Сабақтан тыс жұмыстар барысында оқушыларға

e="text-align:justify">Б) химия, физика ғылым

В) Жаратылыстану ғылымдарымен

Г) Тарих ғылымдарымен

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Оқушылардың экологиялық  білім дәрежесін 

анықтауға арналған тестік жауаптары

Сұрақтар	Төмен деңгей	Орта деңгей	Жоғары деңгей
	Жауаптары
1	В	А	А
2	Б	В	В
3	Г	Ә	Ә
4	В	А	АӘ
5	Г	А	АӘ
6	Ә	Ә	Ә
7	Г	В	Б
8	Б	А	А
9	Ә	А	АГ
10	Г	А	А
11	Ә	Г	Г
12	В	Б	Б
13	Г	А	А
14	Ә	А	АВ

 

Эксперименттік  тәжірибенің қорытындысы, оқу-тәрбие үрдісінде оқушыларға экологиялық білім беру мен тәрбиелеуде мектепте жүргізілетін сыныптан және мектептен тыс жұмыстардың алатын орнының зор екендігіне көз жеткіздік.

 

 

 

 

«Табиғат – денсаулықтың қайнар көзі».

Соңғы уақытта бүкіл әлемде жұртшылықты дәрісіз емдеу және аурудың алдын алу шаралары маңызды орын алып отыр. Бұл жерде сауықтырудың табиғи түрлерінің алатын орна ерекше. Біздің елімізде П.К.Ивановтың «Қарғам» (детька) сауықтыру жүйесі кең тарап, танымал бола бастады. Осы жүйемен айналысып жүргендердің айтуынша, оның адам жанын қуанышқа бөлейтіні былай тұрсын, тіпті оны қолдану үшін ешқандай шығын, қаражат қажет етпейді. Дәрігерлік әлеуметтік зерттеу жүргізу арқылы бұл жүйенің тән мен жанды емдеудегі жақсы көрсеткіштеріне қан айналымы қызметінің жақсарғанына көз жеткіздік. Адамның физиологиялық дамуы көптеген ішкі және сыртқы құбылыстардың әсер етуінен болатын интегралдық көрсеткіші болып табылады. Физиологиялық өсуді анықтау үшін зерттеудің антропометриялық тәсілі қолданылады. Зерттеу жұмысы бір жыл бойы ұлттық гвардияның 146 сарбазына жүргізіліп арнайы кесте жасалды. Сол мерзім ішінде бойларында, салмақтарында едәуір өзгерістер байқалған салмақтағы оң өзгеріс – ол темекі шегуді тоқтату екеніне көзіміз жетті.

Бір ай өткен соң сауығу жүйесінің кеуде клеткаларына тигізген жақсы әсерін байқадық. Көрсеткіштер бұлшық еттердің қызметінің жақсарғанын көрсетті. Қан айналу жүйесі әр-түрлі шынығу аралықтарында күретамырдағы қысымның үлкен тербелісте болатынын дәлелдеді. 6 айдан кейін күретамырдағы қысым қалыптағыдай болған. Бір минут көлеміндегі қан мөлшерінің салыстырмалы көрсеткіші, оның үнемі өсуін, яғни жүректің жиылу жұмысының жақсарғанын көрсетеді. Сонымен бірге, салауатты өмір салты мен денсаулықты нығайту үшін жасалған дәрігерлік әлеуметтік карта толыттырылды. 10 ай өткен соң зерттеу қорытындысында сарбаздар арасында жақсы ниеттегі ара қатынсатың қалыптасқанына куә болды. Ой пікір алмасу негізнде шынығу жүйесінен кейін, жақсы ой, жақсы ниетте ғана жүретіндерін айтты.

Дәрігерлік - әлеуметтік зерттеу бойынша сарбаздардың сауықтыруға дейін 80 пайызы әскерде темекі шексе, оның 56 пайызы мектеп қабырғасынан бастағанын айтса, 42 пайызы ішімдік ішумен айналысқан. Сауығу жүйесінен кейін олар темекіні мүлдем шекпеген. Бүгінгі таңда бәрімізі алаңдадатын бала мен ана денсаулығы. Болашақ бүгіннен басталады десек ертеңгу біздің келешегімізді жалғастыруша жас ұрпақтың ауырмай, шыныққан, шымыр болып өсуі қоғамда ойы таза санасы сергек. Заманымыздың қазіргі талабына сай ғылым мен техникасын меңгерген қыздарымыз бен жігіттеріміз басқарады деген сөз.  Сол жас ұрпақтың дені сау болу үшін, әсіресе суықтан болатын ауруларды қабылдамайтын қорғаныш күшін күшейтуде ата-аналардың осы табиғи-сауығу жүйесіне бет бұруы қуантарлық жайт. Бұл игі істі теледидардан көріп газет журналдардан оқыған көптеген ата-аналар балаларының денсаулығын бала-бақша қабырғасынан бастап шынықтыруды жолға қойғанын айтқым келіп отыр.

Бұл істі қаладағы №5,№67 бала-бақша меңгерушілері бастап, өздері осы жүйемен көп жылдар бойы айналысуда. 1997 жылдан осы жүйені бала-бақшада тәрбиешілерге ата-аналардың өтініші бойынша тәжірибе етеп өткізген. Шынығу жүйесімен айналысу кезінде ағзадағы болатын

Адамдардың табиғатсыз күні жоқ,

Табиғаттың мұны айтуға телі жоқ.

Қоршаған орта туралы кез-келген мінберден ірі-ірі сөздер көп айтылды. Бірақ стратегиялық бағдарламадағы экологиялық жобаны жүзеге асыруға келгенде ауыз ашпайтынымыз түсініксіз. Жерді анаға теңегенімізбен, оның ешкімнің көңілін қалдырмас қалтасының жұқара бастайтыны қаперімізге кірмейді.

Экологиялық проблемаларға жылдар бойы ең соңғы деңгейде көңіл бөлгендігін ескерсек, бұл жағдай мәселені мүлдем ұшықтырып жібергенін айтудың қажеті жоқ шығар.

Қанат Шайханұлы үлкен іске кіріспестен бұрын бәрімізді тік көтеріп, экологиялық талдау – сараптама жасатты. Табиғатты қорғау дегеніміз – табиғатың бар байлығын адамнан қорғау емес, оны адам үшін, яғни табиғат байлық қорын комплексті, тиімді пайдалана білу және оны арттыра түсу негізгі идея болуға тиіс. Табиғатты қорғау барлық оқц пәнінің программаларына сәйкес пайдаланып, оқушыларға бүкіл халықтың іс ретінде түсіндіріледі. Тіған өлке адамдарға, жануарларға, өсімдіктерге қамқорлық жасау тиіс.

«Жұпар ауа – дертке дауа».

Біз табиғатты, оның ішінде жұпар иісті көк аспанды арымыздай аялап, оны уланудан қорғауға тиіспіз. Ауасыз тіршілік жоқ. Сондықтан ауа адамның адам құрайтын қоғамның парықсыз іс-әрекетінің арқасында ластанбаған, таза болуы тиіс. Бұл өмір талабы.

 

Қоршаған әлем және экология

Сабақтың тақырыбы: «Күн, ауа, су – біздің жақсы достарымыз». 1 – сабақ.

Мақсаты:  жер бетіндегі тіршілік атаулының қайнар көзі - күн, су, ауа жайлы түсінік беру. Олардың денсаулыққа пайданыс, пайдалану жолдарын үйрету.

Көрнекіліктер: видеотаспа, магнитофон.

Мұғалім. Жұмбақ шеше білеміз бе, қане байқайық.

 

Үлкен алтын табақтан, Әлемге нұр таратқан. Бұл не?                                     Күн.	Түсі бар көрінбейтін, Бір тұтас бөлінбейтін. Тынысы ол тіршіліктің, Ешқашан жерінбейтін.                                    Ауа.
Еш тесікке тұрмайды, Ол жоқта жер құрғайды.                                                    Су.

 

• Олай болса, бүгінгі сабағымыз күн, ауа, су жайлы болмақ.

Ойын: «Егер  де ….. не болар еді?»

Егер де күн болмаса не болар еді? (қараңғы, қорқынышты)

Егер де су болмаса не болар еді?  (тіршілік болмас еді).

Егер де ауа  болмаса не болар еді (тыныс ала  алмай қалып, өмір сүре алмас едік).

 

Мұғалім.

Табиғат сен - тіршілік, тұнып тұрған,

Сен  - күнсің көтерілген күліп қырдан.

Сен – Көлсің, сен - Ормансың, сен - бұлбылсың,

Адамға сұлулықты шын ұқтырған.

Балалар табиғат туралы түсінгендерін айтады.

Көл - су, Орман – таза ауа, бұлбұл - ән, бұлар таиғат көркі деп түсініктерін қорытты.

• Балалар, Қапшағай, Сытық көлде болғандарың бар ма? (сөз беру).

Ешқашан ауырмай, күшті дені сау болып  өсу үшін не істей керек?

1. кеңес (оқушы оқиды).

Жалаң аяқ ұзақ жүру денсаулыққа пайдалы. Әсіресе, тегіс емес жермен: тастардың үстімен, ыстық құмда, жерде, қардың үстінде жалпақ табандықтың алдын алып, табандағы нүктелерге арналған массаж болып табылады. Жер табанының өтіп, бүкіл денеңе қуат беріп тұратын тірі күш. Иә, ол саған әрқашан да күш, қуат, денсаулық береді.

(магнитофоннан  аққан су сылдыры, табиғатағы қастар дауысы, желмен майысқан ағаштар шуылы естіледі)

Бұл кезде оқушылардан  көздерін жұмып, денелерін бос ұстап, көл жағасындамын деп сезінулерін сұраймын.

• Судың шуылы құлағыңа жағып, күн шуағы денеңді жылытады. Жалаң аяқтарыңмен ыстық құмда жүрсіңдер. Ыстық аяқтарыңды күйдіріп барады. Су денелеріңді жеңілдетіп, өздеріңді жақсы сезіндіңдер ме?

(«Ару  күн» Күнге табыну әні тыңдалады.)

2 – кеңес. (оқушы оқиды).

Мүмкіндігінше ыңғайлы, жеңіл киін. Себебі денеңе үнемі күн шуағы мен таза ауа жеңіл өтуі тиіс. Күнге ертеңгі уақытта қыздырынған жөн. қарның аш кезед, тамақ ішкеннен кейін бірден күнге қыздырынуға болмайды.

Ең ыңғайлы және денсаулыққа қауіпсіз шынығудың түрі – ауа ваннасы. Олар : жылы, суық, салқын болуы мүмкін.  Ереңгілік уақытта ауа ваннасын 20-30 минут қабылдағаның жөн. адам ағзасын тыныс алшу жаттығулары арқылы да нығайтуға болады.

Оқушыларға жаттығу жүргізіледі.

3 кеңес (оқушы оқиды).

Беті-қолыңды, құлағыңды иығыңа дейін суық сумен жу. Дымқыл орамалмен сүртінуден баста. Егер су құйынсаң жылы судан бастап, күніне бір градустан бастап салқын суға жеткіз. Шынығудың пайдасы зор. Ол - сергу, табиғи өзін-өзі емдеу, және өзін-өзі күту. Оны күнделікті әдетке айналдыру керек.

Видеотаспадан Ивановың әдісімен шынығу көріністерін тамашаладық.

Дидактикалық ойын.

1 – топқа тірек сөздерден сөйлем құрау тапсырылады.

(мөлдір, таза, шуақты, салдр, ауа, су, күн, денсаулық).

Денсаулық мықты болуы үшін, таза ауа, шуақты күн керек.

2 – топқа бүгінгі сабақ тақырыбына қанатты сөз ойластыру тапсырылды.

Судың да сұрауы бар.

Аққан су арнасымен ақсын.

Судың тазасы – дерттің қазасы, т.б.

Мұғалімнің қорытынды сөзі: - Күн, ауа, су-табиғатың адамға үлкен сыйы. Онсыз тіршілік ету мүмкін емес. сондықтан қоршаған ортаны ластамай, өсімдікті күтіп, бапта, олар ауаны тазартады.

2 сабақ.

Мақсаты: адам денсаулығына қажетті табиғат сыйының пайдасын білдіру. Оны үнемдеуге дағдаландыру.

Көрнекіліктер: глобус.

Мұғалім: - Табиғаттың адам денсаулығына қажетті 3 байлығы не еді, еске түсірейік.

• Су, ауа, күн.

Алауға оранып,

Көкке  өрлеп шығады.

Бір айналып оралып, көкжиекке бұғады.

Әдебиеттер тізімі

1. Н. Назарбаев. Қазақстан  2030бағдарламасы. Алматы. 1997.

2. М.Н.Сарыбеков « Теория и практика экологического подготовки будущего учителя начальных классов»-А. Ғылым. 1997.

3. Қ. Р.  Қоршаған ортаны  қорғау туралы заңы. 1999.

4.Бейсенова А. Жоғары  оқу орындарында экологиялық  білім беру мен тәрбие міндеттері. Қазақстан мектебі.№3,1995ж 37 бет. 

5. Асанова Қ. Ы. Алтынсарин  шығармашылындағы табиғат көрінісін  оқыту. Қазақстан мектебі. №1 ,1986.

6. Зверев И.Д. Охрана  природы и образования. Москва. Педагогика ,1986.

7. Иоганзен  Мотивы охраны  природы .’’Природоохранительное образование в средних школах. 1986.

8. Исламова Қ.   Оқушылардың экологиялық мәдениетін қалыптастырудың ғылыми практикалық негіздері.\ Оқу-әдістеме құралы. –Алматы.2001.

9. Бұзаубақова К. Мектептен  тыс уақытта табиғат қорғауға  тәрбиелеу. / Қазақстан мектебі.\ №4 1996.

10. Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев  Р.М. Педагогика .1998.

11. ТабылдиевӘ. Халық тағылымы. А.,1992.

12 БегалиевТ. Педагогика. Тар МУ 1999.

13.Әбиев Ж.Ә., Бабаев  С.Б., Құдиярова А.М. Педагогика .Дарын-Алматы-2004.

14.Оқушыларды сабақтан  тыс уақытта тәрбиелеу. –А.,Мектеп, 1975. Құрастырған /ҚырқаловВ.П.,Шпитальник  П,Э./.

15.Ушинский К. Адам  тәрбие нысанасы.Таңдамалы шығармалары.  Орыс тілінде. 8 том.

16. Бержанов Қ. Тәрбие  мен оқытудың бірлігі. –Алматы,1973.

17. Ақпанбек Г. Қазақтардың   дүниетанымы. –Алматы. Қазақ университеті

18. Әбиев Ж. Жаңа адамды  қалыптастыру.-Алматы, 1988.

19. Н. Сарыбеков.М . Сарыбеков., Қ-Д. Сарыбеков, Қазақ халқының табиғат қорғау дәстүрлері.-Алматы. Рауан. 1996.

20. Дерябо С. Ясвин В. Экологическая педагогика и психология. Феникс. Ростов на Дону, 1996.

21. Исламова  К .Оқушылардың  экологиялық мәдениетін қалыптастыру. Ұлт тағылымы.2003.№4.

22.Сайлауова Н. Аққуды  атпа, құдыққа түкірме. /Отбасы және  балабақша.1999 №5.

23. Исламова Қ.Экологиялық  мәдениет –баршаға. \қазақстан мектебі.-2000 №5-6.

24. Исламова Қ.   Оқушылардың   экологиялық мәдениетін қалыптастырудың  ғылыми практикалық негіздері.\ Оқу-әдістеме  құралы. –Алма

 

рллртпдьиплмиьпьиртьплиььтрьтольолтьрлтлньоьгло

пллаьплаьрлпрлаапзкапрелшлквзадмлпукдуазпклщ

миильалплузуцадабдапкащлуакпдкпвбвбад

юпюваююаюаппююпак