Тақырып: тауарлы-материалдық қорлар есебі және аудиті

Кәсіпорын 3 жылды да табыспен аяқтап отыр. Кәсіпорынның  2009 жылғы табысы 16812 мың теңгені құрап отыр, яғни таза табыс сомасы 4363 мың теңгеге немесе 35 пайызға жоғарылап отыр. Табыстың абсолютті шамасының өсуі табыстылықтың салыстырмалы көрсеткіштерін де өсіріп отыр, атап айтсақ, 2007 жылмен салыстырғанда жыл сайын активтердің, меншікті және заемдық капиталдың табыстылығы жоғарылап отыр.

Материалдық ресурстарды  пайдалану тиімділігі  кәсіпорынның материалдық қорларын басқарудан да тәуелді, сол себепті  запастарды басқару – кәсіпорын қызметінің маңызды және өте жауапты бөлігі. Запастар көлемінің оңтайлылығынан кәсіпорын қызметінің соңғы нәтижесі тікелей тәуелді. Запастарды ұтымды басқару капиталдың айналымдылығын жоғарылатып, оның табыстылығын арттырады, оларды сақтау шығындарын кемітеді, қаражаттың бір бөлігін айналыстан босатып, оны басқа активтерге салуға мүмкіндік береді.

Материалдық ресурстарды  басқару облысында басқарушылық шешімдер қабылдауда АВС-талдаудың  орны ерекше.  Бұл жүйеде запастардың  барлық түрлері құны, қажеттілігі, жетіспеушілік  жағдайында туындайтын салдарлары бойынша  үш топқа біріктіріледі.

Қорлардың А тобына қымбат бағалы, тапсырыс кезеңі ұзаққа созылатын  материалдық ресурстар жатады. Материалдардың бұл түрінің жетіспеушілігі кәсіпорын  қызметінің  қаржылық нәтижесіне елеулі ықпал етеді, сол себепті олардың жағдайына тұрақты түрде мониторинг жүргізіп отыру қажет.

Қорлардың В тобына өндіріс үрдісін үздіксіз жүргізу мен қаржылық нәтижеге әсері көп емес тауарлы-материалдық құндылықтар жатады. Бұл топтың запастары айына бір рет бақыланып отыруы тиіс.

Қорлардың  С тобына  құны төмен, қаржылық нәтижені қалыптастыруда маңызды орын алмайтын тауарлы-материалдық құндылықтар жатады. Бұл топтың запастары тоқсан сайын бір рет бақыланып отыруы тиіс.

XYZ-талдауда  материалдар тұтыну құрылымына байланысты топтастырылады.  X тобына материалдардың тұрақты түрде тұтынылатын түрлері жатады, Y тобына тұтынылуы маусымдық сипатқа ие материалдар, Z тобына тұрақты тұтынылмайтын материалдар жатады. Запастарды бұлай  топтастыру материалдарды сатып алу мен сақтау облысында шешім қабылдаудың тиімділігін арттыруға мүмкіндік береді.

Қорларды басқаруда  логистиканың орны ерекше, ол тауар  ағымдарын  уақыт  пен кеңістікте оңтайландыруға мүмкіндік береді. Ол «жеткізуші – кәсіпорын - тұтынушы»  тізбегінде тауарлардың қозғалысын реттейді және қажетті  материалдар мен тауарлар қажетті жерге тиісті уақытта, тиісті көлем мен қажетті сапада жеткізілетініне кепілдік береді. Нәтижесінде, материалдарды сақтау шығындары төмендейді, капиталдың запастарда болу уақыты кеміп, оның айналымдылығы артады және кәсіпорын қызметінің тиімділігі өседі.

Шет мемлекеттерде ағымдық  запастар көлемін оңтайландыру үшін

бірнеше үлгілер қолданылады, олардың ішінде ең кең тарағаны тапсырыстың  экономикалық негізделген үлгісі (EOQ-model).

Бұл үлгі кәсіпорындағы қорларды күту бойынша жалпы шығындарды минималдауға негізделеді. Егер кәсіпорын тапсырыс көлемін осы үлгі негізінде жоспарласа, онда 1 материал түрі бойынша ғана материалдық ресурстарды тасымалдау мен сақтауға кететін жалпы шығындары 2120 мың теңгеге кемиді.

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1. Бугалтерлік есеп және қаржылық есеп беру туралы  // ҚР заңы 26 .12.1996 г. №2732 (24.06.2002 г. № 329-11 өзгертулер мен толықтыруларымен )
2. Қазақстан Республикасы Бухгалтерлік есеп стандарттары.А.:ЮРИСТ, 
   2005
3. ҚР Қаржы министрлігінің  18.09.2002 жылғы № 438 бұйрығымен бекітілген бухгалтерлік есептің типтік шоттар жоспары
4. Бухгалтерлік есептің халықаралық стандарттары , Алматы, 1998.
5. ҚР Конституциясы . – Алматы : Дауыр, 1995.,-40б.
7. В.К.Радостовец, В.В.Радостовец, О.И.Шмидт. - Бухгалтерский учет на предприятии,  Алматы 2002г.
8. Мамыров Н.К., Кулекеев Ж.А. и др. Микроэкономика, Учебное пособие, Алматы, Экономика, 1997.
9. Волков О.И. Экономика предприятия: Курс лекций. –М.: ИНФРА-М, 2004, -280 с.
10. Грузинов В.П. и др. Экономика предприятия: Учебник для вузов/ Под. ред. проф. В.П. Грузинов. – М.: Банки и биржи, ЮНИТИ, 1998.-535с.
11. Друри К. Введение в управленческий и производственный учет, М.: Аудит, 1998.
12. Мэтьюс М.Х.Б. Теория бухгалтерского учета , - М.: 1999
13. Дюсембаев К.Ш., Егембердиева С.К., Дюсембаева З.К. Аудит и анализ финансовой отчетности, учебное пособие , Алматы Каржы-каражат, 1998.-512с.
14. Радостовец В.К. Финансовый и управленческий учет на предприятии – Алматы, Инаудит, 1997.
15. Раицкий К.А. Экономика предприятия: Учебник для вузов. – М.: Информационно – внедренческий центр «Маркетинг», 1999.-693с.
16. Попова А.К. Особенности аудита ТМЗ // Бухгалтерский учет , №12 2003 г, 18-23 с.
17. Сейдахметава Ф.С. Современный бухгалтерский учет, Алматы, Экономика, 2000, 336с.
18. Экономика предприятия: Учебник для вузов/ В.Я. Горфинкель, Е.М. Куаряков, В.П. Прасолова и др.:Под ред. проф. В.Я. Горфинкеля, проф. Е.М. Купрякова.-М.: Банки и биржи, ЮНИТИ, 1996.-367с.
19. Алтыбаева А.С. Особенности учета ТМЗ// Бюллетень бухгалтера , №14 2004 г, 14-15 стр.
20. Савицкая Г.В. Анализ хозяйственной деятельности предприятия. М.: ИП Экоперспектива, 2005.
21. Управленческий учет. Под ред. В. Палия и Рэй Вандэр Вила – М.: Инфра-М, 1997.