Жанравая своеасаблівасць лірыкі Яўгеніі Янішчыц

     Міністэрства  адукацыі Рэспублікі Беларусь

     БЕЛАРУСКІ ДЗЯРЖАЎНЫ УНІВЕРСІТЭТ

     Філалагічны факультэт

   Кафедра тэорыі літаратуры 
 
 
 
 
 
 
 

     Жанравая  своеасаблівасць  лірыкі

     Яўгеніі Янішчыц 
 
 
 
 
 
 

Курсавая  работа

па  беларускай літаратуры

     студэнткі 2 курса 2 групы

спецыяльнасці “Беларуская філалогія”

Мяцельскай  Вольгі Уладзіміраўны

Навуковы  кіраўнік: доктар філ. навук, прафесар Рагойша В.П. 
 
 
 
 

     Мінск

       2008

Змест: 

1. Уступ. Непрыручаная  птушка Палесся ............................................................3

2. На пачатку творчага шляху................................................................................4

3. Паэтычнае асэнсаванне жыцця і асабовая праблематыка (патрыятычная і грамадзянская лірыка).............................................................................................9

4. Інтымная лірыка  Яўгеніі Янішчыц..................................................................14

5. Заключнае слова аб зборніках Я. Янішчыц....................................................18

6. У заключэнне.....................................................................................................20

7. Спіс літаратуры.................................................................................................23 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Уступ.Непрыручаная птушка Палесся... 

     Творчасць – арэна самасцвярджэння, дыханне, без якога няма жыцця.Менавіта такой паэтэсай з боскай іскрай, якой дадзена было тварыць як дыхаць і чые кнігі – наш мастацкі набытак, была і ёсць для нас Яўгенія Янішчыц.

     Яна распачала літаратурную дзейнасць і актыўна пачала выступаць у друку ў 70-я гг. ХХ стагоддзя разам з Р. Баравіковай, Ю. Голубам, С Законнікавым, В. Коўтун, А. Разанавым і многімі іншымі.

     Беларуская  паэзія знаходзілася ў той час  на пераходзе да новай сваёй якасці – смелага выхаду ў жыццё, свабоднага выяўлення жыццёвай разнастайнасці, да пачуццёвай і мастацкай шматграннасці. Час вымагаў і патрабаваў іншых падыходаў да творчасці, да адлюстравання рэчаіснасці, і літаратура не мела права абмяжоўвацца паўторам ранейшых дасягненняў, неабходна было шукаць нешта новае ў раскрыцці традыцыйных тэм, цікавы матэрыял, абумоўлены сучаснасцю і абставінамі развіцця літаратурнага працэсу.

     Дзеля праяўлення яскравага, своеасаблівага стылю мастака трэба, каб выразна  акрэслілася асоба чалавека, яго светаадчуванне, погляды, духоўны вопыт. А гэта і адбываецца, на мой погляд, у творчасці Яўгеніі Янішчыц праз сінтэз светапогляднага і мастацка-вобразнага ўспрымання, які грунтуецца на адкрытай, шчырай, давернай споведзі душы, на ранімай, безабароннай і абвостранай пачуццёвасці, на жывым, непасрэдным сардэчным водгуку на падзеі часу.

     Сёння, як мне здаецца, амаль кожны ведае  такія цудоўныя па мастацкіх якасцях  і паводле душэўнага ўзлёту вершы  Яўгеніі Янішчыц, як “Ты пакліч мяне. Пазаві...”, “Ля ложка хворай маці”, “У шуме жытняга святла” і многія іншыя, што ўвайшлі ў скарбніцу беларускай літаратуры.

     Асноўныя  задачы і мэты, якія я перад сабой  паставіла – гэта, канешне, раскрыць і паказаць непаўторны талент Яўгеніі  Янішчыц, глыбокі змест яе паэзіі, адметныя рысы стылю і жанраў. Шчырая, акрылёная, натхнёная, паэтэса шукала адпаведнасці сваім перажыванням, думкам у навакольным свеце, прыродзе, людзях – і знойдзеныя падабенствы набывалі вобразнае ўвасабленне ў розных па настрою вершах. Яўгенія Янішчыц сэрцам адгукалася на трагедыі сучаснасці, глыбока перажывала жыццёвыя страты і расчараванні. Трапяткая, тонкая душа паэтэсы імкнулася да вышынь прыгажосці, гармоніі. Талент Я.Янішчыц выступіў свайго роду ўвасабленнем чыстага сумлення ў беларускай паэзіі, узорам шчырай адкрытасці і даверу. Вызначальныя рысы стылю Я. Янішчыц узыходзяць да традыцый нацыянальнага фальклору і беларускай паэтычнай класікі. Вытокі стылёвай неаднастайнасці лірычнага радка Янішчыц у паэзіі Янкі Купалы, Якуба Коласа, Максіма Багдановіча, у беларускай культурнай традыцыі, у лірычнай народнай песні. 

     На  пачатку творчага шляху 

      Яўгенія Іосіфаўна Янішчыц нарадзілася 20 лістапада 1948 г. у вёсцы Рудка  на Піншчыне,дзе сям’я жыла да 1966 года.Потым дом у Рудцы маці пакінула старэйшаму сыну ад першага шлюбу. Пераехалі сям’ёй у Велясніцу, што знаходзілася непадалёку ад Рудкі, дзе бацька збудаваў новы дом. Вясковы навакольны свет уваходзіў у свядомасць Жэні Янішчыц нібыта прадказанне яе будучага “палескага” паэтычнага таленту. Назапашваліся назіранні,у хуткім часе з’явілася патрэба перадаць убачанае ў вершаваных радках – так быў напісаны першы твор,які Яўгенія прачытала на школьнай вечарыне,прысвечанай 80-годдзю з дня нараджэння Якуба Коласа.

      З Рудкі Жэня паехала ў Мінск  на вучобу. Гады, праведзеныя ў вёсцы, сталі вырашальнымі ў паэтычным самавызначэнні Янішчыц. Ціхая беларуская вёска ў глыбі Палесся са сваёй свабодай, прасторавасцю і вялікай гістарычнай памяццю, часткай якой былі і яе бацькі, простыя сяляне (бацька – бондар, цясляр, маці – працаўніца калгаса), спадарожнічала развіццю таленту і самасвядомасці дзяўчыны.

      Ужо ў першых паэтычных спробах яна  імкнецца выказаць сваё захапленне жыццём, сваю любоў да роднай зямлі, што дала ёй магчымасць радавацца, любавацца гэтым светам ( першыя вершы з’явіліся ў раённай газеце “Палеская праўда”, потым у сталічных выданнях, сярод якіх былі газета “ЛіМ”, часопіс “Маладосць”):

                        А неба такое зорнае,

     Навокал – такая ціш.

     Старонка  мая азёрная,

     Хачу  ў тваю сінь ісці.

     Прасторы  і сэрцы – насцеж.

     Іду, нібыта вясна.

     Людзі, бярыце шчасце,

     Для вас я яго нясла. [ ЛіМ, 1965 ]

      Вёска была для Янішчыц падпіткай,адкуль ішло натхненне. “Вясковасць” як духоўная парадыгма паэтычнага таленту Яўгеніі Янішчыц вызначала дух ранніх вершаў, надрукаваных у часопісах “Бярозка”, “Беларусь”, “Маладосць”, газетах “Заря”, “ЛіМ”, “Чырвоная змена”, “Голас Радзімы”, “Настаўніцкая газета”, “Знамя юности” і інш.

      Характэрнай рысай яе вершаў (“Веру ў тое, што на свеце ёсць...”, “Я табе пісала пісьмо...”, “Хутка вернешся”, “Ліст да настаўніцы”, “Мне семнаццаць”) – было жаданне перадаць казачную таямнічасць навакольнай рэчаіснасці.

      З цягам часу, не губляючы роднасці з  казкай, з настроенасцю на цуд, з  непасрэднасцю лірычнага захаплення, светаўспрыманне Янішчыц становіцца больш сталым, сур’ёзным. Так, у вершах “Веру ў тое, што на свеце ёсць...”, “Голас”, “Дзе для мяне пачалася Радзіма” абазначана тэндэнцыя на рамантызацыю будзённага, на стварэнне рамантычнага арэолу вакол вядомых з’яў: “Я іду, і ўсе мае дарогі // За плячыма, нібы два крылы...”, а ў гэтым крылянні – адчуванне высокага неба і незнаёмага лесу. 

     У 1966 г. Жэня паступіла ў Беларускі дзяржаўны універсітэт на аддзяленне беларускай мовы і літаратуры філалагічнага факультэта.

      У першых зборніках Янішчыц – шчодрая  і шчырая сардэчнасць, нязмушанасць і непасрэднасць бачання свету і людзей у ім, адкрытая пульсуючая думка аб людскіх лёсах. Нават назвы паэтычных зборнікаў гавораць, як мне здаецца, аб росце, пашырэнні магчымасцей таленту аўтаркі, назвамі праводзіцца лінія пашырэння яе кругагляду, у іх адлюстроўваюцца змены светапогляду і ацэнак наваколля.

      У назве “Снежныя грамніцы” тоіцца тонкае адчуванне цудоўных пераўтварэнняў свету і знойдзена ёй, Жэняй Янішчыц, гарманічная ўзгодненасць з гэтым незвычайным светам. У дзень грамніц (15 лютага) зіма сустракаецца з вясной і здараецца, што ў небе прагрукоча гром. Тое ж пачынае адбывацца ў душы гераіні: яе таямніцы і загадкавыя перазовы імкнуцца знайсці выйсце і атрымаць другую якасць, другое напаўненне – у вершаваных радках.

      Нечакана  проста пісаліся вершы аб вечным, вялікім, значным, набываючы форму то прысягі, то лірычнай споведзі. У іх паэтэса звяртаецца не да радзімы як абстрактнага паняцця, а да мілай старонкі – месца свайго нараджэння ( патрыятычная лірыка). І словы прызнання ў любові гучаць не як прысяга, а хутчэй як малітва:

                        Прыедзь у край мой ціхі,

                        Тут продкаў галасы,

                        Тут белыя бусліхі

                        І мудрыя лясы.

     (“Прыедзь у край  мой ціхі...”) [15, с. 14].

      Эпітэты “ціхі”, “белыя”, “мудрыя” перадаюць адухоўленую прыгажосць радзімы. У светлых колерах паўстае Палессе як увасабленне добрай казачнай краіны.

      Да  патрыятычнай лірыкі Я.Янішчыц таксама  належаць і вершы “Там лістапады  выпалі...”, “Пранеслася дзіўная  песня...”, “Славянскае застолле”, “Я хварэю даллю светла-сіняй...”, “Перад сустрэчай”. У іх вёска выступае ўвасабленнем таго вечнага, што з кожным днём адкрываецца ў новых фарбах.

Вёска становіцца крытэрыем спазнання  чалавечага і прыроднага. А ўпарадкаванасць, прадвызначанасць вясковага жыцця  – тая атмасфера, якая патрэбна гераіні  для больш глыбокага спасціжэння свайго ўнутранага свету. Таму ўсё наваколле – прадмет вывучэння, яно і ў вершах адасоблена ад уласнага “я”, падымаецца шырока, маштабна, абагулена.

      Жыццё Янішчыц у канцы 60-х – пач. 70-х гг. ХХ ст. праходзіла ў Мінску. Здавалася б, павінны былі адлюстравацца ў лірыцы новыя ўражанні, мары і спадзяванні, навеяныя жыццём сталічнага горада. Адбываецца ж адваротнае. Горад уражвае, хвалюе, здзіўляе, але не выклікае паэзіі, якую нараджае вёска. “Вёска-горад” – новая антыномія, якая ў паэзіі Янішчыц не выяўляецца адкрыта, а адчуваецца ў супастаўленні “вясковых” і “гарадскіх” вершаў. Лірычнай гераіні цяжка знаходзіцца ў памежным становішчы, а таму яна выбірае знаёмае, роднае вясковае ўлонне і гэтым ратуецца ад гарадской мітусні:

                        Я вырастаю ў зацішшы,

                        Дзе шызы мох, дзе верасок.

                        Як  нераскрытая пупышка,

                        Душа  ўбірае хмельны сок.

                        ...А  потым буйная паводка

                        Мне ў вочы выплесне вясну,

                        І новай думкаю і  верай

                        Нямы  прасветліцца пагляд...

(“Я  вырастаю ў зацішшы...”) [15, с.51].

      Па  прыездзе ў Мінск пачынаецца новы перыяд, напоўнены актыўнай творчай і грамадскай дзейнасцю. Я. Янішчыц становіцца членам літаб’яднання “Узлёт”, потым удзельніцай паэтычнага семінара пад кіраўніцтвам А. Лойкі.

      Усеабдымнасць у пачуцці – галоўная характарыстыка першага зборніка “Снежныя грамніцы”, першавыснова самараскрыцця паэтэсы. Але нечаканым акордам гора ўрываецца ў бясхмарнасць, бесклапотнасць маладосці (верш “У бабулі Паланеі”), горкая жыццёвая праўда, якая паўстае з апавядання пра лёс бабулі Паланеі:

                        І чаму – пытаць не смею

                        Для бабулі свет не міл  – 

                        У бабулі Паланеі