Шағын және орта бизнестің мәні, экономикалық негізі

2. Қазақстан Республикасында шағын және орта бизнестің дамуын экономикалық талдау

2.1 Қазақстан Республикасында шағын және орта бизнестің даму тенденциясы

Енді жоғарыда айтылғандардың барлығын белгілі бір көрсеткіштер арқылы сипаттасақ, келесідей сандық даму серпінін байқауға болады:

Кесте 1

Тіркелген шағын бизнес субьектілері бойынша 2009 жылғы мәліметтерді базистік жыл деп келесі жылдармен салыстырғанда,  олардың өсім қарқыны мынадай: 2010 жылы тіркелген шағын бизнес субьектілері 23,668 пайызға артты, ал 2011 жылы – 48,036 пайызға артты, 2012 жылы – 75,933 пайызға артты. Ал егер бұл көрсеткіштерді тізбектеп қарастырсақ, өсім қарқыны мынадай: 2010 жылмен салыстырғанда 2011 жылы тіркелген шағын бизнес субьектілерінің саны  19,704 пайызға артты, 2012 жылды 202011 жымен салыстырғанда өсім қарқыны 18,844 пайызға артты

Енді тіркелген шағын кәсіпорындар бойынша 2009 жылғы мәліметтерді базистік жыл деп келесі жылдармен салыстырғанда, олардың өсім қарқыны мынадай: 2010 жылы тіркелген шағын кәсіпорындар 14,427 пайызға артты, ал 2011 жылы – 27,986 пайызға артты, 2012 жылы – 41,988 пайызға артты. Ал егер бұл көрсеткіштерді тізбектеп қарастырсақ, өсім қарқыны мынадай: 2010 жылмен салыстырғанда 2011 жылы тіркелген шағын кәсіпорындар саны 11,849 пайызға артты,  2012 жылды 2011 жылмен салыстырғанда өсім қарқыны 10,940 пайызға артты.

Тіркелген жеке кәсіпкерлер бойынша 2009 жылғы мәліметтерді базистік жыл деп келесі жылдармен салыстырғанда, олардың өсім қарқыны мынадай: 2010 жылы тіркелген жеке кәсіпкерлер 36,709 пайызға артты, ал 2011 жылы – 80,883 пайызға артты, 2012 жылы – 123,1 пайызға артты. Ал егер бұл көрсеткіштерді тізбектеп қарастырсақ, өсім қарқыны мынадай: 2010 жылмен салыстырғанда 2011 жылы тіркелген жеке кәсіпкерлер 32,321 пайызға артты, 2012 жылды 2011 жылмен салыстырғанда өсім қарқыны 23,339 пайызға артты.

Тіркелген шаруа қожалықтары бойынша 2009 жылғы мәліметтерді базистік жыл деп келесі жылдармен салыстырғанда, олардың өсім қарқыны мынадай: 2010 жылы тіркелген шаруа қожалықтар саны 15,798 пайызға артты, ал 2011 жылы – 25,446 пайызға артты, 2012 жылы – 47,917 пайызға артты. Ал егер бұл көрсеткіштерді тізбектеп қарастырсақ, өсім қарқыны мынадай: 2010 жылмен салыстырғанда 2011 жылы тіркелген шаруа қожалықтар саны 8,331 пайызға артты, 2012 жылды 2011 жылмен салыстырғанда өсім қарқыны 17,912 пайызға артты.

Шағын бизнестің жұмыс істеп  тұрған субьектілері бойынша  2009 жылғы мәліметтерді базистік жыл деп келесі жылдармен салыстырғанда, олардың өсім қарқыны мынадай: 2010 жылы тіркелген жұмыс істеп тұрған субьектілер саны 26,576 пайызға артты, ал 2011 жылы – 49,053 пайызға артты, 2012 жылы – 71,978 пайызға артты. Ал егер бұл көрсеткіштерді тізбектеп қарастырсақ, өсім қарқыны мынадай: 2010 жылмен салыстырғанда 2011 жылы тіркелген 17,757 пайызға артты, 2012 жылды 2011 жымен салыстырғанда өсім қарқыны 15,380 пайызға артты.

Енді жұмыс істеп тұрған шағын кәсіпорындар бойынша  2009 жылғы мәліметтерді базистік жыл деп келесі жылдармен салыстырғанда, олардың өсім қарқыны мынадай: 2010 жылы  жұмыс істеп тұрған шағын кәсіпорындар саны 12,629 пайызға артты, ал 2011 жылы – 20,796 пайызға артты, 2012 жылы – 33,454 пайызға артты. Ал егер бұл көрсеткіштерді тізбектеп қарастырсақ, өсім қарқыны мынадай: 2010 жылмен салыстырғанда 2011 жылы жұмыс істеп тұрған шағын кәсіпорындар 7,251 пайызға артты, 2012 жылды 2011 жылмен салыстырғанда өсім қарқыны 10,478 пайызға артты.

Жұмыс істеп тұрған жеке кәсіпкерлер бойынша 2009 жылғы мәліметтерді базистік жыл деп келесі жылдармен салыстырғанда, олардың өсім қарқыны мынадай: 2010 жылы тіркелген 42,627 пайызға артты, ал 2011 жылы – 80,712 пайызға артты, 2012 жылы –108,074 пайызға артты. Ал егер бұл көрсеткіштерді тізбектеп қарастырсақ, өсім қарқыны мынадай: 2010 жылмен салыстырғанда 2011 жылы жұмыс істеп тұрған жеке кәсіпкерлер 26,702 пайызға артты, 2012 жылды 2011 жылмен салыстырғанда өсім қарқыны 15,141 пайызға артты.

Жұмыс істеп тұрған шаруа қожалықтары бойынша 2009 жылғы мәліметтерді базистік жыл деп келесі жылдармен салыстырғанда, олардың өсім қарқыны мынадай: 2010 жылы тіркелген 17,644 пайызға артты, ал 2011 жылы – 32,057 пайызға артты, 2012 жылы – 57,846 пайызға артты. Ал егер бұл көрсеткіштерді тізбектеп қарастырсақ, өсім қарқыны мынадай: 2010 жылмен салыстырғанда 2011 жылы жұмыс істеп тұрған 12,251 пайызға артты, 2012 жылды 2011 жылмен салыстырғанда өсім қарқыны 19,528 пайызға артты.

Өсім қарқынын көріп отырғанымыздай, тіркелген кәсіпорындар саны жұмыс істеп тұрған кәсіпорындар санынан алты еседен астам , яғни саны көп, сапасы төмен деген сөз. Сондай-ақ жеке кәсіпкерлер, кәсіпорындар мен шаруа қожалықтары арасында өсім қарқынына байланысты рейтинг жүргізсек, жеке кәсіпкерлердің жылдан жылға өсуі айтарлықтай көлемді, ал одан кейін шаруа қожалықтарының өсуі тез байқалып тұр.

Енді жұмыс істейтін шағын кәсіпорындарды ҚР-ның жеке өңірлеріне бөліп көрсетсек, келесідей:

Кесте 2

Енді әр қаланың өсім қарқынын есептесек, келесідей көрсеткіштерді айыруға болады:

Ақмола өңірі  бойынша, 2009 жылғы мәліметтерді базистік жыл деп келесі жылдармен салыстырғанда,  олардың өсім қарқыны мынадай: 2010 жылы 6,894 пайызға артты, ал 2011 жылы – 21,065 пайызға артты, 2012 жылы – 23,050 пайызға артты. Ал егер бұл көрсеткіштерді тізбектеп қарастырсақ, өсім қарқыны мынадай: 2010 жылмен салыстырғанда 2011 жылы 13,257 пайызға артты, 2012 жылды 2011 жылмен салыстырғанда өсім қарқыны 1,639 пайызға артты.

Ақтөбе өңірі  бойынша, 2009 жылғы мәліметтерді базистік жыл деп келесі жылдармен салыстырғанда, олардың өсім қарқыны мынадай: 2010 жылы 9,799 пайызға артты, ал 2011 жылы – 25,652 пайызға артты, 2012 жылы –43,745 пайызға артты. Ал егер бұл көрсеткіштерді тізбектеп қарастырсақ, өсім қарқыны мынадай: 2010 жылмен салыстырғанда 2011 жылы 14,438 пайызға артты, 2012 жылды 2011 жылмен салыстырғанда өсім қарқыны 14,399 пайызға артты.

Алматы өңірі  бойынша, 2009 жылғы мәліметтерді базистік жыл деп келесі жылдармен салыстырғанда, олардың өсім қарқыны мынадай: 2010 жылы 11,419 пайызға артты, ал 2011 жылы – 18,453 пайызға артты, 2012 жылы – 18,712 пайызға артты. Ал егер бұл көрсеткіштерді тізбектеп қарастырсақ, өсім қарқыны мынадай: 2010 жылмен салыстырғанда 2011 жылы 6,312 пайызға артты, 2012 жылды 2011 жылмен салыстырғанда өсім қарқыны 0,219 пайызға артты.

Атырау өңірі  бойынша, 2009 жылғы мәліметтерді базистік жыл деп келесі жылдармен салыстырғанда, олардың өсім қарқыны мынадай: 2010 жылы 38,982 пайызға артты, ал 2011 жылы –72,395 пайызға артты, 2012 жылы – 94,311 пайызға артты. Ал егер бұл көрсеткіштерді тізбектеп қарастырсақ, өсім қарқыны мынадай: 2010 жылмен салыстырғанда 2011 жылы 24,041 пайызға артты, 2012 жылды 2011 жылмен салыстырғанда өсім қарқыны 12,712 пайызға артты.

Шығыс қазақстан  өңірі бойынша, 2009 жылғы мәліметтерді базистік жыл деп келесі жылдармен салыстырғанда, олардың өсім қарқыны мынадай: 2010 жылы 17,045 пайызға артты, ал 2011 жылы – 15,507 пайызға артты, 2012 жылы – 25,192 пайызға артты. Ал егер бұл көрсеткіштерді тізбектеп қарастырсақ, өсім қарқыны мынадай: 2010 жылмен салыстырғанда 2011 жылы 0,94 пайызға кеміді, 2012 жылды 2011 жылмен салыстырғанда өсім қарқыны 8,384 пайызға артты.

Жамбыл өңірі  бойынша, 2009 жылғы мәліметтерді базистік жыл деп келесі жылдармен салыстырғанда, олардың өсім қарқыны мынадай: 2010 жылы 1,443 пайызға артты, ал 2011 жылы – 6,405 пайызға артты, 2012 жылы – 10,699 пайызға артты. Ал егер бұл көрсеткіштерді тізбектеп қарастырсақ, өсім қарқыны мынадай: 2010 жылмен салыстырғанда 2011 жылы 4,890 пайызға артты, 2012 жылды 2011 жылмен салыстырғанда өсім қарқыны 4,036 пайызға артты.

Батыс Қазақстан  өңірі бойынша, 2009 жылғы мәліметтерді базистік жыл деп келесі жылдармен салыстырғанда, олардың өсім қарқыны мынадай: 2010 жылы 13,271 пайызға артты, ал 2011 жылы – 31,293 пайызға артты, 2012 жылы – 41,234 пайызға артты. Ал егер бұл көрсеткіштерді тізбектеп қарастырсақ, өсім қарқыны мынадай: 2010 жылмен салыстырғанда 2011 жылы 15,911 пайызға артты, 2012 жылды 2011 жылмен салыстырғанда өсім қарқыны 7,570 пайызға артты.

Қарағанды өңірі бойынша, 2009 жылғы мәліметтерді базистік жыл деп келесі жылдармен салыстырғанда, олардың өсім қарқыны мынадай: 2010 жылы 13,955 пайызға артты, ал 2011 жылы – 12,851 пайызға артты, 2012 жылы – 14,697 пайызға артты. Ал егер бұл көрсеткіштерді тізбектеп қарастырсақ, өсім қарқыны мынадай: 2010 жылмен салыстырғанда 2011 жылы 0,96 пайызға кеміді, 2012 жылды 2011 жылмен салыстырғанда өсім қарқыны 1,635 пайызға артты.

Қостанай  өңірі бойынша, 2009 жылғы мәліметтерді базистік жыл деп келесі жылдармен салыстырғанда, олардың өсім қарқыны мынадай: 2010 жылы 14,687 пайызға артты, ал 2011 жылы –15,261 пайызға артты, 2012 жылы – 24,268 пайызға артты. Ал егер бұл көрсеткіштерді тізбектеп қарастырсақ, өсім қарқыны мынадай: 2010 жылмен салыстырғанда 2011 жылы 0,5 пайызға артты, 2012 жылды 2011 жылмен салыстырғанда өсім қарқыны 7,814 пайызға артты.

Қызылорда өңірі бойынша, 2009 жылғы мәліметтерді базистік жыл деп келесі жылдармен салыстырғанда, олардың өсім қарқыны мынадай: 2010 жылы 13,500 пайызға артты, ал 2011 жылы – 24,137 пайызға артты, 2012 жылы – 37,288 пайызға артты. Ал егер бұл көрсеткіштерді тізбектеп қарастырсақ, өсім қарқыны мынадай: 2010 жылмен салыстырғанда 2011 жылы 9,371 пайызға артты, 2012 жылды 2011 жылмен салыстырғанда өсім қарқыны 10,593 пайызға артты.

Маңғыстау өңірі бойынша, 2009 жылғы мәліметтерді базистік жыл деп келесі жылдармен салыстырғанда, олардың өсім қарқыны мынадай: 2010 жылы 22,162 пайызға артты, ал 2011 жылы – 28,882 пайызға артты, 2012 жылы – 46,061 пайызға артты. Ал егер бұл көрсеткіштерді тізбектеп қарастырсақ, өсім қарқыны мынадай: 2010 жылмен салыстырғанда 2011 жылы 5,5 пайызға артты, 2012 жылды 2011 жылмен салыстырғанда өсім қарқыны 13,328 пайызға артты.

Павлодар  өңірі бойынша, 2009 жылғы мәліметтерді базистік жыл деп келесі жылдармен салыстырғанда, олардың өсім қарқыны мынадай: 2010 жылы 15,705 пайызға артты, ал 2011 жылы – 18,793 пайызға артты, 2012 жылы – 13,694 пайызға артты. Ал егер бұл көрсеткіштерді тізбектеп қарастырсақ, өсім қарқыны мынадай: 2010 жылмен салыстырғанда 2011 жылы 2,669 пайызға артты, 2012 жылды 2011 жылмен салыстырғанда өсім қарқыны 4,29 пайызға кеміді.

Солтүстік Қазақстан өңірі бойынша, 2009 жылғы мәліметтерді базистік жыл деп келесі жылдармен салыстырғанда, олардың өсім қарқыны мынадай: 2010 жылы 14,143 пайызға артты, ал 2011 жылы – 16,184 пайызға артты, 2012 жылы – 29,33 пайызға артты. Ал егер бұл көрсеткіштерді тізбектеп қарастырсақ, өсім қарқыны мынадай: 2010 жылмен салыстырғанда 2011 жылы 1,787 пайызға артты, 2012 жылды 2011 жылмен салыстырғанда өсім қарқыны 11,315 пайызға артты.

Оңтүстік Қазақстан өңірі бойынша, 2009 жылғы мәліметтерді базистік жыл деп келесі жылдармен салыстырғанда, олардың өсім қарқыны мынадай: 2010 жылы 7,8 пайызға кемиді, ал 2011 жылы – 0,84 пайызға кемиді, 2012 жылы – 19,729 пайызға артты. Ал егер бұл көрсеткіштерді тізбектеп қарастырсақ, өсім қарқыны мынадай: 2010 жылмен салыстырғанда 2011 жылы 7,542 пайызға артты, 2012 жылды 2011 жылмен салыстырғанда өсім қарқыны 20,751 пайызға артты.