Өңірлік инновациялық саясат

    Кәсіпорындар  инновацияның қажеттілігін көрмейді, бұл жерде консалтингтік қызметтер  мен технологиялық аудиттің маңызы өте зор. Инновация бойынша консалтингтік қызметтер, кәсіпорындармен ескерілген емес (9жағдай ғана), сондықтан да бұл саланы дамыту қажет;

    Қазақстанда венчурлық инвестициялау мен  технологиялық делдалдар жүйесі әлі күнге дейін дамымаған;

    Қазақстан Республикасында технопаркттер  жүйесі жеткілікті түрде дамымаған (ҚР-ң 15 кәсіпорыны)

    Сонымен, табиғи ресурстарды пайдалану негізіндегі  экономикадан жоғары әлемдік сұранысқа  ие өнімдер өндіру мен қызметтерді  көрсетуде  заманға сай технологияларды  қолдану негізіндегі инновациялық экономикаға ауысу үшін Қазақстан Республикасының Ұлттық инновациялық жүйесінің тиімділігі мен өнімділігін жоғарылаты қажет.

 

3 ӨҢІРЛІК ИННОВАЦИЯЛЫҚ САЯСАТТЫ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛДАРЫ МЕН НЕГІЗГІ БАҒЫТТАРЫ 
 

    Әлемдік экономикада ғылыми техникалық дамудың  соңғы уақыттағы негізгі үрдісі ретінде ұлттық инновациялық жүйелердің қалыптасуын айтуға болады. Ұлттық инновациялық жүйе дегеніміз- өзара байланысты және ғылыми білімдер мен технологияларды ұлттық шекараның аумағында өндірумен жіне коммерциялық жүзеге асырумен айналысатын ұйымдар мен құрылымдар екі топтан:

    Бірінші топқа: инновациялық белсенділігі жоғары кәсіпорындар университетттер, мемлекеттік  институттар мен лабораториялар және т.б.

    Екінші  топқа: инновациялық процесті құқықтық, қаржылық және әлеуметтік қамсыздандыруға  бағытталған терең ұлттық, дәстүрлік саяси және мәдени негіздері бар институттардың кешені жатады. Инновациялық жүйелер әрбір ел үшін объективті фактордың әсерімен қалыптасады. Оған оның көлемі, табиғи ресурстың болуы, географиялық жағдайы мен климат, мемлекеттік инститтуттарының тарихи даму ерекшеліктері және кәсіптік іс-әрекеттің формалары жатады. Бұл факторлар инновациялық белсенділіктің ұзақ мерзімді бағыты мен жылдамдығын анықтайтын детерминаттары болып табылады. Сонымен ұлттық инноваиялық жүйелер белгілі бір құрылымымен және жүйелік иерархиялық тәртібімен ерекшеленеді. Қазіргі уақыттағы ұлттық инновациялық жүйенің дамуы жаңа экономика ұғымымен байланысты. Яғни, инновациялар экономикалық өсудің қозғалтқыш жүйесіне айналуда. Тек жаңа экономика жағдайларда ғылымның технологиялық және эконоиалық өсудің келесідей жаңа сипаттары пайда болуда.

    1. Экономикалық өсудің динамикасымен  сапасы, инновациялар негізгі технологиялық  қозғалыстарға байланысты.

    2. Технологиялық прогресінің жеделдеуі  өнімдері мен қызметтің өмірлік  циклының қысқаруына және зерттеулер мен инновацияларды енгізу мерзімдерінің азаюына алып келді.

    3. Ғылым экономиканың қажеттіліктерін  өтеуге бағытталып оның дамуында  кәсіпкерліктің артуы байқалуда.

    4. Жаңа экономика – бұл тізбекті  экономика, осыған байланысты иннвациялық іс-әрекетте ұйымдармен институттар арасындағы жүйелі байланыс артуда.

    5. Инновациялық іс-әрекетті дамытуда  нақты бөлікке интеграцияланған  фирмашілік ғылымның рөлі артуда.

    Қазақстандағы ұлттық инновациялық жүйенің ағымдағы жағдайы қанағаттандырылмайды. Өйткені оның негізгі элементтері: ғылыми зерттеу бөлігі, инновациялық инфрақұрылым және кәсіпорындар арасында байланыс жоқ. Осыған байланысты елде ұлттық инновациялық жүйені қалыптастыру және дамыту жөніндегі арнайы бағдарлама қабылданған.

    Бағдарламаның толық атауы: 2005-2015жж. аралығында Қазақстан Республикасының ұлттық инновациялық жүйені қалыптастыру және дамыту жөніндегі бағдарлама.

    Бағдарламаның міндеттері:

    -ғылыми  потенциалды дамыту;

    -инновациялық  кәсіптік ортаны қалыптастыру  және дамуына қолдау жасау;

    -көп  деңгейін инновациялық инфрақұрылымды  қалыптасу және дамыту;

    -қаржыландырылатын  гранттың түрлерін көбейту және  венчерлік қорларды қалыптастыруға  бағытталған қаржылық инфрақұрылымның  элементтері;

    -ұлттық  инновациялық жүйенің элементтері  арасындағы тиімді қарым-қатынасты қамтамасыз ету;

    -нормативтік-құқықтық  базаны жетілдіру.

    Бағдарламаны  жүзеге асыруда негізігі төрт кезең  белгіленген. Соған сәйкес кезеңдер және ондағы атқарылатын міндеттер  келесідей:

    1-кезең: 2005-2007ж аралығында мемлекет белсенді қатысумен ұлттық инновациялық жүйеніқалыптастыруға бағытталған және келесі міндеттерін шешуде.

    Ғылыми  технологиялық дамудың приоритетерін  анықтау арқылы ғылыми потенцияларды  дамыту.

    Мемлекеттік ресурстың концентрациясын талап  ететін кластерлерінің ядроларын қалыптастыруға бағытталған жүйелі инновациялық жобаларды жүзеге асыру арқылы инновациялық бизнес ортаны дамыту.

    Қаржылық  инфрақұрылымды қалыптастыру және отандық  және шетелдік венчурлы қорларды құру.

    2-кезең: 2008-2010ж. Аралығында инновациялық  жүйе элементтері мен механизмдерінің қарым-қатынас тиімділігін жетілдіру.

    1. Ұлттық инновациялық жүйенің  қалыптасу элементтерінің сапасын  арттыру.

    2. Венчурлік қаржыландыру механизімін  жетілдіру.

    3. Жетекші әлемдік компаниялармен  аймақтық және жаһандық технологиялық  альянстарды қалыптасуға бағытталған  жобаларды, ұлттық инновациялық  жүйе қатысушының жүзеге асуы.

    4. Бірінші кезеңде жүзеге асырылған  жобалардың кластерлік коорпорацияны дамыту.

    3-кезең. 2011-2013ж. Мемлекеттік шығындарды  азайту және жеке инвестицияларды  арттыруға бағытталған ұлттвқ  инновациялық жүйенің тұрақты  дамуы. Мұнда кезеңнен ынталандыру  мен қолдаудың жанама әдістері  пайдаланылады.

    4-кезең. 2004-2005 ж. ұлттық инновациялық жүйенің толық қанды қызмет атқаруымен және мемлекеттік венчерлік қорлар мен инновациялық жобаларының шығуымен аяқталады.

    Мемлекеттік инновациялық саясат приоритеттерінін таңдау терең кезделген стратегиялық тұжырымдаудан қажет етеді. Өйткені кез келген қателік үлкен шығатын дағдарысқа алып шешуі мүмкін. Сондықтан бірден ғылым мен технологиялық даму деңгейін ескеру онсыз да қаражаттарын псевдо инновацияларды қолдауға сол арқылы елдің технологиялық артта қалуын және өнімнің төмен бәсеке қаблеттілігін жою мүмкіндігін жүзеге аспайды, сонымен бірге мемлекеттік қолдау бағытын әлі уақыты келмеген жылдар бойы қайтарылмайтын өнер табыстар мемлекеттік технологияға да кездеуге болмайды.

    Әрбір елдің экономикасы оның құрылы мен  қажеттіліктері және ғылыми потенциялы қайталанбайтын алдан ерекшеленеді. Осыған орай ҒТ саясаты сол елдің айрықша жағдайларына емдеу қажет. Ортаға енгізілу қажеттілігін жан-жақты талдап сарапталған жөн. Сондықтан нарықтық экономикалық қазіргі даму денгейін ескере отырып және әлемдік экономикадағы жағамдану әдістеріне сай, ендігі инновация белсендікті көтеруге бағытталған. Мемлекеттік инновация сол сәттің жүйесі немесе приоритетіне бағытталу керек.

    1) Ғылыми сыйымды өндірістерді  дамыту мақсатында мемлекеттік  мақсатты бағдарламалар арқылы толық және ғылым дамуының приоритетті қаржынландыруды жалғастыру.

    2) Кәсіпкердің оның ішінде шағын  және инновацилық жобаларын жүйеге  асыруға және кедендік жеңілдіктермен  сондықтан несилер беру арқылы  жалама қолдау көрсету.

    3) Инновациялық іс-әрекеттігі ақпараттық және инфрақұрылымдық қамсыздандыруын жетілдіру сонымен бірге жоғары білікті кадрлармен инновациялық менеджерлерлердің сандарын арттыруда.

    4) Әлемдік тәжірибиелермен және  мемлекеттік үлесті қатысуымен  инновациялы жобаларды венчурлік қаржыландырудың жиесін дамыту.

    5) Мемлекеттік қолдауға прииорететті  ғылыми сыйымды жобаларды қаржыландыруға  отандық және шетелдік қаржылық  институттарды тарту. 

    Мемлекеттік инновациялық саясаттың нормативтік  құқықтық және бағдарламалық базасы анықталу мен кешенін жүзеге асырудың негізін құрайды. Осыған орай келесі құжаттар мемлекеттік инновациялық саясаттың қазіргі таңдағы мәселелерін шешуге бағытталған:

    1) ҚР инновация іс-әрекетті мемлекеттік  қолдау жөніндегі заңы 2006ж. 26 наурыздан.

    2) ҚР 2003-2015ж. аралығында индустриялды инновациялық даму сратегиясы.

    3) ҚР 2003-2015ж. аралығында ұлттық инновация  жүйені қалыптастыру және дамыту  бағдарламасы.

    Қазақстан Республикасындағы инновация іс-әрекеттің  құқықтық экономикалық негіздері мен  ынталандыру шараларын және оны мемлекеттік қолдаудын механизмдерін тағайындайды. Заңда инновациялық іс-әрекетті және оны мемлекеттік қолдаудың мақсаттары мен принциптерін анықтайды. Соған сәйкес мемлекеттік қолдаудын мақсаты инновациялық іс-әрекеттерін мемлекеттік қолдауын негізгі принциптері:

    Инновациялық  іс-әрекетті жүзеге асыруда ұлттық мүдделерді сақтау.

    Ұлттық  экономиканың бәсеке қажеттілігін арттыру  үшін және ұлттық қауіпсізділікті қамтамасыз ету үшін инновация іс-әрекеттің  приоритеттігі.

    Мемлекеттік қолдауды алуда инновация іс-әрекеттің субъектілерінің тендігі.

    Инновациялық  іс-әрекетт субъектілерімен меншіктік  қолдауын экономикалық тиімділігін  және нәтижелігін қамтамасыз ету.

    Несиеліндік және жүйелік негізінде инновация  іс-әрекетті ұйымдастыру мақсатында

    Инновация іс-әрекетті жоғарғы білікті мамандармен қамтамасыз ету қарастырылған.

    Заңның 4-ші бабы инновациялық іс-әрекетті мемлекеттік  қолдауын негізгі бағыттарын қарастырады. Олар:

    ұйымдастырушы және экономикалық жағдайларды жасаумен оның ішінде мемлекеттік инновация саясатты жүзеге асыру үшін инвестиция тартуды қамтамасыз ету арқылы, инновация іс-әрекетті айналандыру.

    Инновация дамудың приоритеттерін

    Инновациялық  инфрақұрылымды қалыптастыру және дамыту.

    Инновациялық  жасауда және енгізуде мемлекеттің  катысуыда.

    Отандық инновация сыртқы нарыққа шығару

    Инновациялық  іс-әрекетті аумағында оның ішінде технологиялық трансферттіңқоса қызметтілікті  дамыту.

    Заңның 4-ші бабы инновациялық іс-әрекетті мемлекеттік  қолдауың формаларына арналған. Олар:

    Инновациялық  іс-әрекетті арнайы субъектілерінің құрылуына қатысу.

    Мемлекеттік даму институттарын ұйымдастыру  олардың іс-әрекеттерін іс-әрекеттерін  координациялау және ары қарай дамыту.

    Бюджеттік қаражаттың есебімен инновациялық жобаларды  жүзеге асыру.

    ҚР  бюджеттік заңдылығына сәйкес инновциялық грантар беру.

    Инновациялық  іс-әрекетті мамандармен қамтамасыз етуді ұйымдастыру оның ішінде инновациялық менеджмент негіздерін үйрету.

    Инновациялық  іс-әрекетт аймағында мемлекеттік  саясатты жүзеге асыру үшін инвестиция тартудын ұйымдастырушылық құқықтық және экономикалық жағдайларын жасау.

    Қазақстан Республикасының 2003-2015ж. аралығында индустриялды-инновациялық даму стратегиясынын негізгі мақсаты  экономика салаларын диверсификациялау, негізінде елдің тұрақты дамуын қамтамасыз ету, экономикалық бағытталуыннан арыну және ұзақ мерзімді перспективада экономикалық, сервистік, технологиялық типінде өтуіне жағдай жасау стратегиясының міндеттері:

    Өңдеу өнеркәсібінде орташа жылдық өсу 8-8,5% қамтамасыз ету.

    2015ж.  мен 2000ж. салыстарғанда еңбек  өнімділігі 3еседен кем өспеуін қамтамасыз ету.

    Жалпы ішкі энергия сыйымдылығые 2 есеге  азайту.

    Жеке  ынталандыратын кәсіпкерлік климаттың  және қоғамдық институттардың қалыптасуын  және нақты өндірістерде қосылған күн  тізбектерінің өсуін жетілдіру.