ДСУ-Дуниежузилик сауда уйымы

    Сыртқы  сауда саясаты мәселесіне келетін  болсақ онда, сыртқы саудада дұрыс  саясатты ұстанған жөн әйтпесе мемлекеттің  экономикасы өте баяу дамып немесе экономикалық дағдарыс пен құлдырау мүмкін. Сол үшін әр мемлекет өзінің экономикалық дәрежесіне байланысты, әр түрлі саясат қолданады. Мысалы: дамыған елдер өз нарығын Либерализацияса (нарыққа толық еркіндік беру)  дамушы елдерге Протекционистік (өзінің отандық өндірушілерін қорғау) саясатын ұстанған жөн. Дамыған елдерде Жапония, Англия, Канада тағы басқа мемлекеттер  өзінің нарығына толық еркіндік береді яғни либерализациялайды, өйткені мемлекеттің  экономикасына еш қауіп төнбейді, олар экспортты да күшейтіп импортқа да еркіндік береді. Себебі олардың  ішкі экономикасы толық дамыған  және олардың отандық өндірушілеріне қауіп төнбейді, өйткені импорт тауарларынан гөрі, олардың отандық тауарлары  өте арзан және сапасы өте жоғары. Бұл не үшін ондай? Себебі бұлар дүниежүзінде алдыңғы қатарлы мемлекет болған соң, оларда барлық мүмкіндіктер дамыған: құрал – жабдықтар, технологиялар, жұмысшылардың тәжірибесі. Бұлар дүние жүзінде алдыңғы қатарлы тауарлар шығарса, бұлардан кім асып түсе алады? Ал дамушы мен дамып келе жатқан мемлекеттер сыртқы сауда операцияларын тиімді реттемесе, бұлардың экономикасына өте қиын жағдай туу мүмкін. Өйткені отандық өндірушілері өз елін дамыған елдер сияқты толық тауарлармен қамтамасыз ете алмайды себебі олардың техникасы дамымаған, білімді сапалы жұмысшылар аз, бірақ бұларда шикізат көзі көп,  шикізат көп болғанымен, адам оны шикідей ішіп немесе шикідей қолдана алмайды оны міндетті түрде өңдеуі керек, осы біздің елімізге тән жағдай. [3]

    Әлемдік тәжірибе көрсеткендей  импорт тауарларына  жоғарғы баж салығын салу көптеген жұмыс орындарын қысқартады, өйткені  бағаның өсуі сұранысты азайтып, тауарлардың сату көлемін қысқартады бұдан кейін тауар өндірушілер  өздерінің тауарларын қысқартуға тура келеді, тауар көлемі қысқарған соң  жұмысшыларды да қысқарады, сонымен  қатар кедендік баждарды көтере отырып мемлекет инфляцияны тудыртады. Протекционизм  дамушы елдерде ғана емес, өндірісі дамыған елдерде де қолданылады. Сол үшін мемлекет өз экономикасына қолайлы жағдай туғызу үшін осы екі саясатты  алмастырып ұстанған жөн.  

      Сонымен, ІІ –  бөлімді қорыта  келе, Қазақстанның  ДСҰ-ға кіруіне  Үкіметтің ықпалы  өте зор, өйткені  құқықты қорғау  заң жобалары, актілері  халықаралық құқықпен  сәйкестілік жасалуда.

    Қазақстан ДСҰ-ға кірер жолда  алға қойған мақсаттары, әсіресе Қазақстанның халықаралық сауданың толыққанды қатысушысы ретіндегі әлемдік  абыройын арттыру  орындалуда.

    Қазақстанның  ДСҰ-ға кіруге дайындық кезеңінде кеден  саясаты, халықаралық  стандарттар енгізу, мемлекеттік сатып  алуды жетілдіру, шетел инвесторлары және отандық бизнес мүдделері  арасында оңтайлы теңдестікті қамтамасыз ету  мәселелерін шешуіне тура келеді.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    ҚОРЫТЫНДЫ 

    Республикамыздың  Дүниежүзілік сауда ұйымына кіру мәселесі қазіргі таңда көкейтесті мәселеге айналып отыр. Қазақстанның ДСҰ-ға кіру жолы еліміздің әлемдік  саудаға қатысу шарттарын әзірлеудің ұзақ әрі оңай емес процесімен байланысты. Алдымен, ДСҰ жүйесі ондаған жылдар бойы құрылғанын атап өту қажет. Бүгінгі  күні бұл орасан зор әрі кеңінен  тарау алған құрылым, оған жекелеген  елдер бірізділікпен бірте-бірте  бейімделіп келген. Қазақстанның алдында  экономикамызға зиян келтірместен, ДСҰ  жүйесінің барлық жиынтығын өте  қысқа мерзімде енгізу міндеті тұр. 
Ұлттық заңнаманы ДСҰ-дың ТРИПС атаулы зияткерлік меншік құқықтарының сауда аспектілері жөніндегі келісіме сәйкестендіру және зияткерлік меншік құқықтарын барабар қорғауды қамтамасыз ету мемлекетіміздің ДСҰ-ға кіруі үшін қойылатын негізгі талаптардың бірі екені баршамызға мәлім.

    ДСҰ – на кіргенде ауылшаруашылық өнімдері біздің ең басты өнімдеріміздің бірі,  себебі Қазақстан Республикасы аграрлы  мемлекеттердің қатарына жатады. Бірақ  ауыл жылдарында көрсетілген істер  шаруаларды қанағаттандырмауда. Себебі жиналған өнім өз құнын ақтамай көптеген шаруалар банкротқа ұшырауда, одан қалса жанармай бағасының қымбаттауы өнімдердің жиналуына кері әсерін тигізіп  отыр. Несие мәселесі жөнінен жұмыс  істеймін деген шаруаларың несие  алуы өте қиын, себебі несие процентінің  ставкасы жоғары болуына байланысты өнімдерін ақтамауда. Біздің еліміздің  ауыл шаруашылығы бәсекелестік мүмкіндігі төмен, бәсеке сайысқа нашар. Республика халқының 44% ауылды жерде тұрады, ал халықтың 25% жуығы тікелей ауыл шаруашылығында еңбек етеді. Аталмыш ұйымға кіру осы ауыл шаруашылығымен тығыз байланыста. Ол үшін еліміздің жіберген қателігі:

     1. Ауыл шаруашылығына мемлекет  тарапынан көрсетілетін қаржылай  көмек қандай болуы керек, сауда  ұйымының қойып отырған талабына  мойын ұсынамыз ба, әлде ерекушеліктерімізді,  ауылдың бүгінгі жайсыз жағдайын  еске алып, іс - қимыл жасаймыз  ба?

    2. Біздің ауылшаруашылық өнімдеріміз  шет елдерде молырақ сатылуы  үшін мемлекет тарапынан қандай  саясат, әсіресе қолдаулар керек.

    ДСҰ – ның механизмі өте күрделі  жасырын болып келеді, сол үшін мемлекетіміз осы айтылған мәселелердің бәрін сөзсіз атқарып орындауымыз  керек, сол кезде ғана біз ДСҰ  – на кіргенде көп ұтысқа ие боламыз.

    Сонымен, Қазақстанның Дүниежүзілік Сауда Ұйымына кіру жөніндегі келіссөз процесі толық қарқынмен жүргізілуде. Қазақстан ДСҰ-ға, өркениетті әлемдік сауда кеңістігіне кіріп, әлемдік сауданың толық та жауапты мүшесі болуға және осы мүмкіндіктерді Қазақстанның экономикалық жаңғыру және халықаралық нарықтағы бәсекелестік қабілетін нығайту құралы ретінде пайдалануға ұмтылуда. Республиканың сыртқы сауда режимін реттейтін заңдарының едәуір бөлігі қазірдің өзінде ДСҰ нормаларына сәйкес келтірілді немесе Парламентте талқылануда. Қазіргі уақытта зияткерлік меншік құқықтарын қорғау саласындағы ұлттық заңнаманы ДСҰ нормаларына сәйкес келтірудің бүкіл процесі аяқталып келеді.

    Қазақстанның  осы халықаралық ұйымға кіруі  оның өз заңнамасын ДСҰ талаптарына  сай үйлестіру арқылы экономикасының заңдық және нормативтік базасын  сапалы нығайтына септігін тигізетін  болады.

    Қазақстанның  ДСҰ-ға кіруге дайындық кезеңінде кеден  саясаты, халықаралық стандарттар  енгізу, мемлекеттік сатып алуды  жетілдіру, шетел инвесторлары және отандық бизнес мүдделері  арасында оңтайлы теңдестікті қамтамасыз ету  мәселелерін шешуіне тура келеді.

    Қазақстан ДСҰ-ға кірер жолда мынадай мақсаттар  қойып отыр:

    - қазақстандық өнімнің шетел нарықтарына  қол жеткізуі үшін қазіргілермен  салыстырғанда алдыңғы қатарлы,  кемсітпеушілік шарттар алу;

    - дауларды шешудің халықаралық  тетігіне қол жеткізу; 

    - шетел инвестициялары үшін мейлінше  қолайлы ахуал қалыптастыру;

    - ішкі нарыққа шетел тауарларының, қызметтерінің және инвестициялар  легінің өсуі нәтижесінде отандық  өнімнің сапасын және бәсекелестік  қабілетін арттыру үшін жағдай  жасау;  

    - ДСҰ-ға мүше елдерде, атап айтқанда, банк саласында қазақстандық  инвесторлар үшін мүмкіндіктерді  кеңейту;

    - Қазақстанның халықаралық сауданың толыққанды қатысушысы ретіндегі әлемдік абыройын арттыру. 

    ДСҰ-ға мүшелік Қазақстанға сыртқы сауда  әріптестерімен өзара іс-қимылда  айқын ережелерге сүйене отырып, ішкі нарықты жетілдіру үшін қосымша  ынталандырулар жасауға мүмкіндік  береді. 

    ДСҰ - бұл бір жағынан әрі ұйым, әрі халықаралық тауарлар саудасы мен қызметтер саласында үкіметтің құқықтарын және міндеттерін белгілейтін көпжақты сауда келісім-шарты, құқықтық құжаттар кешені.

    Орналасқан орны: Женева қ, Швейцария

    Құрылған күні: 1 қаңтар 1995 жыл

    Құрылды: Уругвай раунды келіссөздерінің нәтижелері бойынша (1986–94)

    ДСҰ мүшелері: 153 ел.

    Бюджеті: 2008 жылға 185 млн. швейцар франкі.

    Хатшылық: 625 адам

    Басшысы: Паскаль Лами Бас директор[5].

    Дүниежүзілік  сауда құқығын  анықтай отырып,  ДСҰ құқығын халықаралық сауда құқығының жеке институты ретінде қарастыру:

    ДСҰ құқығының жалпы анықтамасына сәйкес, ол - тауарлардың, қызметтер мен зияткерлік меншік құқығы объектілерінің халықаралық  саудасы саласындағы ұйымға қатысушы мүшелердің құқықтары мен міндеттерін  анықтайтын нормалардың жиынтығы болып  табылады.

    ДСҰ құқығы халықаралық құқықтың жеке саласы ретінде танылмайды. ДСҰ құқығының  нормалары мен қағидаларын, қайнар көздерін, субъектісін және реттеу объектісін, нормалардың орындалуын қамтамасыз етуге бағытталған ұйымның тетіктерін зерделей келсек, ДСҰ құқығын халықаралық сауда құқығының жеке институты деген ой қорытуға болады. Сонымен, ДСҰ құқығы дегеніміз - тауарлардың, қызметтер мен зияткерлік меншік құқығы объектілерінің халықаралық саудасы саласындағы ұйымға қатысушы мүшелердің құқықтары мен міндеттерін анықтайтын нормалардың және ұйымның қызмет етуінің ішкі ережелерінің жиынтығы.

    Әлемдік сауда жүйесі негізгі  бес ұстанымға  сәйкес келуі тиіс:

    - Саудада еш кемсітушіліктің болмау шарты, яғни бірде-бір мемлекет қайсыбір мемлекетке экспорт пен импортқа шектеушілік қоюға құқығы болмайды;

    - Сауда кедергілерін азайту, немесе қайсыбір елдің нарығына шетелдік тауарлардың келуіне кедергі келтіретін факторларды жою, оларға бірінші кезекте кедендік алымдар мен импорттық квоталар жатады, басқаша айтқанда импортқа қойылатын көлемдік шектеулер;

    - Тұрақтылық пен сауда шартының алдын-ала болжамдылығы, бұл шетелдік компаниялар, инвесторлар мен үкіметтер қолданыстағы сауда шарттарының кенеттен және бір тараптың еркімен өзгерілмейтініне кепілдік береді;

    - Халықаралық саудадағы бәсекелестікті ынталандыру, яғни түрлі елдер фирмаларының тең құқықты бәсекелестігі үшін «әділетсіз» тәсілдерді жою, оған экспорттық субсидиялар (экспортшы-фирмаларға мемлекет демеушілігі), жаңа сату нарықтарын иелену мақсатында демпингтік бағаларды пайдалану;

    - Жоғары дамымаған мемлекеттер үшін халықаралық саудада жеңілдіктер жасау. Нақ осы бап жоғарыда көрсетілген ұстанымдарға кереғар келеді, алайда ол әлемдік шаруашылыққа осал дамыған елдерді тарту үшін қажет болды. Бұл елдер алғашқы кезеңде дамыған мемлекеттермен бәсекелесе алмайтыны айдан анық, сондықтан да нашар дамыған елдерге ерекше жеңілдіктер қарастыру «әділетті» болар деп есептеледі.

    Дүниежүзілік  сауданың формалары  төмендегідей жіктеледі:

    1) аукциондар және аукциондық сауда;

    2) биржалық сауда;

    3) халықаралық көрмелер мен жәрмеңкелер;

    4) машиналар мен құрал-жабдықтардың арендасы;

    5) қарама-қарсы сауда;

    6) шекаралық сауда.

    Қазақстан Республикасының  Үкіметі негізгі  төрт бағыттар бойынша көп жақты және екі жақты-деңгейлерде келіссөздер жүргізеді:

1. Жүйелік мәселелер жөніндегі келіссөздер.
2. Ауылшаруашылық мәселелері жөніндегі келіссөздер.
3. Тауарлар рыногына қол жетімділік жөніндегі келіссөздер.
4. Қызмет көрсетулер рыногына қол жетімділік жөніндегі келіссөздер.

    Қазақстан ДСҰ-ға кірудегі мақсаттарын  анықтау:

    Қазақстан ДСҰ-ға кірер жолда мынадай мақсаттар  қойып отыр:

    - қазақстандық өнімнің шетел нарықтарына  қол жеткізуі үшін қазіргілермен  салыстырғанда алдыңғы қатарлы,  кемсітпеушілік шарттар алу;

    - дауларды шешудің халықаралық  тетігіне қол жеткізу; 

    - шетел инвестициялары үшін мейлінше  қолайлы ахуал қалыптастыру;

    - ішкі нарыққа шетел тауарларының, қызметтерінің және инвестициялар  легінің өсуі нәтижесінде отандық  өнімнің сапасын және бәсекелестік  қабілетін арттыру үшін жағдай  жасау;