Өзіндік жұмыс арқылы студенттердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру

    3. Педагогикалық шарттар ( а) оқу үдерісін қажетті ресурстармен қамтамасыз ету материалдық-техникалық және ақпараттық базаның талапқа сай болуы; СӨЖ көлемінің нормативті талаптарға сәйкес болуы); ә) студенттердің аудиториядан тыс жұмыс әдістемесін ұйымдастыру; б) студенттің оқытушымен қарым-қатынас үдерісінде белсенділігін, қызығушылығын және өздігімен білім алуға ұмтылысын арттыру жұмыстарын ұйымдастыру;  в) болашақ мұғалімнің пәнге қызығу мотивациясы; г) оқу үдерісін шығармашылық үдеріске айналдыру мақсатында болашақ мұғалімді қажетті әдістемелік материалдармен қамтамасыз ету; д) ОБСӨЖ-ын және СӨЖ-ын тиімді ұйымдастыру шараларын бақылау) өзіндік жұмыс арқылы студенттердің кәсіби бағыттылығын қалыптастырады.

    4. Студенттердің өзіндік жұмысы арқылы кәсіби бағыттылығын  қалыптастыру әдістемесі оларды кәсіби білімді меңгеруге байланысты өздігімен дербес, шығармашылықпен орындалатын кәсіби іс-әрекетке бағыттайды.

    Зерттеудің  нәтижелерінің дәлелділігі  мен негізділігі  зерттеу проблемасын жан-жақты әдіснамалық және теориялық талдаумен, педагогикалық зерттеудің логикасымен, зерттеу барысында педагогика әдіснамасының талаптарының сақталуымен, зерттеу мақсаты мен міндеттеріне сәйкес әдіс-тәсілдерді жүйелі түрде нақты қолдануымен, эксперимент бағдарламасының педагогикалық мақсатқа сәйкестігімен, олардың тиімділігінің эксперимент жүзінде тексерілуімен қамтамасыз етіледі.

    Зерттеудің  практикалық мәнділігі: Зерттеудің нәтижелері бойынша жоғары оқу орнының студенттеріне арналған “Өзіндік жұмыс арқылы студенттердің кәсіби бағыттылығын қалыптастырудың маңызы, мүмкіндігі мен қазіргі жағдайы”, “Болашақ мамандардың кәсіби бағыттылығын қалыптастыруда студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдастырудың теориялық мәселелері” атты оқу-әдістемелік құралдары  даярланған. «Педагогикалық шеберлік» және «Мектепке дейінгі педагогика тарихы» пәндерінен оқу-әдістемелік кешен жасалған.

    Зерттеу бойынша дайындалған оқу-әдістемелік  құралдар жоғары оқу орындарында  мектепке дейінгі ұйымдарға мамандар даярлайтын факультеттердің оқу  үдерісінде, балабақша тәрбиешілеріне, мұғалімдер білімін жетілдіру және мұғалімдерді қайта даярлау мекемелерінің жұмыстарында пайдалануға болады.

    Зерттеудің  кезеңдері:

    Бірінші кезеңде (2004-2006 жылдар) зерттеу проблемасы теориялық тұрғыда қарастырылып, материалдар жүйеге келтірілді; ғылыми аппарат айқындалып, студенттердің кәсіби бағыттылығын қалыптастырудың психологиялық, педагогикалық  тұғырлары сараланды. Білім мазмұнын айқындайтын мемлекеттік құжаттар сараланып негізге алынды. Айқындаушы эксперимент жүргізілді.

    Екінші  кезеңде (2006-2008 жылдар) оқу жоспарлары, бағдарламалар, әдістемелік әдебиеттер талданып, оқу үдерісін ұйымдастырудың тиімді әдіс-тәсілдері айқындалды. Педагогикалық мамандық шеңберінде жалпы кәсіби даярлау тиімділігін арттыруға бағытталған оқу үдерісін ұйымдастырудың тәжірибелік-педагогикалық жұмыс мазмұны негізделді. Қалыптастыру эксперименті жүзеге асырылды.   

    Үшінші  кезең (2008-2009 жылдар) зерттеу нәтижелерін, эксперимент жұмысын түйіндеуді, өзіндік жұмыс арқылы студенттердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру жұмыстарын ұйымдастырудың ғылыми тұрғыда негізделген тұжырымдары мен қағидаларды белгілеуді, зерттеуді қорытындылауды қамтиды. Эксперименталды–қорытындылау жұмыстары жүргізілді.

    Зерттеу базасы: Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университеті, І.Жансүгіров атындағы Талдықорған мемлекеттік университеті және Қорқыт ата атындағы мемлекеттік Қызылорда университеті.

    Зерттеудің  нәтижелерін сынақтан өткізу және ендіру тәжірибелік-эксперимент жүргізу барысында іске асты және халықаралық ғылыми-теориялық, ғылыми-практикалық, ғылыми-әдістемелік конференцияларда баяндалды, зерттеу жұмысының мазмұны 19 еңбекте: жарияланған мақалаларда, оқу-әдістемелік құралдарда, бағдарламаларда көрініс тапты.

    Зерттеудің  нәтижелерін сынақтан өткізу және практикаға ендіру:

    Диссертациялық  жұмыстың негізгі нәтижелері Халықаралық (Москва 2006, 2007; Алматы 2003, 2004, 2005, 2006, 2007, 2008, 2009; 2010; Ташкент 2008; Бішкек 2009) ғылыми-теориялық және ғылыми-практикалық конференцияларда және Қазақ қыздар мемлекеттік университетінде, Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің, І.Жансүгіров  атындағы Талдықорған мемлекеттік университетінің кафедра мәжілістерінде,  ғылыми-әдістемелік семинарларында, сонымен қатар мерзімді ғылыми-педагогикалық басылымдарда, бағдарламаларда, жинақтарда, оқу-әдістемелік құралдарда, оқу-әдістемелік кешендерде, силлабустарда көрініс тапты. Зерттеу нәтижелері жоғары оқу орындарының оқу-тәрбие үдерісінің тәжірибесіне ендірілді.

    Диссертация құрылымы кіріспеден, екі бөлімнен, қорытындыдан, пайдаланылған әдебиеттер тізімінен, қосымшалардан тұрады.

    Кіріспеде зерттеудің көкейкестілігі, объектісі, пәні, мақсаты, міндеттері, әдіснамалық және теориялық негіздері, зерттеу көздері, әдістері, негізгі кезеңдері, қорғауға ұсынылған негізгі қағидалар, ғылыми жаңалығы мен теориялық және практикалық мәні, нәтижелердің дәлелділігі мен негізділігі көрініс алады.

    «Студенттердің  кәсіби бағыттылығын қалыптастыруда өзіндік  жұмысты ұйымдастырудың теориялық  негіздері» атты бірінші бөлімінде

өзіндік жұмыс арқылы студенттердің кәсіби бағыттылығын  қалыптастырудың теориялық негіздері, студенттердің кәсіби бағыттылығын  қалыптастыруда өзіндік жұмыстардың мүмкіндіктері мен қазіргі жағдайы, өзіндік жұмыс арқылы студенттердің кәсіби бағыттылығын  қалыптастырудың педагогикалық шарттары қарастырылады.

    Студенттердің өзіндік жұмыстарын ұйымдастыруды педагогикалық тұрғыдан негіздеп, бұл мәселенің зерттелу тарихына талдау жасалды.

    «Өзіндік жұмыстар арқылы студенттердің  кәсіби бағыттылығын     қалыптастырудың  әдістемесі» атты екінші бөлімде өзіндік жұмыс арқылы студенттердің  кәсіби бағыттылығын қалыптастыру мазмұны, әдіс-тәсілдері анықталып, тәжірибелік-эксперименттік жұмыс нәтижелері көрсетіліп, әдістемесі ұсынылады.

    Қорытындыда теориялық және практикалық зерттеу нәтижелері бойынша тиісті тұжырымдар және ұсыныстар, зерттеу келешегі көрсетілді. 

    НЕГІЗГІ БӨЛІМ

    Қазақстан Республикасының әлемдік білім  беру жүйесіне ену процесі 2003 жылдан бастап еліміздің оқу орындарында  кредиттік оқыту технологиясын  ендіруден басталды. Бұл әлемдік  және отандық білім беру тәжірибесінің ықпалдасуы ғана емес, олардың өзара толығу үдерісі де болып табылады. Осы үдерістің алдындағы Қазақстанның «Еуропа аймағындағы жоғары білімге қатысты біліктіліктерді тану туралы» Лиссабон Конвенциясына және «Жоғары білімнің еуропалық аймағы туралы» Болон декларациясына қосылуы, ҚР «Еуропа аймағындағы жоғары білімге қатысты біліктілікті тану туралы» Конвенцияны ратификациялау туралы Заңы кредиттік оқыту технологиясының ендірілуіне жол ашты. Кредиттік оқыту жүйесін ендіру және оқыту жүйесін жетілдіру әлемдік жоғары білім беру тәжірибесін, оның ішінде еуропалық аймақтағы жоғары білімге қатысты біліктіліктерді тану туралы Лиссабон Конвенциясы және Болон декларациясы сияқты материалдарды зерттеуді қажет етеді.

    Кредиттік оқыту жүйесінің Қазақстанға  ендірудегі алғашқы тәжірибелер оқу процесінде студенттің өзіндік жұмысын белсендірудің қажет екендігін көрсетті. Аудиториялық сағаттардың қысқарып, енді білімді  игертуде негізгі салмақтың өзіндік жұмысқа түсуі студенттерде өз бетімен білім алу, өзін-өзі дамыту қабілеттерін қалыптастыруға мүмкіндік береді.

    Қазақстан Республикасында жоғары білім беру орындарында білім алушылардың  және профессор-оқытушылар құрамының  икемділігін қамтамасыз ету, сондай-ақ білім беру сапасын арттыру, жоғары және жоғары оқу орнынан кейінгі кәсіптік білім берудің барлық деңгейлері мен сатыларының сабақтастығын қамтамасыз ету үшін мамандарды үш деңгейде даярлау: «бакалавр – магистр – доктор» біртұтас кредиттік оқытудың жүйесі бойынша жүргізіледі.

    Дәстүрлі  «сызықты оқыту жүйесінен» білім беру үдерісін білім алушының өздігінен жоспарлауына мүмкіндік беретін, «сызықты емес» жүйелердің бірі болып табылатын кредиттік оқыту жүйесіне өту еліміздің жоғары мектеп жүйесінде бүгінгі күннің өзекті мәселесі болып отыр.

    Кредиттік технология бойынша оқу процесін ұйымдастырудың негіздері Б.Әдікеримов, Н.Асанов, Г.К.Ахметова, К.Уразаева, А.Атыханов, С.Ә.Әбдіманапов, М.И.Жамбек, Г.Ж.Меңлібекова, Ж.Д.Дадабаев,  Д.Дейвис, О.М.Карпенко, К.Қабдыкерімов, А.А.Құсаинов, К.М.Беркимбаев және т.б. ғалымдардың еңбектерінде қарастырылды. Кредиттік жүйені ендіруде шетел тәжірибесін ескеру қажеттігіне Х.Рахимбектің, оқу орындарында кредиттік жүйені ендіруге байланысты атқарылған шаралар мен мәселелерге Н.И.Гайнуллинаның, К.Ж.Омарованың еңбектерін атауға болады.

      Белгілі ғалымдар А.Чучалин мен О.Боев кредиттік жүйенің мәнін білім беру бағдарламаларының мазмұнын сандық бағалау жүйесі ретінде, ал рейтингтік жүйені оны игерудің  сапасын сандық бағалау жүйесі ретінде түсіндіреді.

    Студенттердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру мәселесін зерделегенде кәсіби қарым-қатынас ұғымына тоқталмай кетуге болмайды.

    Кәсіби–педагогикалық  қарым–қатынасты қалыптастыру мәселесіне талдау жасағанда кері қатынас барысында  рефликсивтік жағдай төмендеп және диагностика  нақты болмай қалуы мүмкін, бірақ бұл көбінесе ескеріле  бермейді. Сол себепті педагогикалық қарым–қатынастың технологиясын толық шешу үшін коммуникативтік міндеттердің орындалу сатысы төмендегідей болуы мүмкін: қарым–қатынас жағдайына бейімделу; сырттағы адамдарды өзіне қарату; нысанның жан дүниесін жаулап алу; сөзіндік қарым-  қатынасты іске асыру; эмоционалды және мазмұнды байланысты іске асыру;

    Кәсіби  бағыттылық ең алдымен теориялық  материалдарды меңгеруге негізделуге  тиіс. Себебі, теориялық материалдар  негізінде ғана практикалық іс-әрекетке оның нәтижесін қолдану жүзеге аспақ. Педагогикалық пәндерге байланысты теориялық материалдар ең алдымен педагогикалық мамандық- тың басты шарттарын, оған қойылатын талаптарды үйретсе, одан әрі сол пәннің даму тарихы және оның оқытушыға беретін сапаларын талдайды. Кез келген педагогикалық жағдаятты шешудің жолымен, әдіс–тәсілімен таныстырады. Сондықтан да студент осы арқылы нені шешетінін, оның неге керектігін, не үшін қажет екенін, оны орындаудың әдіс-тәсілін меңгеріп, педагогикалық мәнін түсінеді.

    Тұлға бағыттылығы оның психикалық өмір бейнесінің мазмұнымен байланысты неғұрлым жалпы категория болып табылады. Бұл тұлғаның жүйе құраушы қасиеті. Тұлға бағыттылығы қоғамдык индивид ретінде онын позициясын анықтайды.

    Бағыттылық- бұл адамның шындыққа таңдамалы қатынасты өзінше бастан кешіруін, оның әрекетіне әсер етуін сипаттайды.

    Бағыттылық  тұлға кұрылымында жетекші компонент  бола отырып оның барлық құрылымдық мазмұнына әсер етеді: қабілеттер, психикалык процестер, эмоция, сезім. Кәсіби бағыттылықтың арқасында кәсіби  оқу  үрдісінде тұрақты мотив пен студенттерге сәйкес кабілеттер қалыптасады. Студент тұлғасында кәсіби бағыттылықтың қалыптасуы қажеттіліктер, мотив, құмарлық, жүріс-тұрыс нормасын іштей қайта құрумен, қазіргі маманға қойылатын талаптарды саналы игерумен жүреді. Студенттердің кәсіби бағыттылығын қалыптастыру мынандай тұлғалық сипаттардан тұрады: табандылық, тұрақтылык, адалдық, болашақ мамандығына берілу қайта құрылады.

    Кәсіби  бағыттылықты қалыптастыруда өзіндік  жұмыстардың маңызы орасан зор.

    Студенттің  өзіндік жұмысы – болашақ мамандарды даярлаудың және білім сапасын арттырудың ең басты резервтерінің бірі. Осыған орай жоғары оқу орындарында әр білім алушыдан ой еңбегінің ұтымды әдістерін білуі, яғни аз уақыт кетіріп қажетті ақпаратты іздеп және меңгеруді, фактілер, теорияны, тұжырымдамаларды жүйелеп және жіктей білуді, өз көзқарасын нақты айтып және дәлелдей білуді, түрлі күрделі сұрақтарды шығармашылықпен шеше білуді үйренуі талап етіледі.

    Студенттің  өзіндік жұмысы – бұл студенттің дидактикалық тапсырмаларды өзінше орындауға, танымдық әрекеттерге қызығушылығы- ның қалыптасуына және нақты бір ғылым саласында білім жинақтауына бағытталған студенттің оқу әрекетінің ерекше түрі.    

    Студенттің  өзіндік жұмысы – жоғары оқу орнының  оқыту үдерісінде студенттердің өзіндік әрекетін ұйымдастыру мен басқарудың ерекше бір құралы. Олай болса кредиттік оқыту жүйесінің жоғары мектепте ендірілуі және СӨЖ-дің үлесінің артуы оны белсендіруге баса көңіл аудартады. Жаңа оқыту технологиясының ендірілуіне сәйкес ЖОО-дағы оқу-тәрбие үдерісін жаңаша ұйымдастыру, оқыту технологиясын және оның әдістемелік жағынан қамтамасыз етілуін өзгерту қажеттілігі туындады.

    Студенттің  өзіндік жұмысы логикалық ойлауды  дамытуды, шығармашы- лық белсенділікті, оқу материалы негізінде зерттеушілік ықпалды қамта- масыз ететін практикалық тапсырмаларды жүзеге асырумен байланысты.