Кәсіпорында еңбекақы төлеу есебін ұйымдастыру

     Б_ғ = ТМ сағ / НӨ;

     мұнда   ТМ сағ – жұмыс разрядына сәйкес сағаттық тарифтік мөлшерлеме;

     НӨ - бір сағаттағы өндірім нормасы;

     Б_ғ = 175,4 теңге / 10 = 17,54 теңге;

     2.Мына  формуланы қолданып, жұмысшының  бір айдағы нақты келісімді  жалақысын (ҚЖ) анықтаймыз:

     ҚЖ = ШӨ * Б_ғ;

     мұнда Б_ғ - Өнім немесе операция бірлігіне бағалама;

     ШӨ - бір айда шығарылған өнім мөлшері;

     ҚЖ  = 1855 дана * 17,54 теңге = 32536,7 теңге;

     3.Жоспарлы  операцияны орындағаны үшін сыйақы (С):

     С = 32536,7 теңге * 15%  = 4880,505 теңге; 

     4.Жоспарлы  тапсырманы асыра орындағаны  үшін сыйақыны анықтау үшін  бір айда нақты өндірілген  өнімді, жоспарлы тапсырмаға қатынасы ретінде жоспарды орындау пайызын табу керек.

     1855 дана – 1750 дана * 100% = 106%;

     Жоспарды  асыра орындағаны үшін сыйақы пайызы:

     6% * 1,5% = 9%;

     Сондай-ақ жоспарлы тапсырманы асыра орындағаны үшін берілетін сыйақы сомасы:

     С = 32536,7 теңге * 9%  = 2928,3 теңге; 

     5.Еңбекақыны  келісімді сыйақы төлеу жүйесінде  V разряд жұмысшының жалақысы (теңге):

     ҚЖсағ = 32536,7 теңге + 4880,51 теңге + 2928,3 теңге = 40345,52 теңге 
 
 
 
 

     3.3. Қызметкерлердің  еңбекақысынан кәсіпорынның  бухгалтериясы арқылы  ұсталуға болатын ұсталымдар 

     Қызметкердің  жалақысының бухгалтерия ұсталымдарыың  мынадай түрлерін ұстап қалады:

1. Табыс салығын;
2. Орындаушы қағаздар бойынша;
3. несие сатып алынған тауарлар үшін тапсырмалар мен міндеттемелер бойынша;
4. Жазбаша тапсырмалар, жеке сақатндыру шарттары бойынша;
5. Егер шаруашылық субъектісі кәсіподақтардың немесе тәуелсіз кәсіподақтардың федерация кеңесінде тіркелген болса, 1% -дық кәсіподақ жарнасы;
6. Жалақы есебінен берілген авансты өтеу;
7. Жеке тұрғын үй құрылысына берлген несиені өтеу есебіне;
8. Жұмысшының жазбаша келісім бойынша шаруашылық субъектісіне тиесілі тұрғын үй үшін пәтерақы төлеу;
9. Демалыстың өтелмеген күндері үшін;
10. Кәсіпорынға келтірген зиянды өтеу;
11. Айыппұлдар мен мойнындағы ақша;
12. Ведомствалық мектепке дейінгі мекемелерде балаларды ұстау үшін.

     Табыс салығын ұстау. «Салық және бюджетке төленетін басқада міндетті тлемдер туралы» Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығына сәйкес (01.01.98 ж. өзгерістерін ескергенде) жылдық орташа кіріс пен шегерімдер арасындағы айырма ретіндегі есептелген кіріс салық салу объектісі болып табылады. 29 бапқа сәйкес табыс салағын есептеу салық жылы ішінде біркелкі (ай сайын) жүргізіледі. Соған байланысты 1.01.97 ж. бастап қайта есептеу коэффициенті ендіріледі. Мұның өзі 12 санының салық салынатын кірістің есептік  сомасы анықталатын айлар санына қатынасы болып табылады. Қаңтар  = 12(12/1), ақпан = 6 ( 12/2), наурыз  = 4(12/3), желтоқсан = 1(12/12). Салық жылы аяқталғанға дейін қызметкер жұмыстан кететін болса, ол алған нақты табысына орай табыс салығын қайта есептеу керек. Қажет болған жағдайда кірістің есептік сомасына аванспен ұсталған табыс салығының сомасын қайтару қажет.

     Орындаушы қағаздар бойынша. Халықтық соттың шешіміне, нотариалды органдардың атқарушы жазуларына, өтем алу туралы әкімшілік органдардың қаулысына сәйкес берілетін атқарушы қағаздар бойынша ұстап қалу негізгі жалақыдан, тұрақты сипатағы барлық қалған төледерден, соның ішінде сыйақылар мен еңбекке уақытша жарамсыздық жөніндегі жәрдемақыдан жүргізіледі. Келіп түскен атқарушы қағаздар арнайы тізілімде тіркелуге тиіс. Алименттер есепті айдағы негізгі және қосымшадан табыс салығы ұсталғаннана кейн қалған сомадан ұсталады. кәмелетке толмаған балаларды күтуге арналған алимент бір бала үшін жалақының 25 % мөлшерінде, екі бала үшін – жалақының 33% -ы, үш және одан көп балалар үшін  - 50%-құрайды. Белгіленген төлем күнінен кейінгі үш күн ішіндеде ұсталған алименттердің сомасы алушыға төленуге немесе өтем алушының шотына аударылу керек. Борышкер кәсіпорыннан кететін болса, шаруашылық субъектісінің бухгалтериясы атқарушы кағазға барлық ұсталған алименттер туралы белгі қойып, оны мөрмен растайды, егер белгілі болса, оның жаңа жұмыс орнын немесе тұрғын жерін көрсетеді.

     Несиеге сатылған тауарлар үшін ұстап қалу саудаласушы ұйымның жазбаша тапсырмасы, мәндеттемесі негізінде жүргізіледі. Есептеудің екі әдәсә бар:

     1-әдіс: Субъект банктен (немесе өз  қаражаты есебінен) қарыз алады  және саудаласушы кәсіпорынмен  толықтай есеп айырысады да, тарды  өз қызметкеріне сатып әпереді.  Осы тауарларды алған қызметкерлердің  жалақысынан ай сайын белгілі бір сома ұсталады. Мұның өзі қызметкердің шаруашылық субъектісі алдындағы берешегін кемітуге жатады.

     2-әдіс: Сауда жасаушы ұйымның жазбаша  тапсырма – мендеттемесінің негізінде  (тауарларды қызметкер сатып алғанда)  қызметкердің жалақысынан ай сайын белгілі бір сома ұсталады және сауда жасаушы ұйымның шотына аударылады.

     материалдық залалды (кемшілік, ұрлық – қарлық) өтеу бойынша ұстап қалу көшірмелердің, жалпы жиналыстың хаттамсының немесе сот органдары шешімінің негізінде  жүргізіледі. Мұнда ұстап қалудың мөлшері мен мерзімі көрсетіледі. Ақаудан және бүлінуден болған ысыраптар ақау туралы актінің негізінде өтеледі.

     Кәсіподақ жарналарын ұстап қалу айға есептелген жалақының барлық сомасына 1% Берілген жоспарлы және жоспардан тыс аванстар сақтандыру қағаздарының немесе сақтандыру агенттерінің куәләгә (ұйғарымы) негізінде ұсталады.

     Дипломдық жаза келе мен мынадай  қортындыға келдім:

     1. Еңбек ресурстарын пайдалануын  талдау

     2. Еңбек өнімділігінің деңгейін  талдау

     3. Еңбекақы қорының пайдалануын  талдау

     І. Кәсіпорынның еңбек ресурстарын  қамтамасыздығы және тиімді пайдалануы жұмыстың уақтылы орындалуына машина механизмдің қондырғылардың тиімді пайдалануына өнімнің өндіру көлемінің  нәтижесіне оның өзіндік құнына және басқа экономикалық көрсеткіштеріне  байланысты болады.Талдаудың негізгі есебі болып төмендегіл

Қорытынды 

     Еңбекақы  ұйымдастыру арқылы нарықтық экономиканың екі қозғаушы күштері арасында әлеуметтік әріптестік қатынастарның дамуына  мүмкіндік беретін, жұмыс беруші мен қызметкердің мүдделері арасында келісімдер жасалады.Олардың қазіргі нарықтық реалияға қаншалықты сәйкес келетіндігі еңбекақының негізгі қызметтеріне байланысты.Соған байланысты, әрбір қызметкердің жалақысы тек кәсіпорынның нәтижесіне байланысты , салықтық органдар қарастырады деп айтуға болады. Қазақстанда және басқа да елдерде кәсіпорын есебінің басты мәселесі бұл қызметкерлерге еңбекақы төлеу тәртібі болып табылады.Еңбекақы төлеу есебі  - ең қиын және жауапкершілігі зор операциялардың бірі болып табылады.Кәсіпорынның бухгалтерлік есебінде ең маңызды орын алады.

     Кәсіпорындағы еңбекақы есебін ұйымдастыру – бұл  кез келген кәсіпорынның негізгі  операциясы болып табылады. Өйткені, қандай кәсіпорын болмасын ол өз қызметкерлеріне, жұмысшыларына еңбекақы және басқа  да төлемдер есебін жүргізеді.

     Еңбекақы  бұл – жұмыскерге оның еңбегі үшін сапасына, санына және шығарған қажетті  өнім көлеміне сәйкес берілетін төлем. Ал кәсіпорын үшін ол өндіріс шығындары  ретінде қарастырылады.

     Еңбекақы  төлеудің есебін мемлекет түгелімен  кәсіпорынға жүктейді. Оған еңбекақы есебін ұйымдастыру,жалақы төлеудің нысандары, түрлері, жүйелері жатады.Еңбекақы төлеудің екі нысаны бар:мерзімді және келісімді.Мерзімд еңбекақы нысанында қызметкер өзінің атқарған жұмыс уақытына алатын жалақысы. Ал келісімді еңбекақыны қызметкерге орындалған жұмыстың көлеміне байланысты есептейді.

     Кәсіпорында еңбекақы төлеу есебіне көптеген талаптар қойылады. Яғни бухгалтер  еңбекақы есебін дұрыс, нақты және орынды жргізуі тиіс. Қажетті төлемдерді ұстап қалып, қосымша төлемдерді дұрыс аудара білуі – оның басты мақсаты болып отыр.

     Әр  кәсіпорын үшін еңбекақы төлеу есебін ұйымдастыру әрқашанда маңызды  мәселердің бірі болатыны сөзсіз.

      Қызметкерлерге еңбекақы төлеу – бұл олардың жұмыс жасаған уақытына және заңға сәйкес белгілі бір жағдайларда  - жұмыс жасаған күндеріне де төленеді.

     Еңбекақы  есебін ұйымдастырудың мынадай мақсаттары:

• кәсіпорын қызметкерлеріне еңбекақы есебінің жүйесін және нысандарын анықтау;
• кәсіпорын қызметкерлерін және мамандарынае үстемақы жүйесін қарастыру;
• кәсіпорын қызметкерлерінің және басты мамандарының жалақы есебін ұйымдастыру.

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Пайдаланылған әдебиеттер 

1. Кондраков Н.П.Бухгалтерлік есеп: Оқулық. -.,  - М.: ИНФРА - М, 2002.
2. Электронная справочная система «Гарант» НПП «Гарант-Сервис» 2007г.
3. Луговой А.В.Еңбекақы есебі. – 2-е изд., перераб. и доп. – М.: Издательство «Бухгалтерлік есеп», 2005. – 360 с.
4. НДФЛ // Практическая бухгалтерия. – 2003. – № 8 (http://www.buhgalteria.ru/page/id_436).
5. Қуатова Д.Я. Кәсіпорын экономикасы. Практикум.  – Алматы : Экономика,2006.
6. Мейірбетов А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә.Кәсіпорын экономикасы: Оқу құралы. – Алматы: Экономика, 2003.
7. Қазақстан Республикасының Еңбек кодексі.
8. Қазақстан Республикасының Салық қодексі
9. Қазақ тілі терминдерінің салалық ғылыми түсіндірме сөздігі «Экономика және қаржы», Алматы: «Мектеп», 2003
10. Коптаева Г.П. Қаржы және қаражат. – Алматы,2007 №3
11. Рақымжанова А.Р. Банктегі бухгалтерлік есеп. Алматы:Экономика, 2006
12. Крымова С. Кәсіпорын қаржысы. – Алматы,2006
13. Қаржы министрлігінің ресми сайты www.minfin.kz
14. Раевский В. А. «Кәсіпорынның қаржылық –шаруашылық қызметін талдау-М., 1998 г.
15. Қожамқұлов Т. Саяси экономия негіздері Оқулық, - Алматы "Қайнар", 1999.
16. ҚР-ның “Бухгалтерлік есеп және қаржы есебі” туралы заңы. 24. 06. 2002.
17. ҚР-ның Қаржы министрлігінің 18. 09. 2002 жылғы №438 бұйрығымен (ҚР Қаржы министрлігінің өзгертулер енгізілген 21.10.2003 жылғы № 372 бұйрығымен) бекітілген Бухгалтерлік есеп типтік шот жоспары.
18. Ержанов М.С., Ержанова А.М. Основы бухгалтерского учета и новая корреспонденция счетов (с 1 января 2003г.). – А. : Ержанов и К, 2003.
19. Радостовец В.К., Радостовец В.В., Шмидт О.И. Бухгалтерский учет на предприятии.- А. : Центраудит- Казахстан 2002.
20. Международные стандарты финансовой отчетности КМСФО/Пер. В.И. Тарусина/Ред. коллегия: А.С. Бакаев, Л.В. Горбатова, Т.Б. Крылов и др. – М., 1998.
21. Баймұханова С. Б., Балапанова Ә. Ж. Бухгалтерлік есеп.-А. : Қазақ университеті, 2002.
22. Баймұханова С.Б. Бухгалтерский учет хозяйствующих  

субьектов. – А. : Ценные бумаги, 2002.