Кәсіпорында еңбекақы төлеу есебін ұйымдастыру

Мазмұны 

Кіріспе................................................................................................ 

І.Кәсіпорындағы  еңбекақы және басқа  да төлемдерді төлеу  және ұйымдастыру  жүйесі

1.1.Еңбекақы ұғымы  және еңбекақыны төлеу нысандары  мен жүйесі..............................................................

2.2.Еңбекақы есебінің  нормативті базасы.Еңбекақыны жоспарлау  және реттеу................................

2.3.Еңбекақы есебінің  басты мақсаттары.............................................. 

ІІ. Кәсіпорынның қызметкерлерінің еңбек ақысын талдау

2.1. Адам  құрамының есебі және жеке  еңбек шарты...........

2.2. Еңбектің қалыпты жағдайларынан ауытқуына байланысты қосымша төлемдер есебі.......................................................

2.3. Еңбекақысының талдамалық (аналитикалық) және топтамалық (синтетикалық) есебі................................................................................... 

ІІІ.Еңбекақы есебі және еңбекақыдан  ұсталынатын төлемдер

3.1. Қызметкерлерге төленетін қосымша төлемдер есебі................

3.2. Қосымша жалақыны  құжатпен ресімдеу және реттеу.......

3.3. Қызметкерлердің  еңбекақысынан кәсіпорынның бухгалтериясы  арқылы ұсталуға болатын ұсталымдар............................................. 

Қорытынды

Пайдаланылған әдебиеттер 
 
 

КІРІСПЕ

     Елімізде  болып жатқан нарықтық қатынастар тек  экономиканы дамыту үшін ғана емес, бүкіл қоғамдық өмір үшін де орасан зор маңызы бар екендігін республикамыздың тәуелсіздігінің 17 жыл ішінде атқарылған жұмыстар көз жеткізе дәлелдейді.Реформа қалыптасқан экономикалық қатынастарға елеулі өзгерістер енгізді және сайып келгенде әрбір еңбекшінің мүддесін қамтыды.Сондықтан бұған дейін ынта – ықыластың уақыт өткен сайын әлсіремейтіндігінің, қайта арта түсетіндігін өмір көрсетіп отыр.

     Қазақстан Республикасындағы нарықтық қатынастарда қалыптастырудың қазіргі жағдайында өнеркәсіптік кәсіпорын қызметінің тиімділігін тұрақтандыру және көтеру экономиканың басты міндеті болып отыр. Осыған байланысты қызметінің көлемдік сипаты, өндіріс шығынын және тиімділігін анықтау әдісі экономиканы басқарудың түрлі дәрежесіндегі менеджер мен экономист жұмысының негізгі мағынасы болуы тиіс.

     Міне, сондықтан да, бұл деңгейде қоғамға  қажетті өнім өндіріліп, қызмет көрсетілуі тиіс.Бұған жағдайлар да бар. Өйткені  кәсіпорында  ең білікті мамандар жинақталады.Мұнда ресурстарды үнемдеп жұмсау, жоғары өнімді техникалар мен технологияларды қолдану мәселелері кең түрде шешіледі. Кәсіпорында өндірісті және өнімдерді сатуға кететін шығындарды мейлінше азайтуға қол жетеді. Сол сияқты бизнес – жоспарлар әзірленеді, маркетинг қолданылады, тиімді басқару жүйесі  - менеджемент іске асырылады.

     Мұның  барлығы терең экономикалық білімді  қажет етеді.Қазіргі нарықтық жағдайда тек мынадай ғана кәсіпорын өміршең  бола алады, егер де ол нарық талабын  аса сауаттылықпен және компетентілікпен анықтайтын, сұраныс талабын қанағаттандыратын өнімдерді өндіруді ұйымдастыратын және білікті қызметкерлерге жоғары табыспен, ең соңында, көп пайданы табуды қамтамасыз ете алатын болады.

     Келешекте өндірісті жүргізуге маманданған экономистер үшін кәсіпорынның экономикалық  негізін терең білгендері қажет.

     Диплом  жұмысының өзектілігі.  Қазіргі таңда, елдің экономикасы кәсіпорындарға ікелей байланысты болып келеді. қызмет түріне қарамастан әрбір кәсіпорында қызметкерлердің  жұмысын бағалауға, еңбекақысын есептеп көп көңіл бөлінеді. Еңбекақы есептеу тәртібі – кәсіпорын бухгалтериясындағы ең маңызды және жауапкершілігі мол операциялардың бірі.  Еңбекақы – бұл қызметкердің жасаған жұмысының саны мен сапасына,өндірілген  қажетті өнім көлеміне сәйкес берілетін төлем.

     Диплом  жұмысының маңыздылығы. Нарықтық шаруашылық жүйесіне өзгеру нәтижесінде елдің экономикалық және әлеуметтік жағдайымен қоса, кәсіпорындағы жалақыны төлеу, әлеуметтік жәрдемақылар және қызметкерлерді қорғау саясаты да елеулі өзгерістерге ұшырайды.Мемлекеттің осы мәселеге байланысты функциялары кәсіпорындарға түгелімен жүктелген.Оған формалар, еңбекақы төлеудің жүйелері мен мөлшері, материалдық қалыптастыру жатады.

     Диплом  жұмысының міндеттері. Қазақстан Республикасы кәсіпорындарында еңбекақы төлеу есебін ұйымдастыру, соның ішінде:

• еңбекақы ұғымы, негізгі элементтері және қоғамдағы маңызы;
• еңбекақының төлеу нысандары, есептеу тәртібі,
• еңбек жағдайының ауытқуына байланысты төлемдер есебін жүргізу;
• қосымша еңбекақы есебі, оны құжатпен реімдеу және реттеу;
• еңбекақыдан ұсталуға тиісті төлемдер.

Дипломдық жұмыстың бірінші бөлімінде жалпы  еңбекақының қоғамдағы орнын, мемлекет және кәсіпорын жағынан реттелінуін, еңбекақы ұғымын, еңбекақы төлеудің басты  элементтеріне тоқталып, есептермен дәлелдеймін.

Екінші  тарауда, Қызметкерлерге еңбекақыны есептеу  тәртібін, яғни қызметкерді жұмысқа  алу тәртібі, оған жалақы тағайындау, еңбектің қалыпты жағдайларынан  ауытқуына байланысты қосымша төлемдер есебін жүргізу және еңбекақы есебінің аналитикалық және синтетикалық есебін ұйымдастыру туралы айтылған

Үшінші  тарауда, еңбекақының қосымша төлемдерін есептеп шығару, оны құжаттармен  ресімдеу және реттеу және кәсіпорын  бухгалтериясында ұсталуға болатын  ұсталымдарды ұстап қалу иәселесі қарастырылған.

Диплом  жұмысын жазудағы мақсатым - еңбекақы төлеу есебінің теориялық зерттеуі болып табылады. Алдыма келесі мақсаттарды қойдым:

1. кәсіпорындағы еңбекақы төлеу есебін қарастыру;
2. еңбекақы және басқадай төлемдерді төлеу есебін зерттеу;
3. еңбекақыдан белгілі бір себептерге байланысты ақша ұстап қалу жағдайлары талдау.

Диплом  жұмысының зерттеу  пәні – кәсіпорындағы қызметкерлерге еңбекақы төлеу есебі. Осы жұмыс көбіне еңбекақы төлеу нысандарына, еңбекақыдан ұстап қалу төлемдеріне, қосымша еңбекақы түрлеріне кеңінен ашылып жазылған.

Диплом  жұмысының зерттеу  объектісі  - Қаржылық есептіліктің халықаралық стандарттары  негізінде  толық мәліметтер мен жазылды. 

Диплом  жұмысының әдістемелік  құралы, ақпараттық базасы – Осы жұмыстың теориялық және методологиялық басы заңнамалық құжаттар, нормативті-хал актілері, монографиялық еңбектер, оқулықтар, электронды порталдардың мәліметтері қолданылды.

Жұмыстың  құрылымы: кіріспе, үш тарау мен қорытындыдан, ал көлемі 47 бет. 
 

          
 
 
 
 

              І .Кәсіпорындағы  еңбекақы және  басқа да төлемдерді төлеу және ұйымдастыру жүйесі

     1.1.Еңбекақы  ұғымы және еңбекақыны  төлеу нысандары  мен жүйесі. 

     Нарықтық  шаруашылық жүйесіне өзгеру нәтижесінде  елдің экономикалық және әлеуметтік жағдайымен қоса, кәсіпорындағы жалақыны төлеу, әлеуметтік жәрдемақылар және қызметкерлерді қорғау саясаты да елеулі өзгерістерге ұшырайды.Мемлекеттің осы мәселеге байланысты функциялары кәсіпорындарға түгелімен жүктелген.Оған формалар, еңбекақы төлеудің жүйелері мен мөлшері, материалдық қалыптастыру жатады. «Еңбекақы» ұғымы жаңа мағыналарға ие болды .Және де барлық жалақының түрлерін қамтиды.Оның ішінде сыйақылар, қосымша төлемдер, әлеуметтік жәрдемақылар және қызметкерлерге жұмыстан тыс уақытында есептелінген сомалар, яғни демалыс күндеріне төлемдер жатады.

     Нарықтық қатынастарға көшкеннен қызметкерлерге жалақының жаңа формаларына қол жетті.Оның ішінде кәсіпорынның акцияларын мен облигацияларын сатып алу, соған байланысты дивиденттер алу болып табылады.

     Еңбекақы  ұйымдастыру арқылы нарықтық экономиканың екі қозғаушы күштері арасында әлеуметтік әріптестік қатынастарның дамуына мүмкіндік беретін, жұмыс беруші мен қызметкердің мүдделері арасында келісімдер жасалады.

     Олардың қазіргі нарықтық реалияға қаншалықты сәйкес келетіндігі еңбекақының  негізгі қызметтеріне байланысты.

     Соған байланысты, әрбір қызметкердің жалақысы тек кәсіпорынның нәтижесіне байланысты , салықтық органдар қарастырады деп  айтуға болады.

     Еңбек қатынастарын ұйымдастырудың заңдық жарғысы, соның ішінде еңбекақы төлеу, кәсіпорынның ұйымдық келісім шарты негізінде қалыптасқан, және онда барлық төлем көрсетіліп тұрады.

     Қазақстанда және басқа да елдерде кәсіпорын  есебінің басты мәселесі бұл қызметкерлерге еңбекақы төлеу тәртібі болып  табылады.Еңбекақы төлеу есебі  - ең қиын және жауапкершілігі зор операциялардың бірі болып табылады.Кәсіпорынның бухгалтерлік есебінде ең маңызды орын алады

     Кез келген кәсіпорын, өзінің қызмет түріне қарамастан, қызметкерлерге еңбекақы төлеу есебін жүргізеді.Сондықтан  да осы мәселе қашанда маңыздылығы  жағынан бірінші орында болатыны сөзсіз.

     Кәсіпорын қызметкерлерінің жұмысы оған дейін  жарғыда көрсетілген ставка бойынша , ал келісім шарт бойынша жұмысқа  алынған қызметкерлерге – сол  келісімшартта көрсетілген талаптарға сай  төленеді.

     Кәсіпорын жұмыстың нормаларын мен бағаларын  өзі қарастырып, белгілі бір жағдайларға байланысты ол өзгерілуі мүмкін.

     Жоғары  дәрежеге жеткеніне, жаңа рационализаторлық  әдістерді ойлап тауып, пайдаланғанға, қаражатты үнемдегеніне  , өте  жақсы жұмыс көрсеткеніне, үздіксіз стаж және кәсіпорын алдында басқа  да жақсы жағдайлар жасағаны үшін қызметкерлерге үстемақылар төленеді.

     Еңбекақы (жалақы) төлеудің маңызын қызметкерлерге еңбек міндетін орындағаны үшін берілетін  сыйақы деп түсінеміз.

     Еңбекақы  бұл – жұмыскерге оның еңбегі үшін сапасына, санына және шығарған қажетті өнім көлеміне сәйкес берілетін төлем.Қалыпты жағдайда еңбекақы қажетті өнімнің құнына тең және оынң ақшалай түрі болып табылады.Былайша айтуға болады – еңбекақы кәсіпорын қызметкерлерінің жалақысына баратын өнім өндіруге және сатуға кеткен шығындардың бір бөлігі.

     Қызметкер үшін еңбекақы оның жеке табысының  негізгі және басты бөлігі болып  табылады.Сонымен қатар еңбекақы қызметкерлердің және оның жанұя  мүшелерінің әл-ауқат деңгейін жоғарылататын  құрал болып саналады.

     Жалақы  - атаулы және нақты болып екіге бөлінеді.

     Атаулы  табыс жалақысы – бұл қызметкердің белгілі кезеңдегі істеген еңбегі үшін есептелген және берілетін жалақысы.

     Нақты жалақы – бұл тауарлар мен қызмет көрсетуге ие болуға кететін атаулы табыс жалақысы; нақты жалақы –  бұл атаулы жалақының «сатып алу жарамдылығы».

     Еңбекақы  төлеудің ақшалай және заттай нысандары  болады. Қызметкерлерге ақшаны өзінің қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін , тиімді пайдалануға мүмкіндік беретін  ақшалай форма еңбекақы төлеудің ең басты нысаны болып табылады.Қазіргі  кезде еңбекақы төлеудің заттай нысаны сирек кездеседі. Мұндай нысанды ақша айналымы бұзылған кезде, құлдырау кезінде кең қолданады.

     Еңбекақы  төлеудің негізгі және қосымша түрлері  бар.Негізгі еңбекақыға мынадай  төлемдер жатады:

     1.Мерзімдік  үдемелі және келісімді еңбекақы төлеу кезінде орындалатын жұмыстың сапасы немесе мөлшері үшін пайдаланатын уақыт үшін төлемдер.

     2.Еңбекақының  қалыпты жағдайларынан ауытқуына  байланысты төлемдер, яғни мерзімінен  тыс жұмыстары үшн, түнгі уақыттарда, мереке күндерінде және тағы  басқа уақытта жұмыс жасағаны үшін төлемдер.

     3.Сыйлықтар,  сыйақылар, үстемақылар және тағы  басқалары.

     Қосымша еңбекақы ұжымдық келісім шарттарда  және еңбек туралы заңда қарастырылатын, жұмыс жасамаған уақыттар үшін төлемдер жатады:

     1.Демалыс  уақытына ақы төлеу;

     2.Мемлекеттік  және қоғамдық міндеттемелерді  орындалған уақыттары үшін ақы;

     3.Кішкентай  балалары бар аналарға жұмыстары,  үзілістері үшін ақы;

     4.Жас  өспірімдерге белгіленген жеңілдік  сағаттары үшін ақы төлеу.

     Еңбекақы  төлеудің жүйесіне 3 негізгі элементтер кіреді:

     1.тарифтік  жүйе;

     2.еңбек  нормасы;

     3.еңбекақы  төлеу формасы.

     Тарифтік  жүйеге мыналар жатады: тарифтік мөлшерлеме, тарифтік тор, тарифтік коэффициенттер.