Ауадағы механикалық қоспалар

Мазмұны

 

 

Кіріспе.............................................................................................................	3
І.  Әдебиетке шолу.........................................................................................	4
ІІ. Негізгі бөлім..............................................................................................	8
2.1  Ауа туралы жалпы  түсінік.....................................................................	8
2.2  Атмосфералық қысым............................................................................	9
2.3  Ауа ылғалдылығы  және қозғалысы......................................................	10
2.4  Аэроиондау және  ауаның газдық құрамы............................................	13
2.5  Ауадағы механикалық қоспалар............................................................	15
2.6  Мал қора ауасындағы  зиянды газдарды азайту...................................	17
2.7  Мал қора ауасын санитарлық-гигиеналық бағалау............................	21
III. Қорытынды..............................................................................................	24
IV.  Пайдаланылған әдебиеттер....................................................................	25

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

  Қазақстан Республикасының нарық экономикасына мал шаруашылығының  тигізетін әсері елеулі. Экономиканың даму барысында басты мақсат малды бағып-күтудегі табыстарға қол жеткізу. Бұл ретте мал шаруашылығын дамытудың, оның өнімділігін арттырудың және малдың денсаулығын сақтаудың бірден-бір кепілі –шаруашылық жағдайында зоогигиеналық талаптарды, ветеринарлық-санитариялық нормалар мен ережелерді қатаң сақтау.

Жануарлар гигиенасы  – мал денсаулығын қорғау жөніндегі  негізгі жайттарды игеру, аурулардың алдын алу малдың өнімділігін көтеру мәселелерін  дұрыс жолға қою жағын терең зерттейді. Әсіресе, сыртқы ортаны зерттеп, оны малға зиянсыз және қолайлы ету – зоогигиена үшін басты мәселе.

Малдың денсаулығын  сақтауда ауаның алатын орны ерекше. Ауаны  гигиеналық тұрғыдан бағалауда оның мына төмендегі көрсеткіштері еске алынуы керек: физикалық қасиеттері (температура, ылғалдылық, қысым және т.б.), химиялық құрамы (тұрақты компаненттері және бөтен газдар), механикалық құрамы (шаңның, ыстың және т.б. болуы) және бактериялық ластануы (микробтардың болуы). Ауаның қасиеттері мен көрсеткіштерінің шектен тыс ауытқуы мал организміне тікелей әсер етіп, оның өнімділігін едәуір азайтып ауруға шалдықтырады.

Менің курстық жұмысымның мақсаты - ауаның мал организміне сан түрлі әсерлерімен оның көрсеткіштерінің қалыпты, әрі малға ыңғайлы сақтау.

Міндеті:

1. Ауа туралы жалпы түсінік беру;
2. Атмосфералық қысымды анықтау;
3. Ауа ылғалдылығы және қозғалысын анықтау;
4. Аэроиондау және ауаның газдық құрамын анықтау;
5. Ауадағы механикалық қоспаларын анықтау;
6. Мал қора ауасындағы зиянды газдарды азайту;
7. Мал қора ауасын санитарлық-гигиеналық бағалау.

Ауа- мал тіршілігі өтетін және олар үнемі қарым-қатынаста болатын сыртқы орта. Ауа тыныс алуға ең қажетті оттегінің көзі, организмнің басқа да функцияларына әсер етеді. Ауа мал тіршілігіне аса қажет және биосфераның маңызды элементі болып табылады. Биосфераға - атмосфераның төменгі бөлігі-бүкіл гидросфера және тірі организм қоныстанған, жер литосферасының үстіңгі қабаты кіреді. Оған В.И. Вернадский «тірі зат-тіршілік ететін аймақ» деген анықтама берген.

 

 

 

 

 

І. Әдебиетке шолу

 

В.И. Гершунның айтуынша, ауа деп атмосфераны құрайтын газдар қоспасын айтамыз. Тропосфераның төменгі қабатындағы ауаның орташа құрамы тұрақты және белгілі көлеммен, салмақтық пайызбен белгіленеді. Жоғарылаған сайын ауаның сиреуіне байланысты әрбір газдың құрамы мен мөлшері және оның парциалдық қысымы төмендейді. Мысалы, оттегінің шоғырлануы теңіз деңгейінде 229 г/м болса, 15 км биіктікте-шамамен 15 г/ м , парциалдық қысым тиісінше 21,3 және 2,5 кПа (160 және 8,0 мм). Орта өнімді сиыр 1 сағат ішінде шамамен 2,5 м ауа пайдаланады [1].

А.Б. Кузнецов ауаның жер бетіндегі қабатының иондалу негізінде ғарыштық сәулелер мен радиоактивтік сәулелердің шағылысуларының әсерінен болады. Сонымен қатар ауада иондар су шашырағанды (құлама суда, су атқылағанда) газдың сиректелуі әсерінен, ультракүлгін сәулелерінің ықпалымен де пайда болады. Аталған себептердің салдарынан молекула немесе бірнеше сыртқы электрондар бөлініп шығады. Бос электрон бірден теріс зарядтала отырып, бейтарап молекулаға қосылада да қалғандары оң зарядталады. Электрон, көбінесе оттегін қабылдайды. Сондықтан да негізгі теріс аэроион оттегі болып табылады. Мұндай дара мономолекулалы иондар мәңгілік емес. Оларға газдың бейтарап молекуласы қосылып, элементарлы заряды анағұрлым тұрақты компоненттері қосылғандықтан жеңіл немесе жылдам иондар деп аталады [2].

Н.Т. Кәдіров мағлұматы бойынша мал қораларының жоғары ылғалдылығына қарсы мынандай шаралар жүргізу қажет: мал қораларын жобалағанда және салғанда құрылыс материалдарын дұрыс таңдау, оларды пайдалану кезінде зоогигиеналық талаптарды сақтау, құрғақ сабаннан төсеніш төсеу (сонда салыстырмалы ылғалдылық 8-12%-ға азаяды), сөндірілмеген әк қолдану (салыстырмалы ылғалдылық 6-10%-ға төмендейді), асыл тұқымды мал шаруашылықтар мен мал өсіретін өндірістерде малды қыста серуендетіп, жазда жайылымға шығарған дұрыс [3].

А.Б. Бәшірова ауа қозғалысы топырақтың, содан соң оған жақын ауа массасының біркелкі қызбауының салдарынан болатын құбылыс. Мәселен, ауаның жылырақ массалары жоғары көтеріледі де, ал олардың орнын температурасы төмен жылжыған тасқындары басуға тырысады. Жылжи отырып олар өздерінің жылдамдықтары мен бағытын өзгертеді. Мұндай қозғалыс ауаның турбалентті құйынды қозғалысы деп аталады. Оны құйын, жел кезінде бақылауға болады. Ауаның жер бетіне параллель тегістіктегі қозғалысын жел деп атайды [4].

Р.К. Ставровский мал қора-жай ауасының құрамын жақсарту үшін ондағы үлкен көлемдегі көмірқышқыл газын төмендету, онда аммиак пен күкіртті сутегінің жиналуын жою мен алдын алу шараларын жүргізеді. Зиянды газдарды азайту үшін малдардың төсеніштерін күнделікті ауыстырып тұру керек немесе қалың қамыс (сабан) немесе ағаш ұнтағы сияқты төсеніштерді пайдалану, мал жататын орынның тазалығын сақтау, жөнделген жақсы жұмыс істейтін канализация мен желдету жүйесін пайдалану (малды қора-жайда дұрыс, қысылыспайтындай орналастыру). Әсіресе, еденнің ешқандай саңылаусыз және еден астында кеңістік қалмауына ерекше көңіл аударады, себебі еден асты саңылауынан кіретін аммиак қосындысы қора-жай ауасынан 80 есе немесе одан да жоғары дәрежеде ластауы мүмкін деген [4].

        В.И. Наурызбаев “Ветеринарлық гигиена” мәліметтері бойынша Атмосфералық қысымның шамасы сол ортаның теңіз деңгейінің биіктігімен өлшенеді. Теңіз деңгейінде және температура 0 С кезінде атмосфералық қысым сынап бағанасымен 760 мм. Бұл қалыпты барометрлік қысым болып есептеледі. Атмосфералық қысым сонымен қатар метеорологиялық шаруашылықта басқада өлшемдермен өлшенеді. Атап айтқанда, Бармен (б) немесе миллибармен (мб) және Паскальмен. Атмосфералық қысымның ауытқуы ауаның өзгеруіне себеп болады. Ол қысым жоғары болса, әдетте ауа райы да жақсы болып тұрады, ал төмендесе-күн бұлттанып, жауын-шашын болып, тұман түсіп, жел соғады [5].

Ж.Б. Мырзабеков атмосфералық қысым мен оттегінің парциалды қысымның азаюы орталық нерв жүйесінің жоғарғы бөлігінде жылдам байқалады. 2 км биіктікте иттердің тежеу процесі, ал 5 км биіктікте шартсыз рефлекстері мүлде жойылып, қозғалу қызметі бұзылады. Тауға бірте-бірте баяу көтерілсе мал атмосфералық қысымының төмендігіне жақсы бейімделіп, биік таулы жерде ұзақ уақыт жүре алады деген [7].

А.Е. Испенков мал организмінің тау жағдайына бейімделуі өкпе желдетілуінің, эритроциттер санының және гемоглобин мөлшерінің (айналмалы қан салмағы) ұлғаюына көп байланысты [8].

Г.К. Волков айтуы бойынша атмосфералық жауын-шашын — ауа райы мен климат элементтерінің бірі; жер (немесе су) бетіне бұлттан жауатын не оның бетіне су буының қойылуы салдарынан тікелей ауадан белініп шығатын қатты немесе сұйық күйіндегі су. Бұлттардан жауатын атмосфералық жауын-шашынның ішінде мыналарды айырады: қарлы жаңбыр, соқта қар, жаңбыр, түйіршік қар, қиыршың қар, қиыршық мұз, бұршаң тағы басқалар. Жер беті мен нәрселерге ауадан бөлініп түсетін атмосфералық жауын-шашынның мынадай түрлері болады: шың, қырау, қылау, көкмұз (ожеледь). Бұлттардан бөлініп шыгатын атмосфералық жауын-шашын негізгі үш топқа бөлінеді: аң жауын, нөсер, сірікпе. Нөсер күйінде жауатын атмосфералық жауын-шашынның алдында нажағай ойнайды. Атмосфералық жауын-шашынның мөлшері жауған су қабатының қалыңдығын көрсететін миллиметрмен өлшенеді [9].

А. А. Абдрахманованың айтуы бойынша  атмосфералық жауын-шашын жер бетіне біркелкі жаумайды. Ол атмосфераның жалпы циркуляциясының жүйесінде белгілі бір жердің алатын географиялық орнына, теңіздің жақындығына немесе қашықтығына, рельефке (таулар өздерінің жел жақ беткейлерінде ылғалды көбірек ұстап қалады) байланысты. Жер шарында жауын-шашын ең көп жауатын жер Үндістандағы Черрапунджи деген жер; мұнда 12 600 лшге дейін жаңбыр жауады, Сахара тағы басқалар. шөлдерде бірнеше жыл ішінде жаңбыр тіпті жаумайтын да кездер болады [10].

Д.С. Гниломедов айтуы бойынша    ауыл шаруашылығында кейінгі 30-40 жыл бойы өсімдіктерді қорғау жəне минеральдық тыңайтқыш үшін пестицидтерді жиі қолданып жүр. Олар ұшақпен шашқанда ұнтағы желмен ұшып, ауа мен суды, топырақты ластандырады. Сондықтан да мұндай препараттарды есеппен, дұрыс қолдану қажет [10].

      Р.К.Туякованың Мал шаруашылығы кешендері атмосфераны күкіртті сумен, аммиакпен, микрофлорамен ластайды [11].

Б.М. Муслимов коммуналдық-тұрмыстық шаруашылық та да от жағу, пеш түтіні, үй маңындағы қоқысты уақытымен жинамау, қоқыс төгетін жерді ретке келтіріп отырмау да атмосфераны бүлдіреді деп еңбектерінде жазған[12].

          А.С. Ақбасованың мәліметтері бойынша жер миллиондаған ұсақ бөлшектерден құралған атмосферамен қоршалған.Ол Күннен Жерге келетін жарық тасқынын миллиондаған ұсақ сəулелерге ажыратады. Атмосфера парниктегі шыны сияқты роль атқарады. Ол күн сəулесін жылдам өткізеді, жер бетіндегі жылуды сақтап қалады [13].

С.К. Кенесбаеваның пікірінше мал қора-жайы ауасының газ құрамын жақсарту немесе жеке улы газдардың қалыптан тыс көбеюінің алдын алу үшін мал өсіретін фермадағы еңбекті дұрыс ұйымдастыру қажет [14].

Ф.А. Соловьев еңбектерінде атмосфера — жердің температурасының ауытқып тұруына да ықпал етеді. Жердің алғашқы атмосферасы сутегінен, метаннан, аммиактан, су буларынан жəне гелий, неон сияқты инертті газдардан құралған. Жерде тіршіліктің пайда болуымен байланысты бұрынғы газдарға жер қойнауынан жəне өсімдіктерден бөлінген күкіртті сутегі мен көмір қышқыл газдарымен толықты. Сөйтіп, екінші атмосфера пайда болды. Алғашқы микроорганизмдер бірте-бірте сутегін, метанды, аммиакты, күкіртті сутегіназайта түсті. Содан барып атмосфераның газ құрамының өзгеруі, оның оттегіментолығуы бірыңғай саланы екіге — өсімдіктер мен жануарларға бөлді.

Атмосфераның  қазіргі газ құрамы биосфераның  көп жылғы

эволюциясының (дамуының) нəтижесі. Организм қазір оған бейімделіп алды, енді газ құрамының кез келген өзгерісі олардың өмір сүру жағдайына əсеретпей қоймайды [15].

Б.В. Ходанович қора-жай ауа ортасын белгілі бір оптимальды деңгейде ұстау және сақтау үшін оны объективтік көрсеткіштері бойынша бағалайды. Ауа ортасын бағалау үшін қолданылатын негізгі көрсеткіштерге: температура, ылғалдылық, ауа қозғалысының жылдамдығы, көмірқышқыл, аммиак, күкіртті сутегі, сонымен қатар қора-жайдың табиғи жарықталынуы жататынын айтты [16].

А.Б. Лебедев мәліметі бойынша мал қора ауасындағы салыстырмалы ылғалдылықты бақылап отырудың маңызы өте зор. Оның деңгейі ауаның су буымен (судың газ түрінде болуы) қанығу дәрежесімен мал терлегенде оның қаншалықты қосымша ылғалды қабылдай алатын мүмкіндігін көрсетеді [17].

Х.С. Жұмабеков ластанған ауа адам организміне, денсаулығына кері əсерін тигізеді, бас айналдыратын заттар улаңдырады.

Таза ауа  өнеркəсіп үшін де, əсіресе вакциналар, антибиотиктер шығаруға, жартылай өткізгіштер мен дəл аспаптар жасауға қажет деген [18].

Б. К. Толысбаев мәліметтері  бойынша ауаның жер бетіндегі қабатының иондалу негізінде ғарыштық сәулелер мен радиоактивтік сәулелердің шағылысуларының әсерінен болады. Сонымен қатар ауада иондар су шашырағанды (құлама суда, су атқылағанда) газдың сиректелуі әсерінен, ультракүлгін сәулелерінің ықпалымен де пайда болады. Аталған себептердің салдарынан молекула немесе бірнеше сыртқы электрондар бөлініп шығады. Бос электрон бірден теріс зарядтала отырып, бейтарап молекулаға қосылада да қалғандары оң зарядталады. Электрон, көбінесе оттегін қабылдайды. Сондықтан да негізгі теріс аэроион оттегі болып табылады [19].

В.В. Хромцов мал қора-жайының ауа ортасын гигиеналық тұрғыдан бағалағанда негізгі және шешуші мәні: температурасын анықтау, салыстырмалы ылғалдылық және ауа қозғалысының жылдамдығын тексеруге байланысты екенін дәлелдеген [20].

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІ. Негізгі бөлім

2.1. Ауа туралы жалпы түсінік

 

Ауа – жер атмосферасын құрайтын табиғи газдар қоспасы: азот (78,09%), оттек (20,95%), инертті газдар (0,94%), көмірқышқыл газ (0,03%). Тығыздығы 1,2928 г/л, суда ерігіштігі 29,18 см3/л; Ауа – жер атмосферасын құрайтын табиғи газдар қоспасы: азот (78,09%), оттек (20,95%), инертті газдар (0,94%), көмірқышқыл газ (0,03%). Тығыздығы 1,2928 г/л, суда ерігіштігі 29,18 см3/л; Жердің ендігіне байланысты ауадағы су буының орташа мөлшері 0,2-ден 2,6%-ға дейін барады, ауа массасының 4/5-іне жуығы тропосферада шоғырланады; атмосфераның жоғары қабаттарында гелий мен сутек басым болады.

Ауа массалары – тропосфераның көлбеу бағытта біртұтас болып қозғалатын ірі, біртекті бөліктері. Белдемдік орнына байланысты: арктикалық (Оңт. жарты шарда – антарктикалық), қоңыржай белдеулік, тропиктік және экваторлық болып негізгі 4 түрге бөлінеді. Әрқайсысының өзіне тән температурасы, ылғалдылығы, көріну қашықтығы, т.б. ерекшеліктері болады. Бұлардың өзі теңіздік және құрлықтық болып екіге бөлінеді.   Термодинамик сипатына қарай салқын, жылы және жергілікті болып аталады. Салқын тұрақты ауа массалары құрлық үстінде, қыста үлкен антициклон жүйесінде, жер бетінің радиациялық салқындауы нәтижесінде пайда болады. Оған Сібір антициклонында қалыптасатын Саха (Якутия) үстіндегі құрлықтық ауа массасы жатады. Ол Қазақстан климатына (әсіресе қыста) елеулі ықпал жасайды. Қыс кезінде Сібір антициклонының әсерінен ауаның жоғарыдан төмен қозғалуына байланысты бұлт азайып, жер беті суып, аязды ауа райы қалыптасады. Сондықтан оны «Сібір қысы» деп атайды. Жазда Орт. Азия аумағы үстінде орнығатын тропиктік ауа массасы темп-расы жоғары, өте құрғақ ауа райын қалыптастырады. Оны «Азиялық жаз» деп атайды. Ауа массалары - белгілі бір жалпы қасиеттері бар және материктер мен мұхиттардың үлкен бөліктері бойынша влшенетін тропосфераның біртекті бөлігі; біртекті төселме беттің үстінде біртекті радиациялық жағдайда қалыптасады.