Шағын және орта бизнестің мәні, экономикалық негізі

Серіктестіктің шаруашылық қызметін  жүргізуіндегі ең негізгі  қызмет шикізатты тиімді, қымбат бағамен  өткізу болып табылады.

Жерді өңдеудегі көмекші  өндіріс құралдарына трактор, комбайын, машина- техникалық саймандар құрап отырады. Оларды үнемі жөндеуден өткізу, басқа кооперативтердің жерін жыртуға, өнімін жинауға, жалға беру сияқты қызметтерді жүзеге асырып отырады.

Қазіргі күнде шаруашылық қызметті серіктестік жетілдіре түсуде. Бұған бидайды өсірудегі мал жинауды, өткізуі дәлел бола алады. Оны елесі кестеде көре аласыз.

 

 

 

 

 

 

 

«Асыл Астық» ЖШС-нің шаруашылық қызметін талдау

Кесте 5

Атауы	2009 ж	2010ж	2011 ж
	өнімнің шығуы	өнімнің шығуы	өнімнің шығуы
Бидай өсірудің барлығы Оның ішінде: Күздік бидайы Яров. бидайы Яров. сұлысы Люцерн арпасы Сенаж Қант қызылшасы	1077 тонна   413 тонна 529 тонна 135 тонна 306 тонна 820 тонна 1100 тонна	1120 тонна   600 тонна 390 тонна 120 тонна 320 тонна 550 тонна 15000 тонна	1379 тонна   620 тонна 591 тонна 168 тонна 382 тонна 558 тонна 2500 тонна
Мал шаруашылығы: КРС барлығы Соның ішінде сиыр Қойдың барлығы Соның ішінде қойлар Тоқтылар Таналар	122 бас 56 бас 277 бас 100 бас 80 бас  45 бас	150 бас 70 бас 300 бас 130 бас 120 бас  60 бас	150 бас 54 бас 380 бас 150 бас 200 бас 70 бас

 

Бұл кестеден көргеніміздей  өнімді өндіру жыл сайын артып  отыр. Бұл дегеніміз серіктестіктің жылдан – жылға экономикалық ахуалы артып, өнімді өткізу көлемі де жоғарлауда. Бүгінгі күнде серіктестіктің шаруашылығы дами түсуде.

Бұнымен серіктестік  сүт өнімдері, нан өнімдері, жүн, тері сияқты өнімдерді өткізуге де көңіл бөлуде.

«Асыл Астық» ЖШС-нің негізгі шаруашылық қызметі ауыл шаруашылығын жүргізу және де осы негізгі қызметтен түсетін табыс көзі 94% құрайды. «Асыл Астық» ЖШС- гі ауыл шаруашылығы саласында әмбебаб серіктестік саналады. Сондықтанда серіктес өсімдік, мал, бидай шаруашылығы қызметіне ерекше көңіл бөледі.

Серіктестің даму тенденциясы  ретінде ауыл шаруашылығы өнімдерін  дайындаудағы жоғары өнімділік болып табылады. 2011 жылы алынған өнім 2010 жылға қарағанда 28%-қа өсті. Осындай өнімділіктің  жоғарлылығы арқасында Түрік фирмасымен бірігіп диірмен ашуды жоспарлар отырып, және осыған байланысты инвестициялық жобалар дайындалуда.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1 сурет. «Асыл Астық» ЖШС-нің  басқару құрылымы.

 

    Серіктестіктің басқарудың жоғары  органы – серіктістіктің қатысушыларының жалпы  жиналысы. Қатысушылардың жалпы жиналысы серіктестіктегі ғалымдық мәселелерді шешуге және серіктестіктің мақсаты, миссиясының анықтауды жүзеге асырылады.

«Асыл Астық» ЖШС– гі ынталандыру  шаралары. «Асыл Астық» ЖШС-де негізінен 37  адам  қызмет  жасайды.   Олардың орташа  айлығы  12  мың теңге шамасында айналады.

Әрбір  кәсіпорын  немесе  ұйым  өз  қызметкерлерінің  өнімділігін арттыру үшін  ынталандыру шараларын жүргізіп  отырады.  Сол  сияқты  «Асыл Астық» ЖШС-де ынталандыру шаралары  дұрыс жолға қойылған.

Серіктестік  персонал  мәселесінде  ұйымдастырудың  формасы  мен  әдісін  анықтайды.  Жалақы  төлеу және  еңбекті материалдық ынталандыру тарифтік  қойылымдар мен окладтың  көлемін премиялар мен   серіктестік жұмысшыларының  айлық төлемдерін, жұмыс күні  және  жұмыс аптасының ұзақтығын,  төленетін және  басқа да демалыстардың тізбегін   жасауда  серіктастік  үнемі  қызметкерлерге  және  жұмысшыларға көп  көңіл  бөледі.

Жұмысшыларда   әлеуметтік  жағынан  қорғау   серіктестіктің   негізгі  мақсаты.  Серіктестік  жұмысшыларын  ынталандыру  барысында  қосымша  жалақы  төлеу,  қиын жағдай  туындаса  сол жұмысшының  отбасына  көмек   беру  сияқты   шараларды   жүзеге  асырады.

Бұл  шаралар еңбек  өнімділігінің артуына,  жұмысшылардың  отбасылық  жағдайын көрсетуге,  табыстылықтың,  отбасылықтың  артуына  зор  ықпалын  тигізеді.

«Асыл Астық» ЖШС – нің  қаржылық жағдайын  талдау. Серіктестік өзінің  6 жылдық  ғұмырында  өзіндік  құралдарының  көлемін  тұрақты  өсіріп  отырды. Өзіндік  құралдарының өсуі  серіктестіктің  қаржылық  тұрақтылығын  арттыруда. 2011 өзіндік  құралдар  28,06% - ға  өсті, немесе  бұл 1435  миллион теңгені құрады. 2011 жылдың  таза  табысы 396  миллион теігенің шамасында болды. 

 

Енді бұны  графикте  көрсетейік.

  І - өзіндік капитал                               ІІ – таза  пайда

2 сурет. Өзіндік  құралдар мен  таза  пайда көлемінің динамикасы (млн. тг)

Қазіргі  күнде «Асыл Астық» ЖШС – нің қаржылық  қоры  10 000 000  теңгені құрайды.  Серіктестіктің  қаржылық  құралдарының  түсімі ауыл  шаруашылығы  өнімдерін  өткізуден  түседі. Жалпы бұл түсімдер серіктестіктің  негізгі қызметінен  түседі десе  де  болады. Себебі  жылда егілген өнім  жыл аяғында міндетті  түрде өткізіліп отырады.

Осы  жағдайды  келесі  кестеден  көруге  болады (қосымша №1)

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

  Негізгі  көрсеткіштер  кестеден  көргеніміздей   жылдан – жылға артып  отыр. Бұл  серіктестіктің   тұрақты,  әрі  тиімді жұмыс  істеуінің  жемісі  болып  саналады. Серіктестіктің  жер  көлеміне,  мал  басының, нан, сүт  өнімдерінің өсуі  қаржылық  тұрақтылықты арттырып   тиімді жұмыс істеуге  мүмкіндік  беруде.

Серіктестіктің  таза  табысы  келесі  қорларды  құруға   пайдаланылады.

• резевтік (сақтандыру)
• өндірісті  дамыту;
• әлеуметтік  дамытуға;
• тұтынуға;
• премиялар  төлеуге.

Және  басқа  да  қорлар  құрылтайшылардың  шешімінен  құрылады.

 

Кесте 6 Жалпы капитал мен айналым құралының көлемі  мен құрылымы.

Көрсеткіштер  атауы	Көрсеткіштер  мәні (мың  тг)
Жарғылық  қор	10 000 000
Резервтік  капитал	35 936
Қосымша  капитал	331 610
Бөлінбеген  таза  пайда	636 552
Капиталдың  жалпы  саласы	10 436 198

  Айналым  құралдары  өзіндік  жеке  көздерден   өткізу  түсімдерінен  құрылады. Серіктестіктің шығыс  пен  табыс көздері 2012 жылы  жалпы табыс 59% - ға және 17011 мың теңгені құрады.

Жалпы бұл  көрсеткіш  келесі  кестеде  берілген:

 

Кесте 7 Серіктестіктің шығыс пен табыс көздері.

Көрсеткіштер  атауы	Көрсеткіштер  мәні
Табыс, мың теңге	4802769
Жалпы  пайда (мың теңге)	17011
Таза  пайда(бөлінбеген  пайда)(мың тг)	1746
Активтердің  рентабельділігі%	0,01
Өзіндік  капиталдық рентабель  – гі %	0,08
Өнімнің  рентабельділігі (сату) %	22,6
Өткізілім  қоры %	1617

2012 жылы ауыл  шаруашылығы өнімдерін өткізу  қызметтерінен түскен  табыс мөлшері 1% - ға  өсіп  отыр.

2012жылы «Асыл Астық»  серіктестігі үшін  дамуында  табысты  жыл  болып  табылады. Табыстың  көп  бөлігін  егінді  өткізуден  түскен түсімдер  құрайды. Соның ішінде  бидайды  өткізу 11836  млн. тг  құрайды.

Ал  шығын  бөлігі келесі  кестеде  көрініс  тапқан (қосымша №2)

2011 жыл  бойынша  шығын  көлемі  табыс  көлемінен  неғұрлым  төмен  болып  серіктестікке пайда  әкеледі.

Жалпы  2011 жылғы шығын  құрылымына  қарағанда  2012 жылдың шығын құрылымы анағұрлым пайдамен шықты.  Бұл келесі кестеден  орын  тапқан.

Кесте 8 Шаруашылық  қызметтер  бойынша  шығындар.

 

Көрсеткіштер  атауы	Шығындар	Өнімді  шығару	Нәтиже
			+	-
Егіншілік	16768000	18681000	1913000	-
Мал  шаруашылығы	3503435	2105435	-	1398397
Дока  нан	1979172	2293491	314319
М/ теп	6333264	6708051	374787
Қант қызылшасы	5573000	6720000	1147000
Басқа да	6240000	6384100	144000
			3893,0-1398,0
			= 2495,0

 

Жалпы бұл  кестеде  серіктестіктің  2011 жылға қарағанда табысты аяқтағанын көреміз. Оған себеп егін, мал шаруашылығындағы  өнімнің жоғары  беруі болып   табылады.

Серіктестік  қызметінде  қаржылық  экономикалық  ахуал  жылдан – жылға  жақсаруда. Бұл  жыл  аяғындағы  2495,0 мың теңге  табыспен аяқтағанын  себебі  ретінде  көрініс  табады. Егін  шаруашылығы  өнімдері  сапалы  әрі  қуаттылығы  жоғары бидай алуға мүмкіндік туғызады.

Серіктестіктің  экономикалық  шаруашылығы  қызметін  келесі  диаграммадан  көре  аламыз. (%  шамасымен)

 

3 сурет. Серіктестіктің   экономикалық  шаруашылық  қызметінің бағыттары.

Осы  диаграммадан  көріп  отырғанымыздай   серіктестіктің  негізгі  қызметін  егін  шаруашылығы  құрайды.  Бұл  серіктестіктің  табысының  56% - ын  құрап  өзге  қызметтерді  жүргізуге  себепші  саналады.

Жалпы «Асыл Астық»  ЖШС – сы егінді  800га  жерге  егіп,  одан  жылына  1500тн бидай алады.

«Асыл Астық»ЖШС – інің  негізгі  қызметінің жартысынан астамын  бидай  (егін шаруашылығы) құрайтындықтан, одан  түсетін  түсімдер  де  2011 жылғы көрсеткіш бойынша жоғары  болды. Атап  айтар болсақ оның  шамасы 2 млн теңгеге  тең  болды. Енді  бұны  келесі  суреттегі   графиктермен  көре  аламыз.

4 сурет. Егін  шаруашылығынан  түскен түсімдердің динамикасы.

 

Ал  серіктестіктің  өзге  қызмет  түрлерінен түсетін түсім,  яғни  мал  шаруашылығы, наубайханалық, сүт  өнімдерін  дайындау  мен өсімдік  өсіру  сияқты  қызметтерден  түсетін  түсім  келесі  графикте  бейнеленген.

          

5 сурет. Негізгі қызмет  түрлерінен  түсетін түсімдердің динамикасы.

Ауыл  шаруашылығы   саласындағы «Асыл Астық»  ЖШС – нің пайда  мен  залал  динамикасы  келесі  суретте  орын  алады.

 

                                   І – залал                     ІІ – пайда

6 сурет. Пайда мен залал динамикасы (млн тг)

 

  Серіктестік  қазіргі  күнде  табысты  жұмыс  істеп, өндірілен өнімді  тиімді  бағамен  өткізуге  аса зор мән беруде. Бұл 2011 жыл серіктестіктің  өмір  сүру  уақыттағы табысты жыл болды десе де  болады.

Бұны «Асыл Астық» ЖШС – інің  2012ж ыл  және 2013 жылдарға  жасалған  күтілетін  есебінен  көрсетуге  болады. Жалпы бұл  көрсеткіштер  бойынша  табысты  аяқтауға  мүмкіндік беріп  отырады. Төмендегі  кестелерде  2012 – 2013 жылғы  күтілетін  есептерді  салыстырсақ.