Салықтың экономикалық мәні мен міндеті

      2)өз  құзыреті шегінде салық міндеттемелерінің туындауы, орындалуы мен тоқтатылуы жөнінде түсіндіруді жүзеге асыруға және түсініктеме беруге;

      3)салық  Кодексте белгіленген тәртіппен  салық бақылауын жүзеге асыруға;

      4)салық  төлеушінің ақша құжаттарына,  бухгалтерлік кітаптарына, есептеріне, сметаларына, ақшасының бар-жоғына, бағалы қағаздарына, есеп айырысуларына, декларацияларына және салық міндеттемелерін орындауға байланысты өзге де құжаттарына Қазақстан Республикасының заң актілерімен белгіленген талаптарды сақтай отырып, тексеру жүргізуге;

      5)салық төлеушіден уәкілетті мемлекеттік орган белгілеген нысандар бойынша салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді есептеу мен төлеу жөнінде құжаттар, оларды толтыру жөнінде түсіндірмелер, сондай-ақ салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің, жинақтаушы зейнетақы қорларына міндетті зейнетақы жарналарының дұрыс есептелгендігін және дер кезінде төленгендігін растайтын құжаттар беруді талап етуге;

      6)Қазақстан  Республикасының заң актілерінде  белгіленген тәртіппен салық  тексеруін жүзеге асыру барысында салықтық құқық бұзушылықтар жасалғанын айғақтайтын құжаттарды салық төлеушіден алып қоюға;

      7)орналасқан  жеріне қарамастан табыс табу  үшін пайдаланылатын кез келген  салық салу объектілері мен  салық салуға байланысты объектілерді  тексеруге, салық төлеушінің мүліктеріне түгендеу жүргізуге;

      8)Қазақстан  Республикасының Үкіметі бекітетін  тізбе бойынша уәкілетті мемлекеттік  орган белгілеген тәртіппен салық төлеушіден электрондық құжаттар түріндегі ақпарат алуға;

      10)салық  Кодексінің ерекше бөлімінде  көзделген жағдайларда салық  төлеушінің салық міндеттемесін  жанама әдіспен айқындауға;

      11)Қазақстан  Республикасының заңдарына сәйкес  соттарға талаптар қоюға құқылы. 

      2.Салық  қызметі органдарының Қазақстан  Республикасының заң актілерімен  көзделген өзге де құқықтары  бар. 

      Салық қызметі органдарының міндеттері

      1. Салық қызметі органдары:

1) салық  төлеушінің құқықтарын сақтауға;

      2) мемлекеттік мүдделерін қорғауға;

      3) салық төлеушінің салық міңдеттемелерін  орындауына, сондай-ақ жинақтаушы  зейнетақы қорларына міндетті  зейнетақы жарналарының дер кезінде  ұсталуына және аударылуына салық  бақылауын жүзеге асыруға;

      4) салық төлеушілердің, салық салу  объектілері мен салық салуға байланысты объектілердің есебін, есептелген және төленген салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің есебін белгіленген тәртіппен жүргізуге;

      5) белгіленген салық есептілігінің  нысандарын толтыру тәртібін  түсіндіруге;

      6) салық тексеруін қатаң нұсқамалар бойынша жүргізуге;

      7) салық Кодексінің ережелеріне  сәйкес салық құпиясын сақтауға;

      8) салық Кодексінде көзделген мерзімдер  мен жағдайларда салық төлеушіге  салық міндеттемелерінің орындауы  жөнінде хабарлама тапсыруға;

      9) салық төлеушінің өтініші бойынша үш күн мерзімнен кешіктірмей салық міндеттемелерін орындауы жөніндегі бюджетпен есеп айырысуларының жай-күйі туралы оның жеке шотынан көшірмені беруге;

      10) салық төлеушіге берілетін, салық  және бюджетке төленетін басқа  да міндетті төлемдер бойынша салық міндеттемелерінің орындалу фактісін растайтын квитанциялар көшірмесінің бес жыл бойы сақталуын қамтамасыз етуге;

      11) мемлекет меншігіне арналған  мүлікті есепке алу, сақтау, бағалау  және өткізу тәртібінің сақталуын,  сондай-ақ оны сатудан түскен ақшаның бюджетке толық және дер кезінде түсуін бақылауды жүзеге асыруға;

      12) Салық міндеттемелерінің орындалуын  қамтамасыз ету тәсілдерін қолдануға  және салық төлеушіден салық  берешегін салық Кодексіне сәйкес  мәжбүрлеп өндіріп алуға;

      13) Қазақстан республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодесіне сәйкес салық төлеушіге әкімшілік айыппұлдар салуға міндетті.

      2.Салық  тексеруі барысында салық және  бюджетке төленетін басқа да  міндетті төлемдерді төлеуден  қасақана жалтару фактілері, сондай-ақ  қылмыс белгілерін көрсететін әдейі, жалған банкроттық фактілері анықталған кезде, алық органдары Қазақстан Республикасының заң актілеріне сәйкес іс жүргізу шешімін қабылдау үшін тиісті құқық қорғау органдарының тергеуіне жататын материалдарды жібереді.

      3.Салық қызметі органдары Қазақстан Республикасының салық заңдарымен көзделген өзге де міндеттерді орындайды.

      Кеден органдары, Қазақстан Республикасының  кеден шекарасынан тауарлар өткізілген кезде, салық Кодексіне және Қазақстан  Республикасының кеден заңдарына  сәйкес салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді алуды жүзеге асырады.  

      1.3.ҚР-да  салық саясатының қалыптасуы 

      1991 жылға дейін, яғни КСРО ыдырағанға  дейін елде көбінесе экономиканы  басқарудың әміршіл-әкімшіл жүйесіне, бағаларға қатаң мемлекеттік реттеуге сәйкес келетін салық жүйесі қызмет етті. Бюджеттің басты кіріс көздерінің бірі болған айналым салығы тіркелген бөлшек сауда және көтерме сатып алу бағаларын қолдануға және мемлекеттік реттеп отыруға бағытталған болатын. Қазақстан егемендікке ие болғаннан кейін 1991-1995 жылдары қабылданған бірқатар заңдарға сәйкес республикада жаңа салық жүйесі қалыптасты.

      1991 жылдың 25 желтоқсанынан бастап біздің  елімізде тұңғыш салық жүйесі  қызмет ете бастады. Ол «Қазақстан  Республикасындағы салық жүйесі туралы» заңға негізделді. Бұл заң салық жүйесін құрудың принциптерін, салықтар мен алымдардың түрлерін, олардың бюджетке түсу тәртібін белгілеген алғашқы құжат еді. Осы заңға сәйкес Қазақстанда 1992 жылғы қаңтардың 1-нен бастап 13 жалпы мемлекеттік салық, 18 жергілікті салықтар мен алымдар, 11 жалпыға міндетті жергілікті салықтар мен алымдар енгізілді.

      Дегенмен, өмірге келген әрбір жаңа құбылыста  кездесетін ерекшеліктермен қатар  кемшіліктер де бұл заңда да орын алды, яғни ҚР алғашқы салық жүйесінде  бірқатар шешімін таппаған мәселелер болды. Атап айтсақ, біз салық жүйесін құрғанда елемізде жиынтықталған ғылыми және практикалық тәжірибе болған жоқ. Салық қызметі де, салық төлеушілер де мұндай жаңа бастамаға психологиялық жағынан дайын еместігі көрінді. Салық  жүйесінде дүниежүзілік тәжірибеде қолданылып келген салық салу принциптері сақталмады. Сондықтан бұл салық жүйесінің нарықтық қатынастардың талабына толығымен жауап беруге мүмкіндігі болмады. Ең бастысы, салық жүйесінің өндірісті дамытуға еш ықпал етпеуі, бюджет кірісін құрудағы өз ролін жете атқара алмауы, яғни салық көзі табыс не пайда емес, керісінше тұтыну болды.

      Салық санының көптігі, айналымды анықтаудың қиындығы, шектен тыс дәлелсіз берілген салық жеңілдіктері, салық ставкаларының  бір салық түрі бойынша бірнеше түрлі болуы, халықаралық салық салу негіздерінің тыс қалуы және т.б. кемшіліктер салық жүйесін одан әрі реформалаудың қажеттігін көрсетті.

      ҚР  Үкіметі 1995 жылдың басында салық  реформасының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдап, онда еліміздің салық жүйесі мен заңнамасын бірте – бірте халықаралық салық салу принциптеріне сәйкестендіру көзделді. Осыған байланысты «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» 1995 жылғы сәуірдің 24-нде ҚР Президентінің заң күші бар жарлығы шықты. Ендібұрынғы 42 салықтар мен алымдар едәуір қысқартылып, олардың саны 11 болып қалды. ҚР Президентінің 1999 жылғы шілденің 16-сындағы № 440-I заңына сәйкес заң мәртебесін алды. Осы уақыт аралықтарында Президент жарлықтарымен және ҚР заңдарымен бұл заңға өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. Осы уақыт аралығында Президент жарлықтарымен және ҚР заңдарымен бұл заңға бірнеше рет өзгерістер мен толықтырулар енгізілді. 2002 жылға дейін мемлекеттік бюджеттің кірістерін негізінен 17 салықтар мен басқа да міндетті төлемдер құрады.

      Бұл заңда қамтылған барлық базалық  принциптер  1995-1999 жылдар аралығында жүзеге асырылды. Бұл әлеуметтік салыққа, амортизация саясатына, айналымнан алынатын салықты жоюға, ҚҚС-ты халықаралық  принциптерге сәйкестендіруге қатысты  еді. Осы уақыт ішінде экономика, экономикалық қатынастар құрылымы, мемлекет пен салық төлеушілердің өзара қарым-қатынасы, тіпті адамдардың ділі (менталитеті) де айтарлықтай өзгеріске ұшырады. Мемлекет, бір жағынан, салық саясатының мақсатын, міндеті мен қызметін терең түсінді, екінші жағынан, экономикалық қатынастардың көптеген тұстары қолданыстағы салық заңдылығында қамтылмай қалды. Осы және Қазақстан экономикасында болып жатқан оң өзгерістер жаңа салық заңын талап етті. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

      2 Салық саясаты және оның мақсаттары мен бағыттары. 

      2.1. Салық саясаты мемлекеттің экономикалық  қаржылық және фискалдық саясаты 
 

      Қаржы саясаты нақты шаруашылық өмірде қаржы механизмі арқылы іске асырылады, ол қаржыны ұйымдастыру, жоспарлау және басқару түрлерінің , нысандарының және әдістерінің жүйесі болып табылады. Қаржы механизмі арқылы шаруашылық жүргізудің түрлі деңгейлерінде және қызмет сфераларында экономикалық және әлеуметтік дамудың мемлекеттік бағдарламаларын орындау үшін мақсатты ақша қорлары мен ақша қорланымдарын қалыптастыру және пайдалану жөніндегі қаржы қатынастары басқарылады.      

 Қаржы  механизмі мемлекет белгілеген  қаржы шараларын атаулы, нақты  нәтижелерге – қоғамдық-экономикалық  өмірдің барлық деңгейлері мен  сфераларындағы қоғамдық өнімдерінің, матриалдық емес игіліктердің, қызметтер көрсету мен құндылықтардың толып жатқан барлық элементтері құнының құрамына кіретін қаржы ресурстарының ұдайы өндірілуіне айналдырып, іске асырады.        

 Қаржы  механизмі- экономикалық және  әлеуметтік даму үшін қолайлы жағдайлар жасау мақсатында қоғам қолданатын қаржы қатынастарын ұйымдастыру нысандарының, қаржы ресурстарын қалыптастырып, пайдалану әдістерінің жиынтығы. Ол қаржы қатынастарын ұйымдастырудың түрлерін, нысандарын және әдістерін, оларды сан жағынан анықтаудың амалдарын кіріктіреді.       

 Қоғамдық  шаруашылықтың жеке бөлімдерінің  ерекшеліктеріне қарай және қаржы  қатынастарының сфералары мен  буындары бөлінуінің негізінде  қаржы механизмі шаруашылық жүргізуші  субъектілердің қаржы механизмі, сондай-ақ мемлекет қаржысының механизмі болып бөлінеді. Ол кезегінде, бұл сфералардың әрқайсысы жеке құрылымдық буындарды қамтиды. Мысалы, мемлекет қаржысының механизмі бюджеттік механизм мен бюджеттен тыс ресурстар механизмі болып бөлінеді.Аумақтық бөлініске сәйкес республиканың, биліктің жергілікті органдарының қаржы механизмі деп бөлуге болады.       

 Қаржы  механизмінің элементі- бұл қарапайым  шаруашылық нысан, ол арқылы  қоғамдық өндіріске қатысушылардың  мүдделері айрықша түрде білінеді.       

 Әрбір элемент біріңғай қаржы механизмінің құрамды бөлігі болып табылады. Бірақ өзінше жұмыс істейді және барлық элементтер келісуді талап етеді.

Қаржы құқығы қаржы саясатын қалыптастыру мен жүргізудің тетігі болып табылады және экономикалық саясаттыққа әсер етеді.

Қаржы механизмдерін қалыптастыра отырып, мемлекет сол бір кезеңнің қаржы  саясаты талаптарына оның толығырақ  сәйкестігін қамтамасыз етуге тырысады, бұл саясаттың мақсаттары мен  міндеттерін толық жүзеге асырудың кепілі болып табылады.     

 Экономика  дамуының қазіргі кезеңінде қаржы механизмін жетілдірудің міндеттері өндірісті кеңінн демократияландырумен, коммерциялық негіздерді, нарықтық реттеуді ендірумен, шаруашылық жүргізудің нәтижелеріне экономикалық ынталылықты күшейтумен байланысты болып отыр. Ақшалай табыстарды, қорланымдарды және қорларды ұтымды пайдалану арқылы қаржы механизмі шаруашылық жүргізудің түпкілікті нәтижелеріне белсенді түрде әсер етеді.