ДСУ-Дуниежузилик сауда уйымы

    - ауыл шаруашылығы өндiрiсiнiң тиiмділігi төмен (дәндi дақылдар мен дәндi iрi бұршақтылардың тҝсiмдiлiгi  Қазақстанда 2,5 есе төмен, сҝт  сауу бойынша Канадаға қарағанда  3,9 есе төмен, ұқсас табиғи-климаттық  жағдай бола тұра);

    - ауыл шаруашылығын техника-технологиялық  қамтамасыз ету дәрежесi жеткiлiксiз,  бұл оның тиiмдiлігiн төмендетедi, жабдықтарды, технологияларды, шикiзатты  сатып алу ҝшiн қол жетiмдi қаражат  жеткiлiксiз;

    - ауыл шаруашылығы өнiмiнiң ИСО  және ХАСПП қауiпсiздiк пен сапасының  халықаралық стандартына сәйкес  келмеуi;

    - ИСО және ХАСПП сапа стандарттарын  енгiзу ҝшiн қажеттi бiлiмнiң болмауы;

    - халықаралық СМЖ енгiзудiң нормативтi-құқықтық  және әдiстемелiк базасы нашар,  сондай-ақ ИСО және ХАСПП стандарттар  талаптарына сәйкес оны сертификаттау  бойынша көрсетiлетiн қызмет құны  жоғары;

    - сертификаттау жөнiндегi отандық  органдардың, ауыл шаруашылығы  шикiзатын қайта өңдеу жөнiндегi кәсiпорындардың және тамақ өнеркәсібiнiң  материалдық-техникалық жарақтануы  төмен, осы салалар халықаралық  талаптарға сәйкес емес, халықаралық  стандарттар бойынша сертификаттау  жұмыстардың жҝргiзу мҝмкiн емес;

    - қолданыстағы мемлекетаралық стандарттардың  тамақ өнiмiне, стандарттау, метрология  және сертификаттау жөнiнде ТМД  Мемлекетаралық кеңесiнiң талаптарына,  тамақ кәсiпорындарының және ауыл  шаруашылығы шикiзатын қайта өңдейтiн  өнеркәсiптiң қауiпсiздiк нормалары  мен сапа параметрларының халықаралық  стандарттар бойынша жұмыста  сәйкес еместiгі;

    - Еуропа Одағының, ТМД елдерiнiң  техникалық заңнамасына рұқсаттың  болмауы; 

    - қолданыстағы халықаралық стандарттармен  және жаңа стандарттарды ҝйлестiрудi  әзiрлеу бойынша қызметтер құнының  жоғарлығы (әр стандартқа 300 мыңнан 1,0 млн. теңгеге дейiн);

    - салық салу жҝйесi жетiлдiрілмеген;

    - сапа менеджментi жҝйесiн (СМЖ)  енгізу, стандарттарды әзiрлеу жөнiнде,  ДСҰ аясында төрелiк процестердi жҝргiзу жөнiнде бiлiктi мамандар  жеткiлiксiз; 

    - кедендiк-тарифтiк реттеу жҝйесi  жетiлдiрiлмеген: тауарлардың аграрлық  азық-тҝлiк тобы бойынша орташа  өлшенген импорттық тариф 12,2 % жуықты құрайды, бұл дҝниежҝзiндегi ең төменi, Болгарияда - 35 %, Қытайда  - 15 %, Латвияда - 34 % құрайды;

    - референт лабораторияның болмауы,  шикiзат пен өнiмнiң қауiпсiздiгi  мен сапасын бақылайтын лабораториялардың  материалдық-техникалық базасы ескiрген.

    Мiндеттер:  
      - мемлекеттiк қолдаудың деңгейiн Дҝниежҝзілік сауда ұйымы ұсынған параметрлерге дейiн барынша жеткiзу;

    - АӨК отандық өнiмiнiң бәсекеге  қабiлеттiгiн көтеруге мҝмкiндiк  туғызатын халықаралық талаптарға  сәйкес өнiмнiң қауiпсiздiгі мен  сапасын қамтамасыз ету жҝйесiн  құру;

    - ауыл шаруашылығы өнiмiн қайта  өңдейтiн кәсiпорындарды жетiлдiру  қамтамасыз ету, және экономикалық  әдiстердi ынталандыру жолымен  олардың өндiрiстiк қуаттылығының жҝктемесiн арттыру.  
      Шаралар:  
      - АӨК мемлекеттiк қолдауды ұлғайтудың бар резервтерiн қажеттi тауар-материалдық ресурстарды арзандату бағдарламаларына бағыттау, агробизнестiң ауыл шаруашылығы инфрақұрылымын дамыту;

    - материалдық-техникалық жарақтандыруды  көтеру мақсатымен агроөнеркәсiптiк  кешен субъектiлерiне кредит берген  кезде субсидиялаудың пайыздық  ставкасын ұлғайту; 

    - Қазақстанды азық-тҝлiктiң әлемдiк  мамандандырылған рыноктарына отандық  өнiмдердi маңызды жеткiзушi ретiнде  жайғастыруға тiкелей қолдау шарасын  бағыттау;

    - ұлттық стандарттар мен әзiрленген  техникалық регламенттердi ИСО  және ХАСПП талаптарына сәйкес  сапаның халықаралық стандарттарымен  АӨК өнiмiне ҝйлестiру, кәсiпорындардың  сапа менеджменті мен стандарттардың  халықаралық жҝйесiне көшуiне  жәрдемдесу;

    - тамақ өнеркәсібi кәсiпорындарының  ИСО және ХАСПП базасында сапа  менеджментi жҝйесiн әзiрлеуге, енгiзуге  және сертификаттауға шығарған  шығындарын субсидиялау (26-кесте);

    - кәсiпорындарда қазiргi заманғы сапа  менеджментi жҝйесiн енгiзу бойынша  әдiстемелiктi және басшылықты әзiрлеу  және iске асыру;

    - халықаралық нормаларға сәйкес  және ХЛП және ХАССП принциптерiн  ескере отырып өнiмдердi және  мал шаруашылығы шикiзатын қайта  өңдеу қауiпсiздiгiн бақылаудың  технологиялық тiзбегiн енгiзу;  
      - Қазақстан Республикасы Ауыл шаруашылығы министрлiгi жанынан техникалық реттеу саласында сараптама кеңесiн құру және ауыл шаруашылығы өнiмiне техникалық регламенттердi әзiрлеу;  
     - ТМД мемлекетаралық стандарттарын және халықаралық аналогтармен сынау әдiстерiн үйлестiру;

    - техникалық регламенттердi әзiрлеуге  және отандық стандарттарды халықаралық  стандарттарға сәйкес келтiруге  ҝйлестiруге мемлекеттiк бюджеттен  қаржыландыруды ұлғайту; 

    - артықшылықты насихаттау және  кәсiпорындардың ИСО сапасының  халықаралық стандарттарына көшуiн  ынталандыру, заңнама актiлерiне  сәйкестiкке келтiру;

    - ауыл шаруашылығы өнiмi мен  тамақ өнеркәсiбiн қайта өңдейтiн  кәсiпорындар ҝшiн ҚҚС бойынша  салық жҝктемесiн төмендету бөлiгiнде  салық заңнамасын жетiлдiру және  кедендiк-тарифтiк реттеу жүйелерi - тауарлардың аграрлық азық-тҝлiк  тобы бойынша тарифтiк қорғау  деңгейiн көтеру;  
      - ауыл шаруашылығы шикiзаты мен оның терең қайта өңдеу өнiмдерi кәсiпорындар-экспортшылардың салалық бiрлестiктерiн (қауымдастықтарын) құруға жәрдемдесу;

    - "Тамақ өнiмiнiң қауiпсiздiгi туралы" Заңды әзiрлеу және оның негiзiнде  азық-тҝлiктiң жеке тҝрлерiне техникалық  регламенттердi қабылдау. 

    Кесте.3 Агроөнеркәсiптiк кешен өнiмiн қайта өңдеу  
        кәсiпорындарда сапа менеджментi жҝйесiн енгiзу 

    Күтiлетiн  нәтижелер: отандық өнiмдердiң сыртқы рыноктарда бәсекеге қабiлеттiлiгiн және экспортты әлеуетiн көтеру;

    -. жосықсыз бәсекелестiктi төмендету,  демпингтiң алдын алу;  
      көлеңкелi экономикадан ауыл шаруашылығы өнiмiн қайта өңдеудiң елеулi үлесiн шығару;

    - кәсiпорындардың айналым қаражатын  босату және оларды өндiрiстi жетiлдiруге  бағыттау;

    ауыл  шаруашылығы қайта өңдеу өнiмдерiнiң  жаңа тҝрлерiн әзiрлеу және жылжыту;

    -бюджетке  салықтардың түсуiн ұлғайту;  
      - агроөнеркәсiптiк кешеннiң ДСҰ аясында жұмыстың жаңа экономикалық жағдайларына қиналмай өту;

    - өнiмдердi өткiзу рыноктарына кедергiсiз  шығу, қазақстандық тұрақты тауар  брэндтерiн қалыптастыру;

    - 2008 жылы отандық өнiмдердiң экспортының  көлемi 150 млрд. теңгеден асады. 
 
 

    3. ҚАЗАҚСТАННЫҢ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК  САУДА ҰЙЫМЫНА  КІРУІНІҢ ӨЗЕКТІ  МӘСЕЛЕСІ

    3.1 Қазақстанның ДСҰ  – на кірудегі  басты мақсаты  және оны жетілдіру  жолдары 

    Бүгінде Қазақстан Республикасы 100 астам  елдермен сауда - экономикалық қатынастарын жүзеге асырады, оның негізгі экономикалық серіктестеріне ТМД елдері, Европа, Латын Америкасы, АҚШ, Канада, Оңтүстік Корея, Жапония және тағы басқа Азия елдері кіреді. Осы сауда - экономикалық қатынастарда еліміздің импорттап, экспорттап жатқан тауарлардың құрылымына көңіл аударсақ онда импорттық тауарлардың  басым бөлігі дайын өнім, құрал-жабдықтар, халық тұтынатын тауарлар, электроника  және тұрмыстық техникаларды құраса, экспорттық тауарларымыздың көбі шикізаттан тұрады. Мемлекеттің экспорттық импорттық  тауарларына қарай отырып, сол  елдің экономикалық деңгейі қаншалықты дамығанын және қаншалықты дұрыс  саясатты ұстап отырғанын байқауға болады. [21]

    Осыған  байланысты біздің елге келетін болсақ әлі сыртқы экономикамызда атқарылатын  мәселелер өте көп, соның бірі сыртқы саудада дұрыс бағытты  таңдаған жөн. Ол үшін ең бірінші бізге  экспорттық операцияны дұрыс жүзеге асыруымыз керек. Мәселен біздің экспорттық тауарларымыз негізінен  таргетингке бағытталған, таргетинг  дегеніміз – экспорттық тауарлардың  түрлерін бір мақсаттқа ғана көздеп шығару, мысалы: әртүрлі тауарлардың  түрлерін сата бермей тек қана шикізатты  шығару. Жаңа технологиялардың қолдануна  байланысты таргетингтік экспорттық өнімдерге  сұраныс та аз болуда оның себебін  мысал ретінде түсіндіріп өтуге  болады, ғасырлар өткен сайын техникамыз дамуда, техника дамыған сайын  жаңа технологиялардың түрлері де дамуда мысалы: жанармаймен жүретін автомобилдердің  орнына күн батареясымен немесе сумен  жүретін автомобильдер шығарылуда, темірдің орнына пластик, пластмасса материалдарын  қолдануда. Осы жағдайды ескере отырып мемлекетіміз шикізатты өңдеп оны  дайын өнім қылып сату керек немесе диверсификациялық (диверсификация - өнімнің  түр – түрлерін өндіру) өнімдерді  шығаруы тиіс. Бірақ бұл саясатты дұрыс жүзеге асыру үшін мемлекет тарапынан қосымша қаржы бөлініп  зауыттар мен фабрикалар салынып, сапалы тәжірибелі мамандар дайындалуы тиіс. Ал біз бұл жағдайды керісінше  түсінеміз, біз пайдалы қазбалар қоры жағынан дүние жүзінде алдыңғы  қатарлы орындарға иеміз сол  үшін біз  шикізаттарды арзан болса  да сата беруге болады, ал бұл өте  бұрыс саясаттың бірі. [22]

    Бұл ұйымға кірудің ең басты мақсаты, дүние жүзі елдерімен сауда - экономикалық  қатынастарын дамыту, яғни экспорт  пен импорт операцияларын дамытып  кеңейту. Осы ұйымға кірместен біз  өзіміздің ішкі экономикамыздағы болып  жатқан мәселелерді, ДСҰ-ың қазіргі  жағдайы мен келешегін талдайық. Қазіргі жағдайда ДСҰ-ғы біздің мемлекетіміздің  үлкен масштабты бағытталған зерттеулері аз. Қазақстан Республикасы бүгінде импорт тауарларына бостандық беріп, өздерінің отандық өндірушілерін қорғауын жақтамай, керісінше сол импорттық тауарларды пайдалануға мүмкіндік беріп жатыр, кәзірдің өзінде ішкі рынокта импорт тауарлары басым, ал біз келешекте ДСҰ-на кірсек не болады? отандық өндірушілер болса шетел өндірушілермен және импорт тауарларымен бәсекеде қатты жүр және кейбір отандық фирмалар, кәсіпорындар банкротқа ұшырап жабылуда. Соңғы жылдары Қазақстанның экономикасында отандық туарлардың көбі өндіріліп, көптеген кәсіпорындар іске қосылған болатын, бірақ біз ДСҰ-ға кірсек бұларға аса қиын болады. Өйткені рыноққа толы осындай тауарлар түсіп, отандық тауар өндірушілеріне қиын жағдай туғызуы мүмкін.

    Көптеген  елдердің тәжірибесі көрсеткендей ДСҰ-ға, кірер алдында өте ұқыпты шешім  қабылдау керек, неғұрлым қай болмасын мемлекеттің экспорт пен импорттық  операциялары тиімді жүзеге асырылса, соғұрлым мемлекеттің саудасы ДСҰ-да, көп ұтысқа ие болады. Сол үшін өкімет келешекте ДСҰ-ға, кірер алдында  тиімді стратегиялық саясат жасауы керек. Ол стратегиялық саясаттың ең негізгі  мақсаты ішкі нарықты дұрыс реттеп, экспорт пен импорт операциялардың қызметін дұрыс жүзеге асыру, ішкі экономиканы  реттеп, содан соң сыртқы эконмикаға көңіл бөлген тиіс, ішкі экономиканы  реттеу үшін келесі мәселелерді шешіп  алуымыз керек.

    Олар  Қазақстан Республикасы аграрлы  мемлекет болғандықтан біздің ең басты  өнімдеріміз ауылшаруашылық өнімдері сол үшін  ауылшаруашылық саласын  дамыту керек, отандық өндірушілерге  қолайлы жағдай көмек көрсетуіміз  керек, ол үшін отандық кәсіпорындарға салық көлемін азайту, ұзақ мерзімді несие алу, несие пайыздарының төменділігі, мемлекет тарапынан банкротқа ұшырап бара жатқан кәсіпорындарға субсидиялар  бөлінуі қажет, шетел инвестицияларын  кеңінен пайдалану керек, олармен  бірлескен кәсіпорындар құру, отандық  тауар өндірушілерін қорғау тағы басқа сол сияқты мәселелерді  шешіп алуымыз керек. Бұған мемлекет тарапынан тағы да қаржы көздері  жұмсалып, тиімді саясат атқарылуы  тиіс.  Сол кезде ғана біз ДСҰ-на, кіре аламыз, ал бұндай жағдайларсыз біз  ДСҰ-на кірсек онда экономикамызға қауіп - қатер тууы мүмкін.