Сабақтан тыс жұмыстар барысында оқушыларға

Экологиялық оқу соқпағының ашылуына ерекше көңіл бөлу керек, оны салтанатты түрде өткізіп, әрбір оқушының есінде өмір бойы ұмытпайтындай әсер қалдыру қажет,сонда ғана оқушы табиғат алдындағы жауапкершілігін сезіне алады.

Экологиялық оқу соқпақтары оқушыларға экологиялық білім беріп қана қоймай, оларды табиғат қорғаушысы етіп тәрбеиелуде өз үлесін қосады, (Олар мұғалім таңдап алған жерді зерттеу жұмысымен шұғылданады.) Сондықтан оны әр мектепте де ұйымдастырған жөн.

Экологиялық соқпақты мұғалімдер ұжымы бірлесіп ұйымдастыруы қажет. оның алдын-ала жоспары жасалып, картасымен танысып, оның бойындағы табиғат объектілері зерттелінеді.

Экологиялық соқпаққа география, биология, экология, химия, тарих пәндерінің мұғалімдері қатысса, ол өте жоғары деңгейде өтеді.

Экологиялық соқпақтың негізгі мақсаты, оқушылардың табиғат ортадағы мінез-құлқын, эстетикасын мен экологиялық мәдениетін қалыптастыру болғандықтан оның жауапкершілігі жоғары болады. экологиялық соқпақ негізінен саяхатшылардың 4 категориясын қамтиды:

1. Педагогтар мен тәлімгерлер;
2. Оқушылар
3. Студенттер
4. Табиғатты сүюші көпшілік қауым.

2.2.2. Табиғаттану экскурсиялары

Табиғаттану экскурсиялары, ең алдымен оқушыларға материалситік көзқарастың қалыптасуына, туған өлкесіне және кең байтақ Отанымыздың басқа аудандарына деген сүйіспеншілік сезімін тәрбиелеуге себін тигізеді, табиғат құбылыстары, жануарлар мен өсімдіктер дүниесі жөніндегі білімін молайтады, табиғатқа ұқыптылықпен қарауға үйретеді.

Экскурсияның барысында мектеп оқукшылары жердің дамуы мен ондағы адам өмірін материалистік тұрғыдан түсінетін болады, мұның өзі адамгершілік көзқаратың қалыптасуына ықпал етеді.  Бұл экскурсиялар оқушылар бойында әсемдікті қабылдай білу қабілетін, байқағыштығын сондай-ақ олардың білімге деген ынтасын жетілдіре түседі, жаратылыстану жөніндегі ғылыми білімі ауқымын кеңейтеді.

Табиғаттану экскурсиясының маңызды міндеттерінің бірі -  табиғатты қорғау,  табиғибайлақтарға ұқыптылықпен қарау мәселесін барынша насихаттау.

Мектеп  оқушыларына арналған экскурсия мәселесіне Н.К.Крупская көп көңіл бөлді. Ол экскурсия «басылып шыққан кітапты ғана емес, блин өмір кітабын игере білуге үйрету» тәсілдерінің бірі екенін көрсетті. Табиғаттану экскурсияларында бақылау әдісі ерекше рөл атқарады. Бұл экскурсиялар барысында экскурсанттар әр түрлі табиғат құбылыстарын: сарқырамаларды, блин жануарлар мен құстардың түрін және басқаларды көріп байқайды. Мектеп оқушыларының көбісі, блин әсіресе қала оқушылары табиғат құбылыстарын байқай білмейді.

Табиғаттану экскурсияларында оған қатысушылыра белсенділігінің жоғары дәрежеде болуы көзделеді. Соныдқатн оған әзірлік істеген және ұйымдастырған кезде оқушылардың жабдығына жәе іс-тәжірибелік жұмыстар үшін қажет болатын құрал-жабдықтары мен саймандарына ерекше көңіл бөлінеді.

Табиғатқа шығу экскурсиясын барлық мектеп оқушылары ұнатады, блин бұл экскурсиялардың әсіресе қаланың балары үшін тек білімілік жағына ғана емес, блин тәрбиелік маңызы да бар, сонымен бірге олар жақсы демалып коллециялар мен қатырмалар үшін жақсы эскпонаттар жинап қайтады. Мұндай экскурсия кезінде балаларды туған табиғатқа деген сүйіспеншілікті тәрбиелеуге үлкен мүмкіндік болумен бірге, оларда табиғатты сақтау жолындағы жауапкершілікті, жануарар мен өсімдіктер әлеміне, басқа да табиғат байлықтарына ұқыптылықпен қарау сезімін қалыптастыруға жағдай жасайды.

Экскурсия оқушыларды өзін қоршаған табиғи ортаны сүюге, оның әсемдігін түсінуге үйретеді, олардың жалпы ой-өрісінің дамуына жол ашып, блин оларды табиғи ортадағы өзара байланыс заңдылықтарымен таныстырып, эстетикалық сезімдері мен экологиялық саналықтарын қалыптастыруға дағдыландырады.

 

2.3. Оқушыларға сабақтан  тыс эколгиялық білім беру  мен тәрбиелеудің деңгейін анықтау

Оқушылардың табиғатқа жауапкершілік қатынасын қалыптастыру мақсатында әрбір оқушының, әр сыныптың ерекшеліктері мен қабілеттерін ескеру оқытудың барынша жеңіл әдістері иен тәсілерін қолану, сабақ арқылы экологиялық білім беру ісін сабақтан тыс жұмыстармен тығыз байланыстыру, мектепте өтілетін сыныптан және мектептен тыс жұмыстармен тығыз байланыстыру, мектепте өткізілетін сыныптан және мектептен тыс жұмыстарды экологиялық білім беру барысында жүргізу, сабақтан тыс жүргізілетін жұмыстардың тиімділігін арттыру, оқушыларды экологиялық білім беру мен тәрбиелеу ісінің басқа түрінен өзара бірлікте және бірін-бірі толықтыру бағытында жүргізілуі; әр оқушының жеке басы және жас ерекшеліктерін ескеру, әр пән мұғалімдерінің арасындағы тығыз байланыстың сақталуы жалпы білім беретін мектептерде сыныптан тыс жұмыстарды өткізу барысында оқушыларға экологиялық білім беру мен тәрбиелеудегі тәжірибелік-педагогикикалық жұмысымыздың тиімділігін арттырудың тиімді жолдары болып табылады.

Оқушылардың экологиялық білімдерін, сауаттылықтарын анықтау барысында Жамбыл облысы, Тараз қаласы №5 Жамбыл мектебі және №48 гимназия мектептерінің оқушыларымен іс-шаралар жүргізіліп, алдын-ала дайындаған сұрақ-сауалдарға жауап  алынды.

 

 

 

 

 

 

 

Зерттеу бойынша оқушылардың экологиялық білімдері мен біліктері мына кесте бойынша үш деңгеймен анықталады.

Оқушылардың экологиялық білімдерінің біліктілік деңгейі

Экологиялық білім дәрежесі төмен		Экологиялық білімді меңгергендер		Экологияның жете меңгергендер
Сабақта алған білімін өмірмен ұштастыра алмайды		Күнделікті алған білімін өмірімен байланыстыра алады.		Сабақтан және сабақтан тыс алған білімдерін өмірмен тығыз, жүйелі байланыстыра алады.
Табиғи ортаны қорғауға мұғалімнің жетелеуімін ғана ат салысатындар		Табиғи ортаны қорғауға ұдайы өз үлесін қосатындар		Табиғи ортаны қорғауға өздері өз еріктерімен ат салысатындар
Табиғаты дос деп ұқпайтындар		Табиғат достары		Табиғаттың шынайы достары

 

Сұрақ – жауаптардың қорытындысында оқушылардың табиғи ортаға дұрыс қарым-қатынас жасауын түсінетіндер 17,7 %, табиғат байлақтарын қорғауға ат салысушылар 15, 2%, экологиялық хабарлаумен оқып танысуы 12,1 %, айнала қоршаған ортаны қорғау іс-әрекетіне ынталық көрсету 17,5 %, адамгершілік қасиеттерінің көрінуі - 12,7 %, ал айнала қоршаған табиғи ортаны қорғауды түсінбейтіндер 28,6 %-ке тең болды.

Зерттеу жұмысымыз барысында оқушыларға «Экологиялық білім беру мен тәрбиелеу не үшін керек?» атты сұрақ-жауап дайындалып, оның нәтижесі тестік жүйемен тексерілді. Бұл тестік жүйе 14 сұрақ – сауалдардан тұрады.

Зерттеуіміз көрсеткендей жалпы білім беретін мектептерде сабақтан тыс жұмыстарды көбіне экологиялық білім беру бағытанда жүргізгенде ол оқушылардың жалпы білім сапасын арттыруға көмектеседі.

Оқушылардың экологиялық білім дәрежесін

анықтауға арналған тест.

1. «Экология» деген сөз нені білдіреді?

А) «Экология» тіршіліктің әрбір түрінің немесе жеке ағзаның оны қоршаған табиғи ортамен қарым-қатынасын зерттейтін ғылым.

Ә) «Экология» деген сөз – тіршілік ету мекені, өмір сүрген орта туралы ғылым дегенді білдіреді.

Б) адам баласы өз қажеті үшін өз қажеті үшін табиғаттың әр түрлі қорларын ұқыпты пайдаланып, оны мол қазыналы қалпында келешек ұрпақтың игілігі үшін сақтап қлау жолдарын үйрететін ғылым.

В) «Экология» - табиғат қорғау ғылымының негізгі, бастау бұлағы.

Г) «Экология» - табиғат тіршілік ортасында өсімдіктер мен жанауарлардың өмірін басқаратын заңдар туралы ғылым.

2. Төменде аталған ғалымдардың қайсысы ғылымға (экология) ұғымын енгізді?

А) Ч.Дарвин

Ә) Н.Вавилов

Б) Ю.Либих

В) Э.Геккель

Г) В.Сукачев

3. Экология ғылым ретінде қай ғасырда жаратылыстану ғылымынан бөлігіп шықты?

А) ХІХ ғасырдың ортасы

Ә) ХІХ ғасырдың басы

Б) ХІХ ғасырдың соңы

В) ХХ ғасырдың басы

Г) ХХ ғасырдың ортасы

4. Адамзатқа экологиялық білім алу не үшін қажет?

А) Адамзаттың жарқын өмір сүруі, тіршілік етуі үшін.

Ә) Табиғаттағы тепе-теңдікті ұдайы сақтап тұру үшін.

Б) Тірі табиғат пен өлі табиғат арасындағы бпйланысты үзбеу үшін.

В) Табиғат сыйын пайдалана отырып, оны келер ұрпаққа сол күйінде сыйлау үшін.

Г) Табиғ оны келер ұрпаққа сол күйінде сыйлау үшін.

Г) Табиғаттағы әр түрлі апаттардың алдын алып, болдырмау үшін.

5. Экологиялық ьілім беруді қай кезеңде бастау керек?

А) Жанұядан

Ә) Балабақшадан

Б) мектеп табалдырығынан

В) Орта және жоғарғы оқу орындарынан

Г) Өндіріс орындарынан

6. Жоғалып бара жатқан жан-жануарлар мен өсіидіктер түрлерін сақтап қалі үшін не істеу керек?

А) Қорықтар ашу керек.

Ә) Олардың жойылуының себептерін ашып, оларды болдырмаудың алдын алу керек.

Б) Олардың жаңа түрлерін алудың жолдарын іздестіру кеерек.

В) олардың қоланы ұрықтандырып, көбейту керек.

Г) оларды күтіп басптап, күтімге алу керк.

7. Қазақстан жерінде қанша қорық бар?

А) 5

Ә) 10

Б) 7

В) 2

Г) 8

8. Қазақстан жеріндегі қорықтарды ата.

А) Ақсу-Жабағалы, Алматы, Барсакелмес, Наурызым, Қорғалжын, Марқарал, Үстүрт.

Ә) Ақсу-Жабағалы, Наурызым, Алматы, Барсакелмес, Қорғалжан, Марқарал.

Б) Наурызым, Үстірт, Алматы, Ақсу-Жабағалы.

В) Марқарал, Үстірт, Алматы.

Г) Алматы, Марқарал

9. Атмосфераның ластануын болдырмау үшін не істеу керек?

А) Ірі  зауыт, фабрикаларда, өндіріс орындарында ауаны ластанудан сақтайтын сақтандырғыштар мен шаң-тозаң сорңғыштар болуын талап ету керек.

Ә) Шаң-тозаң, улы заттардың атмосфераға шығуын шектейтін әдіс-тәсілдер мен жаңа технологиясын іздестіру қажет.

Б) Жанармаймен  жүретін көліктерді газбен, электр тоғымен жүретін көліктерге ауыстыру  керек.

В) өзен-көлдердің суын ластанудан сақтау керек.

Г) Әрбір жеке үй,  оқу орындары өз жұмыс орындарын таза ұстауы керек.

10. «Табиғат» деген ұғымды қалай түсінесіз?

А) «Табиғат» - бұл бар дүние, бүкіл  болмыс, материалдық өмір, әлем 

кеңістігі. Табиғат пен өмір егіз.  Табиғат бар да, өмір де бар.

Ә) Табиғат – тіршілік көзі

Б) Табиғат – бізді қоршаған орта

В) Табиғат – біздің досымыз

Г) Табиғат – біздің ортақ үйіміз?

11. Қай қалада дүние жүзіндегі бірінші АЭС салынды?

А) Краснодар

Ә) Минск

Б) Алматы

В) Ташкент

Г) Обнинск

12. «Экология» термині қай жылы жарық көрді?

А) 1566 жылы

Ә) 1676 жылы

Б) 1866 жылы

В) 1410 жылы

Г) 1366 жылы.

13. Экологиялық білім беру дегеніміз не?

А) Экологиялық білім беру деп адамның қоршаған табиғи ортада саналы көзқараспен қарап, оның байлақтарын үлкен парасаттылықпен пайдаланатын, табиғи ресурстарды байыта түсудің қажеттілігін түсінетін табиғи ортаны айтамыз.

Ә) Экологиялық білім беру деп табиғат қорғау ғылымының негізгі, бастау бұлағы.

Б) Экологиялық білім беру оқушалырдың экологиялық білімін ары қарай жетілдіруін айтамыз.

14. Экология ғылымдары қандай ғылымдармен байланысты?

А) Педагогика, жаратылыстану ғылымдарымен

Ә) Математика ғылымдарымен