Қазақстан Республикасындағы салық салудың оңайлатылған жүйесі

    Салық төлеушінің аталған мерзімде өтініш бермеуі оның бюджетпен есеп айырысуды  жалпыға белгіленген тәртіппен жүзеге асыруға келісімі деп есептеледі.

    Бірыңғай  жер салығын төлеу негізінде  арнаулы салық режимін қолданатын шаруа қожалықтары ( бірыңғай жер  салығын төлеушілер) салықтардың  және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдердің мынадай түрлерін:

    1)осы  арнаулы салық режимі қолданылатын  қызметтен түскен шаруа қожалықтарының  табысынан жеке табыс салығын;

    2) осы арнаулы салық режимі қолданылатын  қызметті жүзеге асырудан түскен  айналым бойынша қосылған құн  салығын;

    3) осы арнаулы салық режимі қолданылатын қызметте пайдаланылатын жер учаскелері бойынша жер салығын және жер учаскелерін пайдаланғаны үшін төлемді:

    4) Қазақстан Республикасының Үкіметі  белгіленген  қажеттілік нормативтері шегінде салық салу обьектілері бойынша көлік құралдарына салынатын салықты;

    5) Қазақстан Республикасының Үкіметі  белгіленген қажеттілік нормативтері  шегінде салық салу обьектілері  бойынша мүлік салығын төлеуден  босатылады.

    Жер учаскесін бағалау құны бірыңғай жер салығын есептеу үшін негіз  болып табылады.

    Бірыңғай  жер салығын төлеу жер учаскесі орналасқан жері бойынша тиісті бюджетке екі мерзімде:

    1) ағымдағы төлем ағымдағы салық  кезеңінің 20 қазанынан кешіктірілмей  мерзімде;

    2) бірыңғай жер салығы бойынша  түпкілікті есеп айырысу есепті  кезеңнен кейінгі салық кезеңінің  20 наурызынан кешіктірілмейтін мерзімде жүргізіледі.

    Төлеудің  бірінші мерзімінде бірыңғай жер  салығын төлеушілер ағымдағы төлемді  бұдан бұрынғы салық кезеңі үшін бірыңғай жер салығы бойынша декларацияда есептелген бірыңғай жер салығы жалпы  сомасының ½ бөлігінен кем емес мөлшерде төлейді. 20 қазанға дейін құрылған бірыңғай жер салығын төлеушілер, сондай – ақ жұмыс істеп тұрған салықты төлеушілер салық есептеудің базасы өзгерген кезде ағымдағы төлем төлеуді бірыңғай жер салығы бойынша ағымдағы төлем есебімен есептелген салық сомасының кемінде ½ бөлігі мөлшерінде жүргізеді. 20 қазаннан кейін құрылған бірыңғай жер салығын төлеушілер есепті жылдан кейінгі жылдың 20 наурызынан кешіктірілмейтін мерзімде ағымдағы есепті кезең үшін төлеуге тиісті жалпы салық сомасын енгізеді.Бірыңғай жер салығын төлеушілер жыл сайын ағымдағы салық кезеңінің 15 наурызынан кешіктірілмейтін мерзімде ( бірінші салық кезеңінде) мынадай құжаттарды:

    1) ағымдағы салық кезеңі үшін  бірыңғай жер салығы бойынша  ағымдағы төлем есебін;

    2) нотариат немесе жергілікті атқарушы органдар куәландырған жер пайдалануға құқық беретін құжаттардың көшірмелері;

    Жер пайдалану құқығына актісі болмаған жағдайда бірыңғай жер салығын төлеушілер жергілікті атқарушы органның жер пайдалану құқығын беру туралы шешімін табыс етеді. Кейін жер учаскесіне құқық белгілейтін құжат алған кезде салық төлеуші оны алған кезден бастап отыз күн ішінде оның нотариат немесе селолық атқарушы органдар куәландырған көшірмесін салық комитетіне табыс етеді.

    3) жер ресурстарын басқару жөніндегі уәкілетті орган берген жер учаскесін бағалау құнын анықтайтын актінің нотариат немесе жергілікті атқарушы органдар куәландырған көшірмесін табыс етеді. Акт болмаған жағдайда жер учаскелерін бағалау құны  жер ресурстарына басқару жөніндегі уәкілетті орган берген деректер бойынша 1 гектар жердің аудан бойынша орташа бағалау құнын негізге ала отырып анықталады;

    4) әлеуметтік салық сомаларын есептеу  үшін қажетті деректерді міндетті  түрде көрсете отырып, қызметкерлерді  алдағы салық кезеңінде жалдау  туралы мәліметтер табыс етеді.

    Бірыңғай  жер салығын төлеушілер шаруа  қожалығының басшысын және мүшелерін  қоса алғанда, әрбір қызметкер үшін айлық есептік көрсеткіштің 20 пайыздық ставкасы бойынша әлеуметтік салық  сомасын ай сайын есептеп отырады.

    Бірыңғай  жер салығын төлеушілер бірыңғай жер салығы бойынша декларация табыс ету үшін белгіленген мерзімдерде:

    1) төлем көзінде ұсталатын жеке  табыс салығы бойынша есепті;

    2) жинақтаушы зейнетақы қорларына  міндетті зейнетақы жарналарын  төлеу жөніндегі есептілікті;

    3) жер бетіндегі көздерден су ресурстарын пайдаланғаны үшін төлемақы бойынша декларацияны;

    4) Мемлекеттік әлеуметтік сақтандыру  қорына әлеуметтік аударымдар  бойынша есепті табыс етеді.

    Ауыл  шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды  тұлғаларға арналған арнаулы салық  режимі патент негізінде бюджетпен есеп айырысудың ерекше тәртібін көздейді және заңды тұлғалардың:

    1) Жерді пайдалана отырып, ауыл  шаруашылық өнімдерін өндіру, өзі  өндірген осы өнімді ұқсату  және өткізу жөніндегі;

    2) Толық кезеңді ( төлді өсіруден  бастап) мал шаруашылығы мен құс шаруашылығының ( соның ішінде асыл тұқымды), ара шаруашылығының ауыл шаруашылық өнімдерін өндіру жөніндегі, сондай – ақ өзі өндірген осы өнімдерді ұқсату және өткізу жөніндегі қызметіне қолданылады.

    Мына  аталғандардың ауыл шаруашылық өнімдерін өндіруші заңды тұлғаларға арналған арнаулы салық режимін қолдануға құқы жоқ:

3. еншілес ұйымдары, филиалдары мен өкілдіктері бар заңды тұлғалар;
4. заңды тұлғалардың филиалдары, өкілдіктері мен өзге де оқшауланған құрылымдық бөлімшелері;
5. осы арнаулы  салық режимін қолданатын басқа заңды тұлғалардың аффилирлендірген тұлғалар болып табылатын заңды тұлғалар.

    Аффилирлендірілген  тұлға болып шешімдерді тікелей  және жанама айқындауға және жанама айқындауға және көрсетілген арнайы салық режимін  қолданатын заңды тұлға қабылдайтын шешімге, оның ішінде шартқа және өзге мәмілеге сәйкес байланысты, ықпал етуге құқығы бар заңды тұлға, сондай – ақ көрсетілген арнайы салық режимін қолданатын заңды тұлғаға қатысты осындай құқығы бар тұлға танылады.

    Салық төлеушілер осы арнаулы салық режимі қолданылмайтын қызмет түрлерін жүзеге асырған кезде кірістер мен шығыстардың ( жалақыны есептеуді қоса алғанда), мүліктің ( соның ішінде көлік құралдары мен жер учаскелерінің) есебін бөлек жүргізуге және қызметтің мұндай түрлері бойынша тиісті салық пен бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдерді жалпыға белгіленген тәртіппен және шағын бизнес субьектілері үшін арнаулы салық режимінде есептеуді және төлеуді жүргізуге міндетті.

    Күнтізбелік жыл патент құны есебіне енгізілген салықты есептеуге арналған салық кезеңі болып табылады.

    Салық төлеуші осы арнаулы салық  режимін қолданудың алғашқы салық  кезеңінде өтінішпен бірге жер  учаскесінің орналасқан жері бойынша салық органына мынадай құжаттарды табыс етеді:

    1) заңды тұлғаны мемлекеттік тіркеу туралы куәліктің нотариат куәландырған көшірмесің;

    2) нотариат немесе жергілікті атқарушы  органдар куәландырған жер учаскесіне  құқығын растайтын құжаттардың  көшірмелерін;

    3) лицензиясын ( қызметтің лицензияланатын  түрін жүзеге асырған жағдайда);

    4) жұмыс берушінің ( жаңадан құрылғандарын қоспағанда) мәлімделген қызметкерлер санына табыс түрінде төлейтін шығындарын қоса алғанда, салық төлеушінің өткен бес жыл үшін жылдық жиынтық табысы мен шығындарын растау үшін қажетті есептерінің көшірмелерін табыс етеді. Бұл орайда аталған табыстағы жұмыс беруші материалдық, әлеуметтік игіліктер немесе өзге де материалдық пайда түрінде берген табыстарды қоса алғанда, жұмыс беруші төлейтін ақшалай немесе заттай нысандағы кез – келген табыстар жатады;

    5) салық төлеушінің уәкілетті мемлекеттік орган белгіленген нысан мен тәртіп бойынша толтырған патент құнының есебі.

    Жоғарыда  аталған құжаттардың бәрі болған жағдайда салық органы бес жұмыс  күні ішінде патент береді.

    Патент  құнының есебіне корпорациялық  табыс салығы, әлеуметтік салық меншік, жерді тұрақты пайдалану немесе бастапқы өтеусіз уақытша жер пайдалану құқығымен жер учаскесі болған кезде жер учаскесін пайдаланғаны үшін төлейтін ақы, мүлік салығы, көлік құралдары салығы, қосылған құн салығы ( салық төлеуші қосылған құн салығын төлеуші ретінде есепте тұрған жағдайларда енгізіледі.

    Салық кезеңінің басында патент құнының  есебіне енгізілген салық сомаларын  есептеу:

    1. Корпорациялық табыс салығын  және қосылған құн салығын  белгілеу кезінде өткен бес  жыл ішіндегі шаруашылықтың табысы мен шығындарының көрсеткіштері негізінде жүргізіледі. Жаңадан құрылған салық төлеушілер табыс пен шығындар көрсеткіштерін осыған ұқсас шаруашылықтардың орташа көрсеткіштері бойынша анықтайды.

    2. Әлеуметтік салықты анықтау кезінде  – белгіленетін табыстар түрінде жұмыс берушінің қызметкерлерге төлейтін шығыстарына кестеде белгіленген ставкасы қолдану арқылы жүргізіледі.

    3. Жер салығының, жер учаскелерін  пайдаланғаны үшін төлейтін ақының  мүлік салығы мен көлік құралдары  салығының сомасы – жалпы белгіленген тәртіппен жүргізіледі.

    Патент  құны есебіне енгізілген салық және жерді пайдаланғаны үшін ақы сомаларын  бюджетке төлеу 20 мамырдан және 20 қазаннан кешіктірілмей, патент құны есебінде көрсетілген  салық және жерді пайдаланғаны үшін ақы сомаларының тиісінше 1/6 және ½ мөлшерінде және патент құны есебіне енгізілген салық және жерді пайдаланғаны үшін ақы бойынша берілген қайта есептеулерді ескере отырып, патент құнының қалған бөлігі мөлшерінде келесі салық кезеңінің 20 наурызында жүргізіледі. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    3. Қазақстан Республикасында арнаулы салық режимінің қызметін

                                         жетілдіру жолдары 

    ҚР  Салық кодексімен қызмет етуге арнаулы  салық режимінің екі типі енгізілген: ауыл шаруашылығы үшін және заңды  тұлғалар – ауыл шаруашылық тауарларын өндірушілер үшін. ҚР Салық кодексінің аталған бөлімдерін талдау нәтижесінде және бұл режимдерді қолдану практикасында келесі маңызды кемшіліктері ерекшеленеді: ауысудың еріктілігі, бірыңғай салық элементтерінің шашыраңқылығы, нарықтық емес сипат, өсімдік өсіру және мал шаруашылығы үшін режимдердің теңсыздігі, салықтық ауыртпалылықтардың жоғары болуы және т.б. Осының барлығы ауыл шаруашылық тауарларын өндірушілерге салық салудың тиімді жүйесін жасауға негізгі себеп болып отыр.

    Арнаулы салық режимдерінің барлық типтерінің негізінде жалпы бағыт – салық салудың арнайы жүйесіне тән сипат ретінде, көптеген салықтарды бірыңғай төлемге қосу жатыр. Осылайша, арнаулы салық режимдерін қалыптастырудың методологиялық базасы болып бірыңғай салық концепциясы табылады.

    Экономикалық  әдебиеттерде арнаулы салық режимінің  түсінігі теориялық бағытта нақты  зерттелмеген. Қазақстан Республикасының  және Ресей Федерациясының Салық  кодекстерінде арнаулы салық  режимдері өте тығыз түсіндіріледі  немесе салықты есепті тапсыру мен салықтың жекелеген түрлерін төлеудің және есептеудің жеңілдетілген тәртібі ретінде, не болмаса салықтық реттеу шараларының жүйесі ретінде түсіндіріледі.

    Ерекше  көңіл арнаулы салық режимінің  түсінігін, жалпы салық режимі шегінде  салық салудың жеңілдіктерімен алмастырыға болмайтындығына бөлінеді. Бұлар әртүрлі негізі, мақсаты мен міндеттері бар түсініктер болып табылады.

    Арнаулы салық режимінің мазмұнын 2 методологиялық бағытта қарастыру керек: обьективті салықтық қатынастарды реттеудің қаржылық – ұйымдастырушылық категориясы және салықтық реттеудің ерекше формасы ( механизмі) ретінде.

    Қаржылық  – ұйымдастырушылық категория ретінде  арнаулы салық режимдерінің 2 субстанциясы бар: бір жағынан, оның құрамын салықтық формадағы қозғалыс құны ( обьективті қаржылық қатынастар) құрайды, екінші жағынан – бұл қызметтің қатаң сферасында салық процесін басқару мен оның ерекше принциптерінде құралатын салық салудың ерекше ұйымдастыру категориясы.