«Ақтаугазсервис» АҚ – ның негізгі қорларын тиімді басқаруды жақсартудың негізгі бағыттары

                          99903

                                 5787

Ктозу 2010 =                = 0,048 ;            (жыл аяғына)

                              121050

      жарамдылық коэффициенті (Кж):

                         Негізгі құрал-дың қалдық құны           

Кж =                                                         ;                   

           Негізгі құрал-дың бастапқы құны  

                   67460-4493

Кж 2008 =                     = 0,933 ;                   (жыл басына)

                        67460

               83046 - 5346

Кж 2008 =                           = 0,935 ;                    (жыл аяғына)

                        83046

              83046-5346

Кж 2009 =                        = 0,935 ;                   (жыл басына)

                 83046

                 99903-5544

Кж 2009 =                           = 0,944;                  (жыл аяғына)

                      99903

                   99903-5544

Кж 2010 =                      = 0,944 ;                  (жыл басына)

                       99903

                               121050-5787

Кж 2010 =                             = 0,952 ;               (жыл аяғына)

                       121050               

              Тозу және жарамдылық коэффициенті жыл басына және жыл аяғына есептелінеді. Өндірістік есептеулерден көріп отырғанымыздай тозу коэффициенті неғұрлым төмен болса, жарамдылық коэффициенті жоғары болады және негізгі қорлардың техникалық жағдайы соғұрлым жақсарады./33/

              Жаңа техникаларды жаңа объектілерді іске қосу, негізгі қорларды жөндеуден өткізуді жоспарға енгізудің орындалуын тексеріп отырады. Үдемелі құрал–жабдықтың үлесі, оның жалпы саны және әрбір топ машиналары мен құралдар, сонымен қатар автоматтандырылған құралдар арқылы анықталады.

              Моральдық тозуды сипаттау үшін қорлар пайдалану ұзақтығы бойынша топтастырылады, құрал – жабдықтың орташа жас шамасы (5 жылға дейін, 5 – 10 жыл, 10-20 жыл, 20 жылдан жоғары) есептеледі.

              Кестедегі мәліметтерден көріп отырғанымыздай, кәсіпорындағы негізгі қорлардың техникалық жағдайы жылдық қорытындыда, тиімді жаңартудың есебінен шамалы жақсарғанын көруге болады.

              Алынған есептеулердің нәтижелерін 2.1 «Ақтаугазсервис»  АҚ «негізгі қорлардың техникалық жағдайы және қозғалысын талдау» кестесіне кіргізуге болады.

                                                                                       Кесте 2.3

«Ақтаугазсервис»  АҚ  негізгі қорлар қозғалысы және техникалық жағдайы

              «Ақтаугазсервис»  АҚ негізгі қорларының механикалық жағдайын талдауды қорыта келе, тиімді пайдаланудың факторы ретінде негізгі қорлардың техникалық жағдайы ұсынылатын талаптарға сай келеді. Және еңбек өнімділігін арттыратын, оны тиімді пайдалануға, кәсіпорынның техника-экономикалық көрсеткіштерін жақсартуға мүмкіндіктер туғызады.

              Кәсіпорынның бөлек машина түрлерімен, механизмдерімен, құралдармен, үй-жайлармен қамтамасыз етілуін өнім шығару жоспарына қажет, нақты қолда бар қажеттілікпен жоспардағы қажеттілікті салыстыру арқылы белгілейді. Кәсіпорынды өндірістің негізгі құралдармен қамтамасыз етуді сипаттайтын, жалпылауыш көрсеткіштер болып қормен жарақтандырылу және еңбектің техникамен қаруландырылуы табылады.

              Жалпы еңбектің қормен жарақтандырылу көрсеткіші өнеркәсіптік - өндірістік негізгі қорлардың орташа жылдық құнының, жұмысшылардың тізім бойынша орташа санының ең көп ауысымына қатынасы арқылы есептелінеді.

              Еңбектің техникамен қаруландырылу деңгейі өндірістік құрал-жабдықтар құнының, жұмысшылардың тізім бойынша орташа санының ең көп ауысымына қатынасы арқылы анықталады. Оның өрлеу қарқыны еңбек өнімділігінің өсу қарқынымен салыстырылады. Көбіне, еңбек өнімділігінің өсу қарқыны, еңбектің техникамен қаруландырылуының өсу қарқынынан озық болғаны дұрыс. Қарсы жағдайда қор қайтарымы төмендейді./35/

2.2.  Негізгі  қорлардың  қолданылу қарқындылығын және тиімділігін «Ақтаугазсервис» АҚ – да талдау.

              Нарықтық экономика және бәсеке шартында өздерінің ресурстарын тиімді қолдана алатын, сонымен қатар өндірістің негізгі қорларын тиімді пайдаланатын өндірушілер ғана жұмыс істейді. Негізгі қорларды қолданудың қарқындылығы және тиімділігіне капитал табыстылығы және көптеген кәсіпорын қызметінің көрсеткіштері байланысты болып келеді. Негізгі қорларды қолданудың қарқындылығы мен тиімділігіне жалпылама сипаттама беру үшін келесі көрсеткіштер жатады:

      қор пайдалылық (негізгі қызметтен түскен пайданың, негізгі қордың орташа жылдық құнына қатынасы);

      негізгі қордың қор қайтарымы (өндірілген өнім құнының, негізгі қорлардың орташа жылдық құнына қатынасы);

      негізгі қордың актив бөлігінің қор қайтарымы (өндірілген өнім құнының, негізгі қордың актив бөлігінің орташа жылдық құнына қатынасы);

      қор сыйымдылығы (өндірістік бағыт бойынша негізгі қорлардың орташа жылдық құнының, қорытынды уақыт аралығындағы өндірілген өнімнің құнына қатынасы);

      негізгі қорларды салыстырмалы үнемдеу.

Сызба 2.1 Қор қайтарымы және қор пайдалылығының факторлық талдауының құрылымдық – логикалық моделі.

Өндірістің негізгі қорларының орташа жылдық құнын есептеу кезінде меншіктік қорлармен қатар, жалға алынған негізгі қорларда есептеледі, тек сақтауда тұрған және жалға берілген қорлар кірмейді.

              Жеке көрсеткіштер - жеке машина түрлерін, құралдарды өндірістік алаңдарды қолдануды сипаттау үшін пайдаланылады.

              Негізгі қорларды қолданудың тиімділігінің ең қолайлы жалпылауыш көрсеткіші болып, негізгі қорларға жұмсалған капиталдың пайдалылығы  табылады. Оның деңгейі тек қор қайтарымына емес, сонымен бірге сатудың пайдалылығына, өткізілген өнімнің яғни жалпы оның шығарылу үлесіне байланысты болып келеді. Бұл көрсеткіштердің өзара байланысын келесі нұсқа арқылы көрсетуге болады:

RӨНҚ = ФО ӨНҚ х Д РП х R об

              Талдау процесінде ауыстырылу көрсеткіштерінің динамикасы зерттеледі, олардың деңгейі бойынша жоспардың орындалуы, шаруашылық аралық салыстырулар өткізіледі. Осыдан кейін олардың шама өзгерістерінің факторларын зерттейді (сурет 2.1).

              Кәсіпорынның негізгі қорларын тиімді пайдалануды талдау өткізудің методикасы оны қолданудың ең тиімді нұсқауды таңдауға көзделген. Сондықтан талдаудың негізгі ерекшеліктері болып мыналар табылады:

1)     Негізгі қорларды пайдаланудың  нұсқаулық шешімдері;

              2) Перспективаға мақсатталу.

              Перспективалық анализ – бұл инвестицияларды талдаудың негізгі түрі, оған баланста бар негізгі қорлардың және оларды тиімді қолдануының бағалануы барлық ресурстар түріне қолданылатын технологиялық бағалануға негізделген. Ол қор қайтарымдылық және сыйымдылық көрсеткіштерін есептеуді және талдауды болжайды. Сонымен қатар негізгі қорлардың рентабельділігі және салыстырмалы үнемдеуіне бағалау жүргізіледі./37/

              Қор рентабельділігі негізгі қызметтен түскен пайданың, негізгі қордың орташа жылдық құнына қатынасы арқылы есептеледі:

                         Rөнқ 06 = 24952/73855 = 0,34 тенге

                         Rөнқ 07 = 40163/87475 = 0,46 тенге

                         Rөнқ 08 = 55059/107766 = 0,51 тенге

              «Ақтаугазсервис»  АҚ бойынша негізгі қордың қор қайтарымы келесідей:

                                          ФО06 = 152617/73855 = 2,066 тенге

                                          ФО07 = 300767/87475 = 3,438 тенге

                           ФО08 = 453220/ 107766 = 4,205 тенге

              2010 жылы пайдаланылған негізгі қорлардың 1 тенгесінен 4,205 тенгеге өнім көріп отырмыз.

              Қор қайтарымының өзгерісін сипаттайтын индекс:

                                            Iфо = ФО05/ФО04 = 3,438/2,066 = 1,66 тенге немесе 166 %;

                                                Iфо = ФО06/ФО05 = 4,205/3,438 = 1,22 тенге немесе 122 %.

яғни, қор қайтарымдылық коэффициенті 2010 жылды 2009 жылмен салыстырғанда 1,22 есе өскен.

              Қор қайтарылым нәтижелерін салыстырғанда базистік жылға қарағанда есептік жылы қор қайтарым көрсеткіштері айтарлықтай көтерілген. Қор қайтарым көрсеткішінің 0,767 (4,205 – 3,438) өскенін 2 негізгі фактордың әсерінен деп түсіндіреміз. Біріншіден, негізгі қорлардың көлемінің өсу есебінен, екіншіден, кәсіпорынның негізгі өндірістік қорларын пайдалануды жақсартудан.

              Негізгі қорды тиімді пайдаланудың келесі корсеткіші болып қор сыйымдылығы табылады, ол негізгі қордың орта жылдық құнының, өнім көлеміне қатынасы арқылы есептеледі:

              2008 жылы                            Фс04 = 73855/152617 = 0,484 тенге

              2009 жылы                            Фс05 = 87475/300767 = 0,291 тенге

              2010 жылы                             Фс06 = 107766/453220 = 0,238 тенге

              Келесі кестеде негізгі қорлардың қолдану көрсеткіштері берілген. Осы кестеде қор қайтарымға және оның өсу қарқынына әсер ететін негізгі көрсеткіштердің  абсолютті өзгерулерін көрсетеміз./39/

                                                                                                         Кесте 2.4

Өндірістік қорларды қолданудың көрсеткіштері

                                                                                                       Мың тенге