Инвестициялық қоржын

     - қоржынның тиімділігі көбінесе бір уақытта қамтамасыз етіп тәуекелділік деңгейінің күтілген максималды табысы және тәуекел деңгейі минималды дәрежеде жеткілікті табыс әкелген жағдайда жоғары болады;

     - нарықтық үлгіге сәйкес жалпы қоржынның тәуекелділік деңгейі нарықтық тәуекел және меншік тәуекелден құралады.

     - инвестор әртүрлі қоржынды қалыптастыруы мүмкін. Қоржын табысы кездейсоқ өлшем болып табылады.

     - таңдалған қоржын екі негізгі критерияға ұсынылады - орташа табыстылық және тәуекелділік.

     - инвестор тәуекел болған жағдайда  бас имейді. Ол екі қоржын арасында тәуекелділік деңгейі аз дәрежедегі қоржынды таңдайды.

     - инвестор қоржындардың арасынан оптималды қоржынды таңдайды.

       Банктер депозиттік қоржынды басқаруға қиын техниканы қолданады. Олардың ішінде ең көп тарағаны - бұл бағалы қағаздардың өтеу мерзімін сатылы құрылымын белгілеу арқылы жүзеге асады, яғни өткізілген бағалы қағаздарға қайта қаражаттары ұзақ мерзімді жаңа бағалы банк әдетте тұрақты табысын реттеуі және бақылануы оңай қамтамасыз етіледі.

       Ресми мәліметтер бойынша 2009-жылдың соңына банктік сектордағы барлық депозиттер сомасы 1377091млн. теңгеге жеткен. Салыстыру үшін 2009-жылы мемлекет бюджетінің кірістері 1128444 млн. теңге құрады. Яғни, банктік салымдар – экономиканың дамуына ықпал ететін өте үлкен күш болып табылады. Олардың 2007-жылмен салыстырғанда өсімі – 68,2%- құрады.Соның ішінде ұлттық валютадағы салымдар – 77,55%-ға өссе, шетел валютасындағы салымдар 55,67%-ға көтерілген. Ал ұлттық валютадағы банктік емес заңды тұлғалардың салымдары – 73,28%-ға жоғарласа, осы валютадағы жеке тұлғалардың депозиттері – 83,83%-ға өскен. Шетел валютасындағы банктік емес заңды тұлғалардың депозиттері – 61,66%-ға көтерілсе, жеке тұлғалардың салымдары – 50,1%-ға өскен.

       Нарық жағдайында бағалы қағаздардың маңызы өте зор. Қалыптасқан қоржынды басқару өте тиімді. Қазіргі кезде «бағалы қағаздарға инвестиция жұмсау» жеткілікті деңгейде дамымаған. Бұл тек қана табыс алу әдісі емес, сондай – ақ компанияны басқару кезінде акционер ретінде қатысу мүмкіндігі. Бағалы қағаздардың инвестициялық қоржынын қалыптастыру мақсаты әртүрлі. Дүниежүзілік тәжірибеде қоржынның негізгі үш категориясын бөліп көрсетті:

     - өсім қоржыны.

     - табыс қоржыны.

     - өтімділік қоржыны. 

     2-кесте. Коммерциялық банктердің тартқан депозиттері

      

     Инвестордың мақсаты бағалы қағаздар қоржынының категориясын сәйкесінше қалыптастыру. Бағалы қағаздың қандай да бір қоржыны оның жоғарғы табыс алуын көрсетпейді. Әрбір қалыптасқан бағалы қағаздың қоржыны сәйкесінше тиімді басқаруды талап етеді.

       Бағалы қағаздың инвестициялық  қоржынын басқару мәселесі келесідей екі бөлімнен тұрады:

     - оптималды қоржынды құру, белгілі бір аутивтерге қаржыны орналастыру; осы жердегі бір мәселе, яғни ол үшін қандай бағалы қағазды салу керек;

     - оптималды динамикалық стратегияны  ұймдастыру, қаржы әртүрлі уақыт  кезеңіне орналастыру; бұл жердегі  мәселе, яғни қай уақытта сату  керек немесе керісінше бағалы  қағазды қайта сатып алу.

       Инвестор бағалы қағаздардың инвестициялық қоржынына қалыптастыру кезінде ақпаратпен толық қамтамасыз етілген қандай да бір шешім қабылдау керек. Қаржыны инвестициялау кезіндегі қабылданған шешім оны талдамас бұрын орындалмайды. Бағалы қағаздардың бірнеше түрі оны сәйкесінше бағалауды және талдауды талап етеді. Егер қоржынды басқару активті болса да ол қоржынға талдау жүргізу қажет.

       Берілген талдау неден құралады? Осы жерде келесі сатыларды бөліп көрсетуге болады.

     - нарық жағдайының жалпы алғашқы  бағасы.

     - қалыптасқан қоржынның типін таңдау.

     - инвестор өз қоржынында көргісі келетін бағалы қағазды таңдау.

     - бағалы қағаз табысының минималды  бастамасын бекіту.

     - бағалы қағаз табысының максималды  бастамасын бекіту.

     - бағалы қағаздың табысын талдау.

     - инвесторды қанағаттандыратын бағалы қағаздың табысының деңгейі бойынша сұрыптау.

     - сұрыпталған бағалы қағаздар  бойынша тәуекелін талдау.

     - инвестордың қанағаттандыратын  бағалы қағаздың тәуекелінің  деңгейі бойынша сұрыптау.

       Әрбір инвесторды қалыптасқан  қоржын типіне тәуекелсіз бағалы қағаздардың нарықтық сипаттамасы, яғни табыстылығы, тәуекелділігі мен өтімділігі қызықтырады. Мысалы, егер инвестор өсім қоржынын қалыптастыратын болса, онда біріншіден бағалы қағаздардың курсы және нарықтық құны қызықтырады. Ал егер инвестор табыс қоржынын қалыптастыратын болса, онда бағалы қағаздардың ағымдағы табысы, яғни бағалы қағаздан дивиденд түрінде тұрақты табыс алу.

       Бағалы қағаздардың табысын талдау  үшін бірінші кезекте салымның  құнын анықтау қажет немесе  бағалы қағаздардың келтірілген ағымдағы құны деп атайды.

       Біріншіден, жай ғана мысалды  қарастырсақ - бағалы қағаздың  ағымдағы құнын, яғни бір жылдан  кейін процентсіз өтесек. Берілген  тапсырмада бағалы қағаздың ағымдағы  құны мынаған тең:

         КҚ

           АҚ = -------- (2)

        І

     мұндағы: АҚ - бағалы қағаздың ағымдағы құны;

       КҚ - бағалы қағаздың келешектегі  құны;

       і - процент мөлшері.

       Формуладан көрініп тұрғандай  бір жылдан кейінгі төленетін ақшаның мөлшері процент мөлшеріне тәуекелді. Сондықтан инвесторды бағалы қағаздардың проценттік ставкасы қызықтырады.

       Егер бағалы қағаздардың орташа  ставкасы мысалға 8 % тең болса,  онда инвестор бағалы қағаз  үшін 92,59 төлеуге келісті. Ол бір  жылдан кейін 100 болады.

      100

           АҚ = ---------- = 92.59 (3)

      1 + 0,08

     Cондықтан, бағалы қағаздардың ағымдағы құны n жылға тең:

             

            100

           АҚ = -------- (4)

               (1 + і)ⁿ

       Бағалы қағаздың келекшектегі  табысының құнын шын мәнінде  берілген формула бойынша былай  анықтауға болады.

                  АТ

           АҚ = Σ -------- (5)

                  (1 + і)ⁿ

     мұндағы: АТ - бағалы қағаздың ағымдағы табысы.

       Бағалы қағаздың ағымдағы құнын  былай есептеп шығарса болады.

                АТ                      КҚ

           АҚ = Σ -------- + АҚ + Σ ------- (6)

                 (1 + і)ⁿ                          (1 + і)ⁿ

       Мысалға, облигация капиталы 100 теңге, жыл сайын 6 теңгетабыс әкелед және 3 жылдан кейін өтімделеді. 8 % жылдық ставкасы бойынша ағымдағы құнын қаншаға тең екенін көреміз. 

                        6                 6                   6                   100

     АҚ = ----------- + ------------- + --------------- + ---------------- = 94.84

                      1 + 0,08   (1 + 0,08)²         (1 + 0,08)³         (1 + 0,08)⁴

       Бағалы қағаздың ағымдағы көрсеткішін қаржыны салған кезде қолдануға болады. Мысалы, бүгінгі күнге акцияның бағасы 1300 болса, сатып алуға бола ма, жоқ әлде 2 жылдан кейін құны 1500 банктік жылдық проценттік ставка - 10 %. Бұл жерде келешектегі акцияның бағасының ағымдағы құнын анықтау қажет:

                                                      1500

      --------------- = 94.84

                                                        (1 + 0,1)²

       Осы жерден қорытынды жасауға болады, яғни акцияны сатып алу қажет емес, себебі ағымдағы құны 1240 ол сатып алатын бағасынан төмен болып келеді.

     Жоғарыда айтылып кеткендей бағалы қағаздардың инвестициялық қоржынын басқару өте қиын болып келеді. Себебі инвестордан талап етілетіні тек қана экономика саласындағы білім емес сонымен қатар жоспарлап, талдай білу керек. Қоржынды басқару кезінде белгілі бір әдістер болмайды. Тек қана мүмкін болатын әртүрлі есептеулердің әдістемесі бар. Сондықтан инвестор өзінің қандай да тәсілдері арқыл басқарады. Бағалы қағаздарды талдаған кезде оны ең біріншіден бағалау қажет, мүмкін болатын тәуекелге жол бермеу керек. Оның тәуекелдікке бармау үшін, біріншіден табыстылығына талдау қажет. Ал біз тәуекел деп - мүмкін болатын қауіпті жағдайлардың әсерін немесе солардың нәтижесінен туындайтын шығындар мен зияндардың себептері.

     Осыған  байланысты инвестициялық бағалы қағаздарының құнын есептеп, төмендегідей көрсеткіштермен  көрсетілген: 

3 – кесте. «КазИнвестБанк» АҚ-ның инвестициялық портфелінің құрамындағы мемлекеттік бағалы қағаздары