Практикалык жумыс

 
 

       Стандартты  функциялар мен қызметші сөздер 

Бағдарлама  құрылымы 

       Turbo Pascal тіліндегі бағдарламалар бірнеше бір-бірімен байланысқан бөлімдерден тұрады. Бөлімдер қатарлардан тұрады. Бір қатарға бірнеше оператор жазуға болады. Бағдарламалаушы қатарларларды өзіне ыңғайлы етіп тереді. Мысалы, біреулері қатарларды экранның сол жағынан бастап бірден тере бастайды, ал екіншілері - экранның сол жағынан бірнеше позиция қалдырып тереді. Егер бағдарламалық текст онша үлкен болмаса, онда бір қатарға бір оператордан және бағдарлама бөлімдерінің арасына бос қатар тастап терген жөн, сонда бағдарламаның қателері де тез жөнделеді және бағдарламаны басқалар тез түсініп оқиды. Бағдарламалық текст келесі бөлімдерден тұруы мүмкін: 

       1. Бағдарлама тақырыбы (Program ) ;

       2. Пайдаланушылар модульдерін көрсету  бөлімі (Uses ) ;

       3. Таңбалар(белгілер)бөлімі(Label ) ;

       4. Тұрақтылар бөлімі(Const) ;

       5. Типтер бөлімі(Type) ;

       6. Айнымалылар бөлімі(Var) ;

       7. Процедуралар мен функциялар  бөлімi (Prosedure, Function);

       8. Операторлар бөлімі(Begin, End);

       9. Түсініктемелер. 

       Бағдарламаға  операторлар бөлімінен басқа  бөлімдер қажеттілігіне қарай енгізіледі. Мысалы бағдарламада ешқандай айнымалылар мен тұрақтылар болмаса, онда тек қана операторлар бөлімін жазса жеткілікті. Мысалы: 

       BEGIN

       Writeln (' Өрнектің мәні=');

       Writeln(15-COS(15));

       END. 

       Бағдарлама  тақырыбы PROGRAM қызметші сөзінен, идентификаторлармен белгіленетін бағдарлама атынан тұрады. Бағдарлама тақырыбынан кейін үтірлі нүкте қойылады ( ; ).

       Бағдарлама  тақырыбын көрсетпесе де болады, бірақ бір мезгілде бірнеше бағдарлама жазған кезде, басқа бағдарламалардан ажырату үшін бағдарламаға ат қойып, Бағдарлама тақырыбын көрсетіп кеткен дұрыс болады. Мысалы: 

       PROGRAM Graph _1; 

       .......................................

       PROGRAM Graph _2;

       ....................................... 

       Егер  бағдарламада басқа модульдердің (СRТ, GRAPH т.б.) функциялары қолданылса, онда бағдарлама тақырыбынан кейін сол модульді көрсету керек. Мысалы:

       PROGRAM Graph_3;

       USES Crt, Graph, Printer;

       Таңбалар  бөлімі LABEL қызметші сөзінен басталады, одан кейін бағдарламада қолданылатын таңбалардың тізімі үтір арқылы жазылады, тізімнің соңында нүктелі үтір қойылады. Таңба белгісі ретінде бүтін сандар немесе идентификаторлар пайдаланылады. Таңба бағдарламада оператордың алдында жазылып, одан қос нүкте арқылы бөлінеді. Мысалы: 

       LABEL 12,5,10,15,20, 30,40,50;

       LABEL setl, set2, set3, set4, set5;

       .........................................................

       1:Y:=10+5*X;Goto50;

       setl: Y:=20*X; Goto 50;

       .................................................

       50: END. 

       Тұрақтылар  бөлімінде тұрақтыларға сандық не символдық мәндер беріліп сипатталады. Бұл бөлім CONST қызметші сөзінен басталып, әрбір идентификатор тұрақты сандық немесе символдық мән қабылдайды да, олар бағдарламаның орындалу барысында мәндерін өзгертпейді. Егер бағдарламада бірнеше тұрақты шама болса, олар бір - бірінен нүктелі үтір арқылы ажыратылып жазылады.  

       Мысалы:

       CONST A='GOD';    PI=3.14;     D=250; 

       Типтер  бөлімі TYPE қызметші сөзінен басталып, әрі қарай идентификаторлардың типі анықталады. Мысалы:

       TYPE  Mas = Array[ 1..5]Of  Real;

       //mas - 5 нафы саннан тұратын массив

 а=1..12;

//а - 1-ден  12-ге дейінгі бүтін сандар жиыны 

 b=(‘a’ … ‘ z’ );

       //  b -латын алфавитінің әріптерінен тұратын жиын 

       Бағдарламада  кездесетін барлық айнымалылар бөлімінде сипатталуы шарт. Айнымалылар бөлімі VAR қызметші сөзіне басталып, онан кейін бағдарламада кездесетін айнымалылар мен олардың типтері қос нүкте арқылы жазылады. Егер бағдарламада типтері бірдей бірнеше айнымалы қолданылса, онда оларды VAR бөлімінде үтір арқылы бір тізімге біріктіріп жазып сипаттайды. Мысалы:

       VAR   a, b, c: Longint; // a, b, c - бүтінсандар

                   с: Сһаг; //с - символдық шама

                  m, n: Array[1..7] Of Integer;   // m, n - элементтері бүтін сан болатын массивке компьютердің жадынан 7 орын бөлінеді.  

       Процедуралар (PROSEDURE) мен функциялар (FUNCTION) бөліміне көмекші бағдарлама жазылады. Көмекші бағдарлама деп өзінің аты бойынша шақырып алуға болатын бағдарламаның дербес бөлігін айтады. Барлық процедуралар мен функциялар негізгі бағдарламаның операторлар бөлімі алдында көрсетілуі тиіс. Мысалы: 

       PROCEDURE  SUM(M:Integer; VAR S:Integer); 

       Begin S:=0; For K:=l To M Do S:=S+K; End;

       FUNCTION SUM(M: Integer):  Integer;

       Begin S:=0;

       For K:=1 To M Do S:=S+K;

       SUM:=S; End;

       оларды  бірнеше қатарға жазса да болады.

       Бағдарламаның негізгі бөлігі болып табылатын  операторлар бөліміне бағдарламаны орындау үшін қолданылатын сөйлемдер (операторлар) жазылады. Олар BEGIN(басы) және ЕND (соңы) қызметші сөздері аралығында жазылады, кейде оларды арифметикалық жай жақшалармен салыстырып, операторлық жақшалар деп те айтады. Арифметикалық өрнекте жақша қанша рет ашылса, сонша рет жабылады. Сол сияқты бағдарламалық тексте қанша рет ВЕСІN ашық (операторлық жақша) сөзі кездессе, сонша рет END(жaбық операторлық жақша) қызметші сөзі болуы керек. Бұлардың арасында операторлар бір-бірінен нүктелі үтір арқылы ажыратылып жазылады. END қызметші сөзінің алдындағы оператордан кейін нүктелі үтір қоймаса да болады.

       Операторлар бағдарламалық тексте қандай ретпен жазылса, бағдарлама орындалғанда да сондай ретпен орындалады. Операторлар туралы басқа да мәліметтерді келесі тараулардан білуге болады. Операторларды атқаратын қызметтеріне қарай мынадай топтарға бөлуге болады: 

       

1. Меншіктеу операторы;
2. Енгізу - шығару операторлары;
3. Басқару операторлары;
4. Процедура мен функцияны анықтау операторлары.

 

       Бағдарламаның мақсаты, идентификаторлардың мәні, кейбір қиын бөліктерінің жазылуы мен қызметі басқаларға түсінікті болуы үшін түсініктемелер қолданылады. Оларды бағдарламаның кез-келген жеріне фигуралық {__} немесе жұлдызшалы жай жақшаларға (*__*) алып жазуға болады. Бұл жақшаларды шектеулер деп те атайды. Шектеулердің ішіне жазылған түсініктемелерді компилятор оқымайды, сондықтан олар бағдарламаның  орындалуына ешқандай әсерін тигізбейді. Шектеулермен кейде бағдарламаның уақытша керек емес бөліктерін қоршап қойса да болады (кейін керек болған жағдайда пернетақтадан қайта термеу үшін).