы) үй шаруашылығын жүргізу, бағбандық үшін берілген және құрылыс алып жатқан жерлерді қоса алғанда, саяжай құрылысына арналған жер учаскелері;
• гаражға арналған жер учаскелері бойынша;

5.   «Алтын алқа» алқасымен наградталған көп балалы аналар:

• тұрғын үй қоры, соның iшiнде оның жанындағы құрылыстар мен ғимараттар орналасқан жер учаскелерi бойынша;
• үй маңындағы жер учаскелерi бойынша;

6. жеке тұратын зейнеткерлер:

• тұрғын үй қоры, соның iшiнде оның жанындағы құрылыстар мен ғимараттар орналасқан жер учаскелерi бойынша;
• үй маңындағы жер учаскелерi бойынша;

7. діни бірлестіктер жер салығын төлеушілер болып табылмайды [3,373- бап].

Салық  ставкалары:

Жеке  тұлғалардың  мүлкіне  салынатын  салық,  салық  салу  объектілерінің  құнына  қарай  1-кестеде көрсетілгендей төмендегі ставкалар  бойынша  есептеледі:

 

1-кесте - Жеке  тұлғалардың  мүлкіне  салынатын  салық

 

1	2	3
1.	1 000 000 теңгеге дейін қоса алғанда	салық салу объектілері құнының 0,05 проценті
2.	1 000 000 теңгеден жоғары 2 000 000 теңгеге дейiн  қоса алғанда	500 теңге + 1 000 000 теңгеден асатын  соманың 0,08%
3.	2 000 000 теңгеден жоғары 3 000 000 теңгеге дейiн  қоса алғанда	1 300 теңге + 2 000 000 теңгеден асатын  соманың 0,1%
4.	3 000 000 теңгеден жоғары 4 000 000 теңгеге дейiн  қоса алғанда	2 300 теңге + 3 000 000 теңгеден асатын  соманың 0,15%
5.	4 000 000 теңгеден жоғары 5 000 000 теңгеге дейiн  қоса алғанда	3 800 теңге + 4 000 000 теңгеден асатын  соманың 0,2%
6.	5 000 000 теңгеден жоғары 6 000 000 теңгеге дейiн  қоса алғанда	5 800 теңге + 5 000 000
		теңгеден асатын соманың 0,25%
7.	6 000 000 теңгеден жоғары 7 000 000 теңгеге дейiн  қоса алғанда	8 300 теңге + 6 000 000 теңгеден асатын  соманың 0,3%
8.	7 000 000 теңгеден жоғары 8 000 000 теңгеге дейiн  қоса алғанда	11 300 теңге + 7 000 000 теңгеден асатын  соманың 0,35%
9.	8 000 000 теңгеден жоғары 9 000 000 теңгеге дейiн  қоса алғанда	14 800 теңге + 8 000 000 теңгеден асатын  соманың 0,4%
10.	9 000 000 теңгеден жоғары 10 000 000 теңгеге дейiн  қоса алғанда	18 800 теңге + 9 000 000 теңгеден асатын  соманың 0,45%
11.	10 000 000 теңгеден жоғары 50 000 000 теңгеге дейiн  қоса алғанда	23 300 теңге + 10 000 000 теңгеден асатын  соманың 0,5%
12.	50 000 000 теңгеден жоғары 120 000 000 теңгеге дейiн  қоса алғанда	223 300 теңге + 50 000 000 теңгеден асатын  соманың 0,75%
13.	120 000 000 теңгеден жоғары	748 300 теңге + 120 000 000 теңгеден асатын  соманың 1%

 

Ескерту: 2010 жылғы «Салық және бюджетке төленетін  басқа да міндетті төлемдер туралы» Салық кодексінен алынған.

 

Салық  есептілігі. Төлеушілер жер салығы бойынша есеп берілетін жылдан кейінгі жылдың 31 наурызынан кешіктірмей салық салу объектілері орналасу жерлері бойынша салық ортасына табыс етеді. Ал ағымдағы төлемдердің есеп-қисабы ағымдағы салық кезеңінің 15 ақпанынан кешіктірілмей табыс етілуі тиіс [3, 393-бап].

Ауылшаруашылық  өнімдерін  өндіруші  заңды  тұлғалар  үшін  арнаулы  салық  режимінде  бюджетпен  есеп  айырысуды  жүзеге  асыратын  заңды  тұлғалардың  мүлік  салығы  бойынша  салық  есептілігін  табыс  ету  тәртібі.

Заңды тұлғалар мүлік салығын салық  базасының 1,5 процент ставкасы бойынша  есептейді. Ал салық базасының 0,5 процент ставкасы бойынша мына салық төлеушілер:

1. дара кәсіпкерлер;
2. оңайлатылған декларация негізінде арнаулы салық режимін қолданатын заңды тұлғалар есептейді. Салықты  есептеу,  төлеу  тәртібі. Бюджетке жер салығын төлеу жер учаскесінің орналасқаны бойынша жүргізіледі. Заңды тұлғалар жер салықты сомасын салықтың базасына тиісті салық ставкасын қолдану арқылы дербес есептейді. Олар салық кезеңі ішінде жер салығы бойынша ағымдағы төлемдерді есептеуге және төлеуге міндетті.

Әлеуметтік  салық. Бұл салық түрін дара кәсiпкерлер, Қазақстан Республикасында қызметiн тұрақты мекемелер арқылы жүзеге асыратын резидент емес заңды тұлғалар Қазақстан Республикасының резиденті, резидент заңды тұлғаның шешiмi бойынша оның құрылымдық бөлiмшелерi, мемлекеттiк органның шешiмi бойынша оның құрылымдық бөлiмшелерi және (немесе) аумақтық органдары өздерiне бағынысты мемлекеттiк мекемелер үшiн төленуге жататын әлеуметтiк салықты төлеушiлер, жекеше нотариустар, адвокаттар төлейді. Кірістер түрінде жұмыс берушінің қызметтерге төленетін шығындары аталған төлеушілер үшін салық санының объектісі болып табылады.

Әлеуметтік салықты есептеу  тәртібі. Салық санының есептеу  объектісі салық салу ставкасы. әлеуметтік салықты төлеу салық төлеушінің орналасқан жері бойынша салық кезеңiнен  кейінгі айдың 25-нен кешіктірілмей  жүргізіледі. Төлеушiлер жеке табыс салығы мен әлеуметтік салық жөніндегі декларацияны орналасқан жері бойынша салық органдарына есепті тоқсаннан кейінгі екінші айдың 15-нен кешіктірмей тоқсан сайын табыс етеді. Жеке табыс салығы мен әлеуметтік салық бойынша декларацияға қосымша жыл қорытындысы бойынша жасалады және есепті жылдың төртінші тоқсанының декларациясымен бірге табыс етіледі [3, 359-бап].

Салық  ставкалары. Әлеуметтік салық 11 проценттік ставка бойынша есептеледі.

1.Қазақстан  Республикасының  резидент  заңды  тұлғалары,  содай – ақ  қызметін  Қазақстан  Республикасында  тұрақты  мекеме  арқылы  жүзеге асыратын  резидент еместер,  шетелдік  заңды  тұлғалардың  филиалдары  мен  өкілдіктері төмендегідей (2-кесте) ставка  бойынша  әлеуметтік  салық  төлейді:

 

2-кесте - Резидент заңды тұлғаларға салынатын ставка мөлшері

 

Қызметкердің  салық  салынатын  табысы

Ставкасы

2-кестенің жалғасы

15 еселенген  жылдық  есептік  көрсеткішке  дейін	Салық  салынатын  табыс  сомасынан  20  процент
15 – тен  40  еселенген  жылдық  есептік  көрсеткішке  дейін	15  еселенген  жылдық  есептік  көрсеткіштен  салық  сомасы + одан  асстын  сомадан  15  процент
40 – тан  200  еселенген  жылдық  есептік  көрсеткішке дейін	40  еселенген  жылдық  есептік   көрсеткіштен  салық  сомасы + одан  асатын  сомадан  12  процент
200 – ден  600  еселенген  жылдық  есептік  көрсеткішке  дейін	200  еселенген  жылдық  есептік   көрсеткіштен  салық  сомасы +  одан  асатын  сомадан  9  процент
600  еселенген  жылдық  есептік   көрсеткіштен  бастап  және  одан  жоғары.	600 еселенген жылдық  есептік   көрсеткіштен  салық  сомасы + одан  асатын  сомадан  7  процент.

Ескерту: 2010 жылғы «Салық және бюджетке төленетін  басқа да міндетті төлемдер туралы» Салық кодексінен алынған.

 

2. Қазақстан  Республикасының  резидент  заңды  тұлғалары,  сондай – ақ  қызметін  Қазақстан  Республикасында   тұрақты  мекеме  арқылы  жүзеге  асыратын  резидент  еместер,  шетелдік  заңды  тұлғалардың   филиалдары  мен  өкілдіктері   әкімшілік – басқарушы,  инженер  – техник  қызметкерлердің шетелдік  мамандары  үшін  мынадай   ставка  бойынша  әлеуметтік   салық  төлейді (3-кесте).

 

3-кесте - Қызметкердің  салық  салынатын  табысының ставка мөлшері

 

Қызметкердің  салық  салынатын  табысы.	Ставкасы.
40 еселенген  жылдық   есептік   көрсеткішке  дейін.	Салық  салынатын  табыс  сомасынан  11 процент.
40 – тан  200  еселенген  жылдық  есептік  көрсеткішке  дейін.	40 еселенген  жылдық  есептік   көрсеткіштен  салық  сомасы + одан  асатын  салық сомадан  9 процент.
200 – ден  600 еселенген  жылдық  есептік  көрсеткішке  дейін.	200 еселенген  жылдық  есептік   көрсеткіштен  салық  сомасы + одан  асатын  салық  сомадан  7 процент.
600 еселенген  жылдық  есептік   көрсеткіштен  бастап  және  одан  жоғары.	600  есленеген  жылдық  есептік   көрсеткіштен  салық  сомасы + одан асатын  салық  сомадан  5 процент.