Зейнетакы

Зейнетақы қорлары  БВУ салымдарында орналасу мерзімі 3 айдан аспауы тиіс. Зейнетақы қорларын БВУ салымдарына 3  жылға дейін орналасу мерзімін көбейту.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ҚОРЫТЫНДЫ

 

 

Тәуелсіз Қазақстанның экономикалық өзгерістерінде жинақтаушы зейнетақы жүйесі асыл игілігі болғанын сенімді түрде айта аламыз. Жаңа жүйенің енгізілуі халықтың әлеуметтік проблемаларын шешуге мемлекеттің ыңғайын өзгертіп және әрқайсысымызға ертеңгі күнге сенімділігімізді бекітті.  Республиадағы азаматтардың зейнетақылық жинақтарының арқасында елімізде қаржы нарығын дамытуға үлесін қосқан қаржылық институттар пайда болды. Құнды қағаздар нарығының, қаржы құралдары және т.б. дамуына жағдайлар жасалынды.

Қазақстан Республикасының  жинақтаушы зейнетақы қорларының қызмет тиімділігін арттыруды зерттеу  нәтижесінде зейнетақы жүйесін  басқарудың субъекті мен объекті анықталды. Субъектіде жинақтаушы зейнетақы қорлары, зейнетақы активтерін басқару компаниялары және сақтандыру компаниялары жатады. Объектісінде Қазақстан Республикасының азаматтарының зейнетақы жинақтары жатады. Басқарудың алғашқы рет жалпы және жеке заңдылықтары анықталды. Объективті жеке заңдылықтарына: басқару субъектілерін бөлу заңдылығы, зейнетақы қорын басқару қызметі нәтижесінің заңдылығы, басқару объектісінің трансформациялық заңдылығы жатады.

Информациялық және ақшалай ағым қозғалысы берілген ағымдардың тиімділігі мен қауіпсіздігі туралы қорытынды жасауға мүмкіндік береді. Бірақ осы зейнетақы қорын басқару жүйесінің тиімділігінің негізгі проблемасына знйнетақы төлеуді жүзеге асыру үшін зейнетақы жинағының қызметінен бергі зейнетақы төлемдерінің белгілі механизмі қарастырылмағаны және де кез келген зейнетақы жүйесінің негізгі факторы болып есептелетін зейнетақы ережесінің әдістемесі жасалмағаны дәлел. Бұл басқару жүйесінің тиімділік критериінің  жоқтығымен байланысты.

Қазіргі кездегі зейнетақылық жинақтау жүйесінің дамуы маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Зейнетақы активтерін инвестициялау үшін керек қаржылық құрал проблемасы қиындығы жағынан алда тұр. Осы уақытта елдің экономикасы «ұзақ» ресурстарды қажет етеді. Осыған байланысты ағымды жылда қаржылық құралдар тапшылығын шешуге арналған бір бірімен байланысты екі бағдарлама жасалды. Олар: жинақтаушы зейнетақы жүйесіне қор нарығының орта қарқынды  даму.

Зерттеу барысында  зейнетақы жүйесінің нарық жағдайындағы ерекшелігі көрсетілген, яғни әр жеке тұлға қарттық шағын өзі қаматамасыз етеді, жалақысының 10 пайызын өзі таңдаған жинақтаушы зейнетақы қорына аударып отырады.

Жинақтаушы  зейнетақы жүйесінің құрылуы  мен функциялануының шетел тәжірибесі зерттелінді, оның ішінде Чили және Польша Қазақстанмен салыстырылып, олардың дамуының жалпы тенденциялары және Қазақстан мен Чили жүргізген зейнетақы реформасы шарттарының ұқсастықтары мен ерекшеліктері көрсетілді. Әр елде жинақтаушы зейнетақы жүйесі әртүлі уақыт кезеңінде құрылғандықтан, оларды белгілі бір уақыт аралығынмен салыстыру мүмкін емес. Сондай-ақ әлемдік тәжірибедегі зейнетақымен қамсыздандырудың үш моделі зерттелінген, олар:

• мемлекеттік;
• аралас;
• жеке.

Зейнетақы активтерін инвестициялық басқару нәтижесі мемлекетік жинақтаушы зейнетақы қорларының инвестициялық портфель құрамында мемлекеттік құнды қағаздар орын алған, ал мемлекеттік емес қорлар портфелі үшін тек еврооблигация күрделі үлес салмағы есебінен ғана емес, сонымен қатар Ұлттық банк, корпоративті облигациялар, шетел эмитенттерінің құнды қағаздары және халықаралық қаржы ұйымдарының активтерінің диверсификациясы тән. Неғұрлым қор үлкен болса, соғұрлым оның инвестициялық мүмкіндігі кең және алынатын инвестициялық кірісі жоғары болады.

Жинақтаушы  зейнетақы қорларының дамуын зерттеу барысында олардың салымшыларының саны, инвестициялық кірісі және жыл сайынғы зейнетақы активтерінің өсімі талданып, сонымен қатар, мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорларының ашық және корпоративті түрлері, олардың айырмашылықтары зерттелінген.

Салымшылар  өз зейнетақыларын дұрыс есептеп, тиімді қорды таңдау үшін келесілерге көңіл  аудару керек:

• қор акционерлеріне
• жарғылық капитал мөлшеріне
• өзіндік капитал мөлшеріне
• салымшылар санына
• зейнетақы активтерінің қызмет түрлеріне
• көрсетілетін қызмет түрлеріне.

Жинақтаушы  зейнетақы қорлар қызметінің нәтижесімен  салыстырмалы талдаудың бірыңғай жүйеісінің болмауы жүргізілген талдаудың  нәтижесінің құндылығын және мәнін  төмендетеді. Сондықтан, жинақтаушы зейнетақы  қорлар қызметінің рейтингтік бағалау  әдімтемесі жасалынған. Республикамыздың зейнетақы жүйесі халықаралық деңгейде функциялануы үшін зейнетақы жүйесіне сақтандыру механизмін енгізу қажет.  Бұл жағдайда сақтандыру компанияларының рөлі зор. Зейнетақы салымдарын сақтандыру – зейнетақы жүйесін жетілдірудің бірден-бір жолы. Кез-келген сақтандыру ұйымдарының міндеті өзінің тұтынушысына қауіп-қатерден сақтандыру қорғанысын орнату. Осы мақсатпен зейнетақыны қосымша сақтандыру тиімді болар еді.

Жинақтаушы  зейнетақы қоры – зейнетақы жарналарын тартудың және төлемдері жөніндегі қызметті, сондай-ақ Қазақстан Республикасының заңдарында белгіленген тәртіппен зейнетақы активтерін инвестициялық басқару жөніндегі қызметті жүзеге асыратын заңды тұлға. Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің басты міндеті қоғамның әр жұмыс істейтін мүшесін келешектегі алатын зейнетақыларын қаржыландыруға тарту және мемлекеттің ішкі қорын зейнетақы жинағы түрінде толықтыру.

Жинақтаушы  зейнетақы жүйесінің даму тенденциясы  дамудың жаңа сапалы кезеңге өтуіне негіз болып отыр. Ол келесі белгілермен сипатталады:

• зейнетақымен қамсыздандыру сферасының демонополизациясы;
• жинақтаушы зейнетақы қорларының бірігуі мен күрделенуі, салымшы санынның көбеюі;
• барлық қорларда салымшыларға қызмет көрсету сапасының жақсаруы;
• салышыларды тартуда қорлар арасындағы бәсекенің күшеюі;
• салымшылар шотындағы зейнетақы жинағының өсуі;
• ЖЗҚ кірісінің өсуі;
• Инвестициялық құралдарының жетіспеуінен мемлекеттік құнды қағаздар нарығында шығын резервтерінің өсуі
• Салымшы санының зейнетақы жинақтарымен қатар өсуі
• Ерікті зейнетақы салымдарының мөлшерінің өсуі.

Жинақтаушы  жүйедегі бұл тенденциялар жаңа әдістері мен болмыс формаларына өтуде  менеджмент. Маркетинг және информациялық  технологияны біріктіре қолдана  отырып негізделеді. Жаңа ұйымдастыру  құрылымы сәйкес бөлімдер арасындағы байланыстарды бөліп көрсетеді. Бұл салымшыларға қызмет көрсету сапасын жоғарылатуға, салымшылардың басқа қорға өтіп кетуін болдырмауды, жаңа салымшыларды тарутға және осыған байланысты зейнетақы қорларының өнімділігін арттыруға мүмкіндік береді.

Зерттеу барысында  бірінші  этапта біз негізінен қор жинадық – олар жүйеге жиналды . Осы жүйеде, қор жинауға 10-15 жылға кірген адамдар әлі  одан шықпаған. Сәйкесінше  олар 5-10 жылдан соң шыға бастайды. Осы уақытқа дейін зейнетақы қоры бойынша төлем жүйесі дұрыс жұмыс істеп тұруы үшін дайындалып қою керек. Бұл  әдістемелік және түсіндірмелі қатаң тәртіпті жұмысты қажет етеді. Зейнеткерлікке шығушылар жиналған ақшаларды  бірден алғысы келеді. Бірақ бұл жағдайда мысалға 25 жыл ескі жүйеде жұмыс істеген адам толық зейнетақыға құқығы бар. 6 жыл жаңа жүйеде  жұмыс істеген ақшаны жаңа жүйеден аласын, бірақ негізгі бөлігі - ескі жүйе бойынша алынады. Мысалға зейнеткерлікке 10 жылдан кейін шығатын адам ескі жүйеде 10 жыл жұмыс істеп, ескі жүйе бойынша зейнетақының жартысын алады, ал бұл көп емес. Егер зейнеткерге жаңа жүйе бойынша жиналған ақшаның бәрін бере салсақ, ол ақшаның бәрін жаратып, ертеңгі күніне ол өзін қамтамасыз ететін қаржы таба алмайды.  Жинақтаушы зейнетақы қорлары қызметі жетілген деп бүгінгі таңдағы салымшылардың біраз бөлігі зейнеткерлікке шығуына байланысты зейнетақы төлемдері бойынша өз міндеттемесін тұрақты орындаған жағдайда айтуға болады.

 

 

 

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

 

 

1. Назарбаев Н.А. Казахстан-2030: Процветание, безопасность и улучшение благосостояния всех казахстанцев. Послание Президента страны народу Казахстана.
1.     Халитова М.М. ,  Сущность модернизации экономики Казахстана на   

    современном этапе //  Каз НУ  им. Аль-Фараби.- Алматы, 2006.- N2.

2.     Э. Боди, А.Кейна, Мароу А.Дж. Принципы  инвестиций. –Москва,     

    2002. - С.26.

3.    Массе П. Критерии и методы оптимального определения    

   капиталовложений. –Москва, 2005.-  С. 97.

4.     Комитет по регулированию деятельности накопительных пенсионных  

   фондов Министерства  труда и социальной защиты населения РК..

   Нормативные правовые акты.- Алматы, -Т.2.- 144 с.

5.     Закон   РК "Об инвестициях"  от 08 января 2003.- N 373-11.
6.     Кейнс Дж. М. Общая теория занятости, процента и денег. Пер. с анг.  

   Москва, 2002.-С.117.

7.    Нурланова Н.К. Формирование и использование инвестиции в экономике  

   Казахстана: стратегия и механизм.-Алматы: Гылым, 2003. -С.27.

8.     ЌР Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы // Егеменді

   Ќазаќстан. 2006, 04 наурыз.

9.     Тулепбаев К. Международный опыт  пенсионного обеспечения // Банки  

   Казахстана. 2006.- N12.-  С.18.

10.     Кенжегузин М.Б.  Казахстанская  модель устойчивого экономического  

   развития (научные  основы построения и  реализации). –Алматы:ИЭ

   МОН РК, 2003 -Т.1. –400 с.

11.     Карагусова Г. Д. Пенсионная система в Республике Казахстан: опыт

   реформирования // Экономист.-2003.- N11.-С.99-103.

12.     Берешов С.и др. Совершенствование методики анализа  уровня жизни  

   населения и расчета ПМ, основанного на  определении  

   продовольственного набора и непродовольственных товаров и услуг

   МПК / Научный отчет НИИ труда.- Алматы, 2007. – 65 с.

13.     Латиноамериканские  пенсионные системы в фактах и цифрах// Рынок

   ценных бумаг Казахстана, 2001.- N8.- С. 24.

14.     Конысбаев А.Т. Зарубежный опыт  пенсионного обеспечения. Алматы:

   Национальная   Высшая  Школа., Государственного Управления при

   Призиденте РК, 2002.

15.     Алибаев А. Накопительная пенсионная система Казахстана: итоги,

   проблемы, перспективы //   Рынок ценных бумаг  Казахстана, 2001.- N8.

16.     Алибаев А. Зарубежный опыт реформирования  пенсионных систем
17.     Рынок ценных бумаг Казахстана, 2003.- N8.-С.22-24.
18.     Социальное  обеспечение  в  странах   Запада (США, Канада и

   Великобритания).- Москва, 1994.-153 с.

19.      Ерошенков  С.  Мировой  опыт реформирования  пенсионных систем//

    Общество и экономика, 2001.- N10.- С. 155-175.

20.      Грудцына Л. Пенсионное обеспечение в зарубежных странах // Адвокат,

    2002.- N 5.-С.77.

21.      Тулепбаев К.М.  Негосударсвенные  пенсионные фонды   // Советы 

    Казахстана.-2002. 8. 02.- N2.-С.9.

22.      Постановление  Правления НБ РК от 29.07.03.- N264 "Об утверждении

    Правил  осуществления деятельности по инвестиционному управлению

    пенсионными активами" (с изменениями, внесенными постановлением  

    Правления НБ РК от 26.12.03г- N488) от 26 декабря 2003г. N488.

23.      Четыркин Е.,Кабалкин С. Мировой  опыт реформирования  пенсионных  

    систем: уроки  для   России // Вопросы экономики-2000.- N8. - С.154.

24.      Аналитичекая записка «О состоянии накопительной пенсионной  

    системы в Казахстане» 2008 г.